Adli İstatistikler: Kaçakçılık ve Kayıt Dışı Ekonomi Verileri (2009–2020)
Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünün yıllık olarak paylaştığı adli istatistiklerden kaçakçılık ve kayıt dışı ekonomi kapsamında TCK ve özel kanunlar uyarınca sonuçlanan soruşturma ve davalarla ilgili verileri derledik.
Çalışmamız kapsamında:
Ø Kamunun Sağlığına Karşı Suçlar (TCK 185–196),
Ø Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu (Kanun №5607),
Ø Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun (Kanun №4733),
Ø Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanun (Kanun №2313),
Ø Çek Kanunu (Kanun №5941),
Ø Vergi Usul Kanunu (Kanun №213),
Ø Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Kararname №556),
Ø Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (Kanun №5846),
Ø Sınai Mülkiyet Kanunu (Kanun №6769),
Ø Göçmen Kaçakçılığı ve İnsan Ticareti (TCK 79–80),
Ø Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun (Kanun №6415),
Ø Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi Hakkında Kanun (Kanun №7258),
Ø Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanun (Kanun №1072) dâhil olmak üzere 13 kanun kapsamında verilen kararlara dair verileri inceledik.
Soruşturma Verileri
*Tüm grafikleri incelemek için grafiklerin sol üst köşesinde bulunan yatay oklarla geçiş yapabilirsiniz.
Mahkeme Verileri
Çalışmamız kapsamında açılan soruşturma kararları sayısı açısından en sert düşüşü Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’si, Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun’u, Fikir ve Sanat Eserleri Kanun’u, Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanunu’nda gözlemledik. Yüzde 92, yüzde 78, yüzde 62 ve yüzde 54 olmak üzere. Öte yandan, karara bağlanan davalarda en sert düşüşü Fikir ve Sanat Eserleri Kanun’u, Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’si, Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun’unda gözlemledik. Oransal olarak sırasıyla yüzde 82, yüzde 77 ve yüzde 49. Bu kanunlara ilişkin suçlarda oran ve sayılar çarpıcı biçimde düşmüştür.
Yolsuzlukla ilintili suçlar kapsamında yaptığımız adli veri çalışmasına benzer bir biçimde, özellikle 2017 ve sonrasında, kaçakçılık ve kayıt dışılığa ilişkin adli veriler, etkin ve bağımsız bir yargı erki konusunda kaygı uyandırmaktadır. Cezasızlığın yaygın ve sıradanlaşan bir uygulama olması; suç örgütlerini güçlendirmekte, kayıt dışılığı artırmakta, denetim mekanizmalarını işlevsizleştirerek kural hâkimiyetini ortadan kaldırmaktadır.
Kamunun Sağlığına Karşı İşlenen Suçlar (TCK 185–196)
Kamunun sağlığına karşı işlenen suçlar uyarınca açılan soruşturmaların 2010’dan 2016’ya kadar inişli çıkışlı bir grafik izleyip sonrasında düzenli olarak arttığı görülmüştür. Bu soruşturmalar sonucu kovuşturmaya gerek olmadığı yönünde çıkan kararlar 2009’dan 2020’ye kadar düzenli olarak artmıştır. Kovuşturmaya gerek olmadığına dair kararların toplam kararlara oranı 2009’da yüzde 11 iken, 2020’de bu oranın yüzde 19’a yükselmesi dikkat çekicidir. Başka bir deyişle dava ile sonuçlanmayan soruşturmaların oranı yaklaşık 10 sene içinde yaklaşık iki katına çıktı. Öte yandan soruşturma sonucu kamu davası açılma oranı ise belirtilen yıllar içinde yüzde 71’den yüzde 41’e düşmüştür. Bu iki veri yargının bu kanun kapsamındaki etkinliği açısından dikkat çekici. Öte yandan son 10 yılda kamunun sağlığına karşı işlenen suçlar uyarınca karara bağlanan davalarda hem beraat kararları hem de mahkûmiyet kararları artış gösterdi. 2009 yılında 13.227 olan beraat sayısı 2020’de 15.131 oldu. Yine 2009 yılında 76.041 olan mahkûmiyet sayısı 2020’de 152.282’ye yükseldi. ‘Diğer kararlar’ sınıflandırmasındaki kararların sayısı ise 2020’de 65.394’e yükseldi.
Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu (Kanun №5607)
2009’dan 2020 yılına kadar Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu uyarınca açılan soruşturmalarda kovuşturmaya yer olmadığı yönünde alınan kararların sayısı düzenli olarak artmıştır. Dahası bu yönde alınan kararların oranı aynı yıllar arasında yüzde 17’den yüzde 27’ye yükselmiştir. Soruşturma sonucu açılan kamu davalarının oranı ise yüzde 69’dan yüzde 63’e düşmüştür. Seneler içinde kovuşturmaya gerek olmadığı yönündeki karar oranındaki artış ve soruşturmaların kamu davalarına dönüşme oranındaki azalış birlikte okunduğunda durumun dikkat çekici olduğu anlaşılmaktadır.
Öte yandan son 10 yılda özel kanun uyarında karara bağlanan davalarda hem beraat kararları hem de mahkûmiyet kararları artış göstermiştir. Mahkûmiyet kararları 2009’daki 13760’tan 2020’de 58769’a çıktı. Beraat kararları ise 2009’daki 3092’den 2020’de 6644’e yükseldi. Diğer kararlar ise 12.142’den 26521’e çıktı.
Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun (Kanun №4733)
2012’den bu yana Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun uyarınca açılan soruşturmalar sonucu açılan kamu davası sayısı son derece dikey bir azalma gösterdi. Buna göre 2012’de açılan kamu davası sayısı 30052 iken, 2020’de bu sayı 277’ye düştü. Bu da kamu davası açılmasıyla sonuçlanan soruşturmaların oranının 2012’deki yüzde 86’dan 2020’de 17’ye düştüğü anlamına gelmektedir. Soruşturmaların kamu davasına dönüşme oranının yaklaşık 5 kat azalması son derece düşündürücüdür.
Öte yandan 2009’dan itibaren veriler ele alındığında Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun uyarınca açılan dava sayısı 2013’te zirve yaptı. Açılan soruşturmaların kamu davasına dönüşme oranının 2012’den itibaren hızlı bir şekilde düşmesine paralel olarak 2013’ten itibaren kanun uyarınca karara bağlanan dava sayısında da düşme oldu. 2013’te karara bağlanan dava sayısı 82611 iken 2020’de bu sayı 6964’e düştü. Öyle ki 2013’te 64867 olan mahkûmiyet kararı sayısı 2020’de 4906’ya düştü. Bu verilen mahkûmiyet kararlarında 13 kat azalma anlamına geliyor. Bu da verilere göre 2013’teki yüzde 78 olan mahkûmiyet kararlarının toplam kararlara oranının 2020’de yüzde 70’e düştüğünü göstermekte. Yani hem soruşturmaların kamu davalarına dönüşme oranı hem de açılan davalarda alınan mahkûmiyet kararlarında büyük azalmalar gözlenmekte.
Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanun (Kanun №2313)
2009 yılından bu yana verilere baktığımızda Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanun uyarınca açılan soruşturma sayısı inişli çıkışlı bir grafik izledikten sonra 2020 yılında 7768 soruşturma ile zirve yaptı. Ancak ilginç olanı 2009 yılından itibaren belirtilen kanun uyarınca açılan soruşturmaların kamu davasına dönüşme oranının yüzde 75’ten yüzde 55’e düşmüş olması.
2009 yılından itibaren uyuşturucu maddelerin murakabesi hakkında kanun uyarınca karara bağlanan davalarda hem beraat kararları hem de mahkûmiyet kararları artış gösterdi. Bu çerçevede 2009 yılındaki 2842 iken 2020’de bu sayı 5718’e yükseldi. Öte yandan beraat sayısı 1167’den 753’e düştü. Bu kanun uyarınca verilen diğer kararların sayısı ise 3395’ten 1654’e düştü. Beraat, mahkûmiyet ve diğer kararlar olmak üzere verilen toplam verilen karar sayısı ise belirtilen yıllar arasından 7404’ten 8125’e yükseldi.
Çek Kanunu (Kanun №5941)
2009’dan 2012’ye kadar açılan soruşturmaların büyük oranda kamu davalarına dönüştüğü gözleniyor. Buna karşın kovuşturmaya yer olmadığına dair verilen kararların oranı oldukça az. 2012’den sonra açılan soruşturma sayısının bir hayli azaldığı gözlemlenmekte. Bununla paralel olarak 2012’den itibaren çek kanunu uyarınca karara bağlanan davlarda da büyük bir azalma var.
Vergi Usul Kanunu (Kanun №213)
2009 ile 2020 arasındaki veriler incelendiğinde vergi usul kanunun uyarınca açılan soruşturmaların bir hayli artış gösterdiği görülmekte. 2009’da açılan soruşturma sayısı 12591’ken 2020’de bu sayı 34945 oldu. Bu da belirtilen yıllar arasında açılan soruşturmaların yaklaşık yüzde 177 oranında artış gösterdiğine işaret etmekte. Soruşturma sonucu verilen kararlarda yıllar içinde açılan kamu davası oranının diğer karalara göre yüksek seyrettiği görülüyor. Aynı zamanda 2009’dan 2020’ye kadar kovuşturmaya gerek olmadığına dair verilen karar sayısının iki katına çıkması da dikkat çekici. Öte yandan seneler içinde karara bağlanan davalar arasında beraat kararlarının oranın yükseldiği gözlenmiştir. 2009’da yaklaşık yüzde 13 olan beraat kararı oranı 2020’de yüzde 16’ya yükselmiştir.
Kararname No 556: Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamesi
2009–2020 yılları arasındaki verileri incelediğimizde Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamesi uyarınca karara bağlanan soruşturmalarda kovuşturmaya yer olmadığına dair kararının toplam içindeki payı 2009’da yüzde 39 iken 2020’de yüzde 51’e yükselirken açılan kamu davalarının oranı ise yüzde %38’den yüzde 29’a düşmüş. Bu suça istinaden karara bağlanan dava sayılarında dalgalanmanlar görülürken son dönemdeki düşüş dikkat çekici. Buna karşın, 2020 yılı davalarının karar türüne göre dağılımına baktığımızda yüzde 60’ın üzerinde mahkûmiyet kararı ile sonuçlandığını görüyoruz.
Kanun No 5846: Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca karara bağlanan dava sayısında yüzde 18 oranında bir düşüş gerçekleşti. 2009’da karara bağlanan dava sayısı 14817 iken 2020’de bu sayı 2706’ya düştü. Karara bağlanan davaların karar türüne göre dağılımına baktığımızda beraat ve diğer kararların oranı yüzde 50’nin üzerinde kaldı.
Kanun No 6769: Sınai ve Mülkiyet Kanunu
Kabul tarihi 2016 olan Sınai ve Mülkiyet Kanunu kapsamında 2020’de karara bağlanan soruşturma sayısı 17 bin 171 olurken bu soruşturmalar kapsamında açılan kamu davalarının aynı yıla göre oranı %38’ler yüzeyinde kaldı. Soruşturma sonucunda verilen kovuşturmaya yer olmadığına dair kararın toplam içindeki payı yüzde 40’lar seviyesindeydi. Bu kanun kapsamında karara bağlanan dava sayılarında ise son yılda düşüş gerçekleşirken verilen mahkûmiyet kararı oranında altı puanlık bir artış göze çarpmakta.
TCK 79–80: Göçmen Kaçakçılığı ve İnsan Ticareti
Suriye ve çevre ülkelerde yaşanan çatışma ve savaşların ve dünya çapında var olan ekonomik durgunluğun Türkiye üzerine olan etkisiyle birlikte Göçmen Kaçakçılığı ve İnsan Ticareti TCK 79–80 Kanun maddeleri uyarınca karara bağlanan soruşturmaların sayısında yükseliş görülmekte. 2020’de sonuçlanan soruşturmaların karar türüne göre oransal dağılımına baktığımızda kamu davası açılması yüzde 53 olurken kovuşturmaya yer olmadığına dair verilen kararların oranı 24 olarak gerçekleşti. Soruşturma sayılarında artışa bağlı olarak karara bağlanan dava sayıları da artmakta. 2009–2020 yılları arasında karara bağlanan davaların karar türüne göre dağılımı ortalamasına baktığımızda mahkûmiyet kararı yüzde 61 iken beraat yüzde 15 diğer kararların oranı ise yüzde 24’tür.
Kanun №6415: Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun
2013 yılında yürürlüğe giren Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanunu kapsamında karara bağlanan ilk soruşturma 2016’da gerçekleşirken ilk defa 2017’de bu kapsamda bir dava kararı çıkıyor. Bu kapsamda sonuçlanan soruşturma sayısı 2017’de 10 bin 460 ile zirveye ulaşırken bu yıldan sonra düzenli olarak düşmeye başlamış ve 2020’de 1060’a düşmüştür. Soruşturmaların sonucunda kamu davası açılma sayıları da 2017 sonrası düzenli bir düşüş göstermekte. 2017’de açılan kamu davası sayısı 6849 iken 2020’de 356’ya düşmüştür. Kovuşturmaya gerek olmadığı yönündeki kararların toplam kararlara oranı 2016’da %2’ken, 2020’de bu oranın %24’ yükselmesi dikkat çekici. Başka bir deyişle, dava ile sonuçlanmayan soruşturmaların oranı 4 sene içinde on iki katına çıkmıştır. Öte yandan soruşturma sonucu kamu davası açılma oranı ise belirtilen yıllar içinde %61’den %34’e düşmüştür. Dava sonuçlarını incelediğimizde verilen mahkûmiyet kararının seyri yılları içinde oransal olarak yüzde 4 seviyesinde sabit kalırken beraat kararının toplam kararlara oranı 2017’de yüzde 18’den 2020’de yüzde 40’a yükselmiştir. Bu iki istatistik, kanun uyarınca yürütülen davaların hakkaniyetine dair akıllarda soru işaretlerine neden olmakta.
Kanun №7258: Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi Hakkında Kanun
Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi Hakkında Kanun (Kanun №7258) kapsamında yürütülen soruşturma sayılarında 2020 yılı hariç düzenli bir artış görülmekte. Yürütülen soruşturmalarda verilen kararları incelediğimizde kamu davası açılma oranının yıllara göre düşüş eğiliminde olduğunu görüyoruz. İncelenen dönemde soruşturmalara dair ilk veri 2012 yılına ait bu yıla ilişkin soruşturma sonucu kamu davası açılma oranı yüzde 85 iken 2020’ye gelindiğinde bu oran yüzde 45’e düşmekte. Öte yandan kovuşturma sonucu verilen kararlar incelendiğinde verilen mahkûmiyet ve diğer kararlarda artış görmekteyiz.
Kanun №1072 Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanun
Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanun kapsamında yürütülen soruşturmalarda verilen karaları incelersek kovuşturmaya gerek olmadığı yönündeki kararların toplam kararlara oranı 2014’te yüzde 2’ken, 2020’de bu oranın yüzde 16’ya yükselmesi dikkat çekici. Buna ek olarak soruşturma sonucu kamu davası açılma oranının belirtilen yıllar arasında yüzde 96’dan yüzde 59’a düşmesi bu kanun uyarınca açılan soruşturmaların meşruluğuna dair şüphe uyandırabilir.
