Gelecek Elimizden Kayarken: SGK
Son yıllarda SGK verileri son derece olumsuz seyrediyor. Ekonomik sorunlar ve artan yoksulluk tablosuna küresel salgının eklenmesi, süregelen kayıt dışı istihdam ve kötü ekonomi yönetimi, SGK’yı iflasın eşiğine getirdi. SGK primleri yetersiz kalırken, devletin emekli aylıklarını ve sağlık ödemelerini karşılaması gün geçtikçe zorlaşıyor. SGK’nın toplam gelirleri, giderlerini karşılayamıyor; SGK bütçesi açık veriyor. Bütçe açığının karşılanması için de merkezi bütçeden SGK’ya yapılan transferler her sene daha da artıyor. SGK açığının 2018’deki 15,7 milyar TL’den 2020’de 67,4 milyar TL’ye, SGK’ya bütçe transferlerinin GSYH’ye oranının ise 2018’deki yüzde 4,04’den 2020’de yüzde 4,93’e yükseldiği gözleniyor. Yolsuzluk iddialarıyla da gündemde olan kurumun bütçe açığı, vatandaşların sağlığını, geleceğini ve geçim kaynağını tehlikeye atıyor.
Yazımızda SGK istatistiklerin üzerinden geçip mevcut duruma nasıl geldiğimizi irdeleyeceğiz. Bu çerçevede sırasıyla yıllara göre SGK prim gelirlerini, prim gelirlerinin emekli aylıklarını ve sağlık ödemelerini karşılama oranını, toplam gelirlerin toplam giderlere oranını, SGK açıklarını ve bütçe transferlerine bakacağız.
En sonda ise ve bazı uzman ve siyasilerin problem ile ilgili görüşlerine göz atacağız.
SGK Prim Gelirleri
SGK prim gelirlerindeki artış oranının 2018’den beri düzenli olarak azaldığı görülüyor. 2020 yılında prim gelirlerindeki artış, yüzde 10 ile son üç yılın en düşüğü oldu. Asgari ücret 2020’de yüzde 15 artmasına rağmen[1] SGK prim gelirlerinin yalnızca yüzde 10 arttı. SGK’nın aldığı primler asgari ücret ve katlarına göre belirlendiği göz önüne alındığında da artışın yeterli olmadığı sonucuna varılıyor. Gelirlerin enflasyon oranının da altında artmasında salgın nedeniyle yaşanan işsizliğin yanı sıra teşviklerin de etkili olduğu düşünülebilir.
Uzmanlara göre prim gelirlerindeki yetersizliğin kaynağı ekonomik krizden kaynaklanan işsizlik. Kayıtlı çalışanlar azalınca ya da nüfusa oranla yeterince artmayınca prim gelirleri de yetersiz kalıyor. Burada kayıt dışı istihdam problemi devreye giriyor. Son 3 senede kayıt dışı istihdam yüzde 30'lar seviyesinde seyrediyor. Bunun en büyük sonucu toplam gelirler ve toplam giderler dengesinin bozulması. Mesela İstanbul Ticaret Üniversitesi öğretim üyesi Oğuz Demir, temel sıkıntının ekonominin ve istihdamın büyümemesi olduğunu söylüyor.[2]
Prim Gelirlerinin Emekli Aylıklarını ve Sağlık Ödemelerini Karşılama Oranı
Bunların sonucu olarak da prim gelirlerinin emekli aylıklarını ve sağlık ödemelerini karşılama oranı 2018’den beri düzenli olarak düşmekte. Grafikten de anlaşılacağı üzere 2018’de prim gelirlerinin emekli aylıklarını ve sağlık ödemelerini karşılama yüzde 76 iken 2020’de bu oran yüzde 67,5’a düşmüş vaziyette.
Toplam Gelirlerin Toplam Giderleri Karşılama Oranı
Benzer şekilde mevcut durum toplam gelirlerin toplam giderlere oranını da olumsuz etkiliyor. 2018’de yüzde 96 olan toplam gelirlerin toplam giderlere oranı, 2020’de yüzde 87,5’e kadar gerilemiş durumda.
SGK Açığı
SGK açığı zaten 2011’den beri bazı istisnalar ile de olsa artış trendinde. Ancak ekonomik kriz, Koronavirüs salgını ve kötü yönetim, SGK açığını kontrol edilemez hale getirdi. 2018’den beri düzenli olarak artan SGK açığı, 2020 yılında 2019 yılına göre yüzde 69 oranında artarak 67 buçuk milyar TL oldu. Dahası dolar bazında hesaplandığında da SGK açığının 2015'ten beri yükseldiği gözüküyor. Buna göre 2015'de 3,92 milyar dolar olan SGK açığı; 2016'da 5,87 milyar dolar, 2017'de 6,41 milyar dolar, 2019'da 6,72 milyar dolar ve 2020'de 9,09 milyar dolar oldu.
Bütçe Transferleri
SGK’nın açığı bu kadar yüksek olunca bütçeden SGK’ya yapılan transferler de artıyor. 2008’de 35 milyar TL olan bütçe transferinin 2020’de 248,8 milyar TL’ye çıktığı gözlemleniyor.
Bütçe transferlerindeki artışın 2016’dan itibaren bir hayli yüksek olduğu gözleniyor. Buna göre bütçe transferlerindeki en yüksek artışlar 2016, 2019 ve 2020 yıllarında yaşandı. Bütçe transferleri 2016 yüzde 36,7, 2019’da yüzde 30,7, 2020’de ise yüzde 26,4 artış gösterdi. 2009’da SGK prim gelirlerinin dörtte biri devlet katkısı yapılması kuralı[3] sonucu yaşanan doğal artış dışında bu oranlar son 11 yılın en yüksek artışlarına tekabül etmekte.
Öyle ki bütçeden SGK’ya 2016’da 108 milyar, 2017’de 128,1 milyar, 2018’de 150,5 milyar, 2019’da 196,7 milyar ve son olarak 2020’de ise 248,8 milyar lira kaynak aktarıldı.
Daha alarm verici bir veri ise SGK’ya yapılan bütçe transferinin GSYH’ye oranı. SGK’ya yapılan bütçe transferlerinin GSYH’ye oranı 2015’ten beri artış trendinde. Bu oran 2015’te yüzde 3,38 iken, 2018’de yüzde 4,04, 2019’da yüzde 4,56 ve 2020’de yüzde 4,93 oldu. Anlaşılıyor ki, SGK’daki açık yalnızca SGK’yı etkilemiyor; merkezi bütçeye de zarar veriyor.
Emekli Aylıkları ve Sağlık Hizmetleri Tehlikede
Verilere bakıldığında SGK’nın dengelerinin son derece olumsuz olduğu bir kere daha anlaşılıyor. Bu da ne yazık ki emekli aylıklarının, sağlık hizmetlerinin devamlılığının büyük risk altında olduğuna işaret ediyor.
Örnek vermek gerekirse, ana muhalefet partisi Milletvekili Sevda Kılıç, konuyla ilgili “Hazine’nin devlet katkısını ödememesi halinde yakın gelecekte kıdem tazminatı, emekli aylık ve ödeneklerinin ödenmemesi, vatandaşların sağlık hizmetinden yararlanmasında sorunların yaşanması kuvvetle muhtemeldir” uyarısında bulundu. Kılıç, AKP iktidarı döneminde meydana gelen toplam 429 milyar TL civarındaki açık nedeniyle SGK’nın batma noktasına geldiğini söyledi.
Ekonomist Emin Çapa da Kılıç’ın işaret ettiği riske vurgu yaptı; SGK’nın battığını ileri sürdü. Çapa, 1995’te SGK’ya aktarılan paranın milli gelire oranının yüzde 1,01 iken 2020 yılında bu oranın yüzde 4,95 olduğuna dikkat çekti. [4]
CHP Genel Başkan Yardımcısı Yüksel Taşkın ise SGK açıklarının yarattığı kara deliğin insanca emeklilik hakkının ortadan kalkabileceği bir gelecek riski yarattığını belirtti. Taşkın’a göre SGK’nın bu durumu yalnızca salgına bağlanamaz. Asıl mesele istihdam odaklı üretimin yükseltilememesi. Taşkın bu noktada aslında krizin yapısal olduğunu söylüyor ve Türkiye’de çalışabilir nüfusun 63,5 milyona ulaşmasına rağmen işgücüne dahil olmayan nüfusun 31,5 milyona yaklaşmış olmasına dikkat çekiyor. Öte yandan çalışabilir iş gücünün yalnızca 3’te birinin emeklilik primi ödediği bir ülkede emeklilik sisteminin temel bir hak olmaktan çıkacağını söylüyor. Taşkın’a göre son beş yılda SGK primi ödeyenlerin sayısı sadece 1,2 milyon kişi artarken, emekli maaşı alanların sayısının 1,9 milyon artması, yapısal dengesizliğin en açık göstergesi. [5]
Burada kayıt dışılık problemi devreye giriyor. TÜİK istatistiklerine göre kayıt dışı istihdam oranı 2018'de yüzde 33,42, 2019'da 34,52, 2020'de ise yüzde 30,59 oldu. [6] Bu kadar yüksek kayıt dışı istihdam oranları da milyonlarca kişinin prim ödememesi sonucunu yaratıyor. Öyle ki Haziran 2021 civarında kayıt dışı çalışanların sayısının 8,4 milyon olduğu tahmin ediliyor. [7] Eğer kayıt dışı çalışanlar şu anda kayıtlı çalışsaydı emekli maaşı alanlar ve SGK primi ödeyenler arasındaki denge bu kadar bozulmayacaktı. SGK için kayıt dışı ekonomi ve kayıt dışı istihdam da aynı ekonomik kriz ve koronavirüs pandemisi gibi büyük bir tehdit oluşturuyor.
Çok geç olmadan…
SGK ülkenin en önemli kurumlarından biri. Bütün göstergeler, uzman ve siyasilerin görüşleri aynı tehlikeye işaret ediyor. SGK batıyor. Geleceğimiz tehlike altında. SGK, bir an önce şeffaf bir yönetim ve düzelen bir ekonomi ile bütçe dengesini sağlamalı. Yolsuzluk ve kayıt dışı istihdam önlenmeli, kamu kaynakları verimli kullanılmalı ve üretim odaklı istihdam sağlanmalı. Vatandaşların sağlığı, gençlerin geleceği, emeklilerin ekmeği tehlike altında. Geleceğimizi esir bırakmayalım; SGK’yı kurtaralım. Çok geç olmadan…
Kaynaklar
[1] https://www.ntv.com.tr/galeri/ekonomi/asgari-ucret-ve-agi-2020de-ne-kadar-oldu-iste-asgari-ucret-zammi,MK0PhSeO5UqcKaPowPk2bw
[2] https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/sgk-acigi-uce-katlandi-mali-yapi-alarm-veriyor-5647480/?gclid=CjwKCAjwhaaKBhBcEiwA8acsHFpLoUJbC4RH_EPi86X0K4rC6PS3qr_8UXqLQ-3kDkYn9f8pfTNhLBoCI1QQAvD_BwE
[3] https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5510.pdf
[4] https://halktv.com.tr/kilicdaroglu-sskyi-batirdi-diyen-sayin-erdogan-sgkyi-nasil-batirdi-450179h
[5] https://www.haberturk.com/chp-genel-baskan-yardimcisi-taskin-dan-sgk-ye-iliskin-aciklama-3184208
[6]http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_istihdam_oranlari
[7] https://www.karar.com/ekonomi-haberleri/daha-once-ssk-batiyordu-simdi-sgk-1631603
