Μύθοι και πραγματικότητα για τον κορονοϊό SARS-CoV-2

Ένα οδηγός με όλη την επιστημονική αλήθεια σε απλά λόγια

Ioannis Kourouklides

Published in

Επικαιρότητα στην Κύπρο και τον Κόσμο

25 min readMar 13, 2020

Ιωάννης Κουρουκλίδης, 13 Μαρτίου 2019*

1. Εισαγωγή

Αυτές τις μέρες ακούμε αρκετές ανακρίβειες ή και και εντελώς λανθασμένες δηλώσεις για τον κορονοϊό SARS-CoV-2 είτε από αδαή άτομα είτε από πολιτικά, κομματικά ή και οικονομικά υποκινούμενα άτομα. Επίσης, τόσο από ΜΜΕ όσο και από πολλούς άλλους υπάρχει είτε η διασπορά πανικού (υπερεκτίμηση), είτε η εγκληματική παραπληροφόρηση για εφησυχασμό (υποτίμηση). Αποτέλεσμα είναι ο απλός πολίτης δεν ξέρει πλέον τι να πιστέψει και τι όχι, δεν ξέρει καν ποιος αποτελεί αξίοπιστη πηγή και ποιος όχι. Οι σηματικές ερωτο-απαντήσεις βρίσκονται στο σημείο 6 του άρθρου, άρα μπορείτε να αφήσετε πίσω τα υπόλοιπα σημεία (2 μέχρι 5).

2. Σχετικά με αυτό το άρθρο

Για αυτό το λόγο αυτό το παρόν άρθρο σκοπό έχει την περιγραφή του ιού SARS-CoV-2 και της ασθένειας που προκαλεί, η οποία λέγετε COVID-19, η οποία πλέον έχει πάρει διαστάσεις πανδημίας. Το παρόν άρθρο δεν παρουσιάζει νέα έρευνα, ούτε αποτελεί ακαδημαϊκή δημοσίευση (“academic plublication”) ή επιστημονικό έγγραφο (“scientific paper”). Αντίθετα, αποτελεί άρθρο προϋπάρχουσας έρευνας και επιστημονικής γνώσης, γραμμένο σε απλή και κατανοητή από όλους γλώσσα (“layman’s terms”) με εκλαϊκευμένο τρόπο (“popular science”).

Έχει γίνει κάθε δυνατή προσπάθεια να μην υπάρχουν επιστημονικά λάθη, αλλά ενδέχεται να υπάρχουν κάποια μεμονομένα και μικρά τέτοια λάθη, όπως επίσης και ‘λάθη’ ( ή ανακρίβειες) λόγω υπεραπλούστευσης των επιστημονικών όρων. Όποιος θεωρεί ότι εντόπισε κάτι τέτοιο, είναι καλοδεχούμενος να σχολιάσει. Εξάλλου υπάρχουν παραπομπές (“citations”) στις αυθεντικές πηγές και βιβλιογραφικές αναφορές (“references”) όπου μπορεί ο αναγνώστης να ανατρέξει. Επίσης, σίγουρα θα υπάρχουν και πάμπολλα ορθογραφικά και συντακτικά λάθη εφόσον το άθρο είναι μεγάλο σε έκταση και γράφτηκε βιαστικά με πρώτιστο στόχο την έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση είτε απλών πολιτών είτε ατόμων σε νευραλγικές/ηγετικές θέσεις οργανισμών που είναι υπεύθυνοι για λήψη αποφάσεων. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν αναιρεί το γενικό μήνυμα που θέλει να περάσει. Επίσης στο άρθρο αυτό δεν εκφράζεται καμία προσωπική ‘άποψη’, παρά μόνο επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία.

3. Τι και ποιος αποτελεί αξιόπιστη πηγή

Όπως προαναφέρθηκε, ο απλός πολίτης δεν ξέρει ποιος αποτελέι αξίοπιστη πηγή (“reliable or reputable source”) και ποιος όχι. Κάτι τέτοιο αποδεικνύεται πολύ δύσκολο. Πλέον έχουμε δει όσον αφορά το θέμα του κορονοϊού ιατρούς εγγεγραμμένους στον οικείο ιατρικό σύλλογο να μεταφέρουν σε βίντεο τους στο Youtube (με αναδημοσίευση σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως facebook) λάθη και ανακρίβειες, πιθανώς επειδή είναι περισσότερο επαγγελματίες ‘Youtuber’ (δηλαδή παρακινούμενοι από τηλεθέαση, αυτοπροβολή και κλικς) παρά επαγγελματίες ιατροί. Έχουμε δει δημόσια ψυχιάτρους (που δεν είναι της ειδικότητάς τους) αλλά και πολλούς άλλους (ιατρούς και μη) να σχολιάζουν δημόσια με αρνητικό τρόπο τα διάφορα μέτρα της κάθε κυβέρνησης, πιθανώς υποκινούμενοι από κομματικά και πολιτικά συμφέροντα. Και φυσικά έχουμε δει δημοσιογράφους να μεταφέρουν ‘αφιλτράριστα’ νέα μέχρι και ψευδείς ειδήσεις (“fake news”) όπου έφτασαν στο σημείο να βαφτίζουν και νοσοκόμες του εξωτερικού ως λοιμωξιολόγους. Κάποτε ακόμη ζητούν οι δημοσιογράφοι γνώμες και συμβουλές από Ακαδημαϊκούς και Πανεπιστημιακούς σε μη συναφείς κλάδους και ειδικότητες. Επίσης, κοινό μυστικό αποτελεί στις μέρες μας ότι οι πολλοί δημοσιογράφοι ακολουθούν συγκεκριμένη γραμμή και είναι πολιτικά και κομματικά υποκινούμενοι. Πολλοί εκδοτικοί οίκοι εξάλλου στηρίζονται οικονομικά από κομματικές οργανώσεις. Και όλα αυτά δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά, αλλά επηρεάζουν ακόμη και ευρείας κυκλοφορίας εφημερίδες, ΜΜΕ, εκδοτικούς οίκους και μεγάλα πρακτορεία ειδήσεων, τόσο σε Κύπρο-Ελλάδα, όσο και εξωτερικό. Δεν θα αναφερθώ ονομαστικά για ευνόητους λόγους. Κάποτε εμπλέκονται και αρκετοί Μαθηματικοί και Στατιστικολόγοι στην συζήτηση, χωρίς ωστόσο (άθελα τους) να κατανοούν ότι τα Μαθηματικά και η Στατιστική χρησιμοποιούνται ως ένα εργαλείο και ότι απαιτείται και συγκεκριμένη (εμπειρική) γνώση επί του θέματος που προκύπτει από εξειδίκευση και εμπειρία στον τομέα (“domain expertise”) και όχι από μαθηματικές αποδείξεις και θεωρήματα.

Επομένως, για να μπορεί κάποιος να γνωρίζει τι αποτελεί αξιόπιστη πηγή πρέπει να έχει φτάσει σε ικανοποιητικό σημείο την κριτική του σκέψη (π.χ. Γιατί αναφέρει το συγκεκριμένο επιχείρημα ο τάδε, τι γνώσεις και υπόβαθρο έχει ο τάδε, κτλ) αλλά πρέπει και να έχει βασικές γνώσεις τόσο της επιστημονικής μεθόδου αλλά και της μεθοδολογίας έρευνας. Δυστυχώς, πλέον στις μέρες μας κάποτε ένα πτυχίο ή ένας μεταπτυχιακό τίτλος αποτελεί απαραίτητο αλλά όχι επαρκές προσόν. Ο πιο εύκολος λοιπόν τρόπος είναι η εμπιστοσύνη σε κοινώς αποδεκτά γεγονότα και κοινώς αποδεκτούς οργανισμούς, όπως για παράδειγμα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) [1].

Να σημειωθεί εδώ ότι το συγκεκριμένο άρθρο σε καμία περίπτωση δεν γράφτηκε παρουσιάζοντας τον εαυτό μου ως αυθεντία στον συγκεκριμένο ιό ή σε λοιμώδεις νόσους (γνωστές και ως μεταδοτικές ή μολυσματικές ασθένειες) ή στην επιδημιολογία ή στην πολιτική υγείας. Αντίθετα, γίνεται επίκληση σε τέτοιες αυθεντίες και επεξήγηση σε απλή γλώσσα και πρακτικά παραδείγματα. Το άρθρο γράφτηκε στα πλαίσια επικοινωνίας της επιστήμης (“science communication”).

4. Βασικές γνώσεις περί λοιμώξεων και κορονοϊοών

Καταρχάς είναι βασικό να γνωρίζουμε αυτό που δεν γνωρίζουμε. Δεν είμαστε ούτε Λοιμωξιολόγοι (“Infectious Disease Physicians”), ούτε Επιδημιολόγοι (“Epidimiologists”), ούτε Ειδικοί στο τομέα Πολιτικής της Υγείας (“Experts on Health Policy”). Άρα το οτιδήποτε διαβάζουμε (ακόμη και αν είναι έγκυρη επιστημονική μελέτη), πολύ πιθανώς και να το παρερμηνεύσουμε διότι δεν έχουμε την απαραίτητη εξειδίκευση και εμπειρία στον τομέα (“domain expertise”). Παραταύτα, είναι καλύτερα να γνωρίζουμε τις βασικές γνώσεις, εφόσον πολλοί αδαείς πολίτες εκφράζουν αυτό που θεωρούν “απόψεις”, που δεν είναι απόψεις αλλά στην πραγματικότητα είναι εντελώς λαναθασμένες δηλώσεις, εφόσον δεν έχουν καμία επιστημονική βάση τα όσα ισχυρίζονται. Επομένως, είναι καλό να γνωρίζουμε τις στοιχειώδεις και θεμελιώδεις αρχές για να μην επηρεαζόμαστε από τον όχλο και την μάζα.

Οι λοιμώδεις νόσοι (“infectious or communicable diseases”) είναι ασθένειες που προκαλούνται από παθογόνα όπως τα βακτήρια, οι ιοί, τα παράσιτα ή οι μύκητες που μπορούν να βλάψουν την ανθρώπινη υγεία [2, 3, 4]. Ιογενής λοιμώξη/νόσος ή ίωση (“viral disease or viral infection”) είναι η νόσος που είναι το αποτέλεσμα της προσβολής του οργανισμού από τους ιούς [5]. Σήμερα είναι γνωστοί περισσότεροι από 5000 τύποι ιών (“viruses”) [6]. Ο ιός είναι μια πιο απλή μορφή ζωής. Το βασικό του χαρακτηριστικό είναι ότι δεν μπορεί να ζήσει αυτόνομα, άρα προσβάλλει ζώα (συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου), φυτά και βακτήρια. Για να ζήσει χρειάζεται να ενσωματωθεί στα κύτταρα ενός άλλου μονοκύτταρου ή πολυκύτταρου οργανισμού. Λειτουργεί θα λέγαμε κάπως σαν παράσιτο. Απλά να διευκρινιστεί ότι ο ιός υπολογιστών (“computer virus”) δεν έχει κάποια συσχέτιση. Παραδείγματα ιώσεων είναι το Απλό Κρυολόγημα (“common cold”), η Γρίπη (“Influenza or Flu”), η Ηπατίτιδα Γ (“Hepatitis C”), το AIDS, η Πολιομυελίτιδα (“Polio or Poliomyelitis”), η Η1Ν1 Γρίπη των χοίρων (“H1N1 swine flu”), η νόσος από τον ιό Έμπολα (“Ebola virus disease”) και πολλές άλλες.

Μια κατηγορία ή ομάδα ιών ονομάζονται κορονοϊοί (“coronaviruses”) και επηρεάζουν τις αναπνευστικές οδούς πτηνών και θηλαστικών, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων [7, 8]. O κορονοϊός εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1937 και ο πρώτη απόδειξη ότι προσλαμβάνει το ανθρώπινο είδος βρέθηκε τη δεκατία του 1960. Υπάρχουν πολλοί τύποι κορονοϊοών. Παραδείγματα κορονοϊοών είναι: MERS-CoV, SARS-CoV, SARS-CoV-2 που προκαλούν τις ιογενείς νόσους MERS, SARS, COVID-19 αντίστοιχα.

Επομένως, ο SARS-CoV-2 είναι ένας καινοφανής και νεοεμφανιζόμενος κορονοϊός (“novel coronovirus”) ενώ η κατηγορία κορονοϊοών δεν είναι κάτι το καινούριο. Αρχικά, υπήρχε αρκετή σύγχυση για αυτό το θέμα.

Aπεικόνιση του SARS-CoV-2 από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) των ΗΠΑ

5. Βασικές αρχές περί πρόληψης, ελέγχου και διαχείρισης

Όσοι είναι λάτρεις των δεδομένων, των αριθμών και των γραφικών παραστάσεων, μπορούν να διαβάσουν (με προσοχή και πάσα επιφύλαξη) ακόμη ένα εκλαϊκευμένο άρθρο στην Αγγλική γλώσσα [9] και σε μετάφραση στην Ελληνική από ένα εθελοντή [58]. Εδώ θα αρκεστούμε να αναφέρουμε μόνο τις πολύ βασικές αρχές όσον αφορά την πρόληψη, έλεγχο και διαχείριση κινδύνων της δημόσιας υγείας [10].

Καταρχάς, αξίζει να σημειωθεί ότι παγκόσμια λεπτομερέστατη μελέτη που έχει γίνει ανάμεσα σε 195 χώρες καταδεικνύει ότι καμία απολύτως χώρα δεν είναι προετοιμασμένη για επιδημία ή πανδημία και ότι η εθνική ασφάλεια υγείας είναι “θεμελιωδώς αδύναμη” (“fundamentally weak”) σε όλη την υφήλιο, σύμφωνα με το Global Health Security Index (GHS Index) [11].

To GHS Index είναι ένα κοινό έργο μεταξύ διαφόρων οργανισμών, όπως το εγνωσμένου κύρους και παγκόσμιας φήμης κορυφαίο πανεπιστήμιο Johns Hopkins University. Η ΗΠΑ κατατάσσετε στην πρώτη θέση ετοιμότητας με σκορ 83.5%, η Ελλάδα στην 37η θέση με 53.8% σκορ και η Κύπρος στην 77η θέση με σκορ 43.0% [12].

GHS Index των 10 καλύτερα προετοιμασμένων χωρών για επιδημία ή πανδημία

Επομένως, δίνετε μία μάχη και ένας αγώνας έναντι του χρόνου [13]. Όσο παράλογο και όσο παράδοξο και αν ακούγετε, ο τελικός στόχος είναι να παραταθεί η διάρκεια μιας επιδημίας ή επιδημίας όσο πιο πολύ γίνεται. Ο λόγος είναι σχετικά απλός: θα πρέπει ο αριθμός των νέων κρουσμάτων και περιστατικών να μην υπερβαίνει την ‘χωρητικότητα’ του συστήματος υγείας της κάθε χώρας. Η ‘χωρητικότητα’ [14] περιλαμβάνει με απλά λόγια: (α) τις εγκαταστάσεις και τον χώρο (π.χ. τα κρεβάτια των Πρώτων Βοηθειών, τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, τις κλίνες σε νοσοκομεία, κτλ), (β) το προσωπικό (κυρίως τους επαγγελματίες υγείας) (γ) προμήθειες (π.χ. φάρμακα, οξυγόνο, κτλ), (δ) εξοπλισμός (π.χ. διαγνωστικός, θεραπευτικός, υποστήριξης ζωής, εργαστηρίων, κτλ.) και (ε) υποδομές εγκαταστάσεων (π.χ. πληροφοριακά συστήματα, υλικές υποδομές, συντήρηση, διαχείριση, υποστήριξη, κτλ).

Μία υπεραπλουστευμένη γραφική παράσταση πιο κάτω δείχνει τι μπορεί επιτευχθεί με παράταση της διάρκειας μιας επιδημίας ή πανδημίας σε δύο πιθανά σενάρια: (α) χωρίς λήψη προληπτικών και προδραστικών μέτρων (κόκκινη καμπύλη) και (β) με λήψη προληπτικών και προδραστικών μέτρων (μπλε καμπύλη). Οι καμπύλες δείχνουν τον αριθμό κρουσμάτων σε συνάρτηση με το χρόνο (π.χ. σε μέρες ή βδομάδες) από το πρώτο περιστατικό σε μία χώρα ή γεωγραφική περιοχή. Οι καμπύλες είναι υπεραπλούστευση και δεν σημαίνει ότι απαραίτητα θα ακολουθήσουν αυτό το σχήμα ‘καμπάνας’, που ονομάζεται ‘Κανονική ή Γκαουσιανή κατανομή’ (“Normal or Gaussian distribution”). Σίγουρα όμως θα υπάρχει η λεγόμενη άνοδος, κορύφωση (μέγιστο σημείο) και κάθοδος. Ο σκοπός να προκύψει το ‘μπλε’ σενάριο, που είναι και το επιθυμητό, δηλαδή η πεπλατυσμένη καμπύλη (“flattened curve”) όσο γίνεται πιο κάτω από την διακεκομμένη ευθεία γραμμή. Φυσικά, υπάρχουν και όλα τα ενδιάμεσα σενάρια. Εν ολίγοις, είναι αυτό που θα λέγαμε στην Οικονομική Επιστήμη (“Economics”) καμπύλες ζήτησης και προσφοράς (“demand and supply curves”), μόνο που εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με καταναλωτικά αγαθά και οικονομικές απώλειες αλλά με ανθρώπινες ζωές και θνησιμότητα.

Η πεπλατυσμένη καμπύλη δείχνει πώς ένας μειωμένος ρυθμός μόλυνσης από κορονοϊό θα μπορούσε να μειώσει τον αντίκτυπο στα νοσοκομεία και στο ευρύτερο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης

Σε περίπτωση μάλιστα που ληφθούν προληπτικά μέτρα στην αρχή και μετά σταματήσουν να παίρνονται πριν την πλήρη καταστολή μιας νόσου, τότε δεν είναι καθόλου παράξενο το σενάριο να υπάρχει περίπτωση να παρατηρηθεί αναζωπύρωση (“resurgence”) με δύο ‘καμπούρες’, δηλαδή δύο μέγιστα σημεία (τοπικά ακρότατα ονομάζονται στα Μαθηματικά). Όλα αυτά τα ‘σενάρια’ μοντελοποιούνται με προσομοιώσεις (“simulations”) και δημοσιεύονται σε έγκριτου κύρους περιοδικά (“journals”) όπως “The Lancet” [15].

Επεξηγηματικές προσομοιώσεις ενός μοντέλου μετάδοσης της νόσου COVID-19

Υπεραπλούστευση αποτελέι και το γεγονός ότι η διακεκομμένη γραμμή θα είναι ευθεία. Στα αρχικά στάδια θα κληθούν περισσότεροι επαγγελματίες υγείας οι οποίοι είναι πιθανώς σε άδεια. Επίσης, αρκετοί επαγγελματίες υγείας ίσως βγουν εκτός ‘μάχης’, εάν για παράδειγμα νοσήσουν με την ασθένεια (ένα πολύ πιθανό σενάριο, έστω και αν τηρηθούν όλα τα πρωτόκολλα και όλα τα μέτρα ασφάλειας). Επομένως, ένα πιο περίπλοκο αλλά πιο ρεαλιστικό σενάριο εμφανίζεται στο ακόλουθο γράφημα.

Να σημειωθεί ότι αυτές οι γραφικές είναι χωρίς αρίθμηση στους άξονες. Το Imperial College London έχει εκδώσει μελέτη με αριθμούς στους άξονες όσον αφορά την περίπτωση του Η.Β. και των Η.Π.Α. [62, 66]

Επίσης, όπως πάντα στην Επιστήμη, υπάρχουν και τα λεγόμενα σφάλματα (“errors”) στο μοντέλα αυτά όπως είναι τα σφάλματα μέτρησης, δηλαδή πολλοί ασθενείς μπορεί να μην αποταθούν σε κάποιο νοσοκομείο ή γιατρό (για οποιοδήποτε λόγο) και να μην καταγραφούν καν [64]. Επομένως, τα πραγματικά κρούσματα πολύ πιθανόν να είναι πολύ περισσότερα από τα επίσημα καταγεγραμμένα κρούσματα, αυτό που ονομάζεται υποδιάγνωση.

Σκοπός όμως των προσομοιώσεων δεν είναι ούτε η πλήρης ακρίβεια (“precision”), ούτε η πλήρως σωστή πρόβλεψη (“prediction accuracy”). Σκοπός είναι να σχηματιστεί η γενική εικόνα για τα πιο πιθανά σενάρια ούτως ώστε να περαστεί το γενικό μήνυμα σε όλους, το οποίο είναι ότι πρέπει να παρθούν προδραστικά και προληπτικά μέτρα προς μείωση θνησιμότητας, με αποτέλεσμα να γίνεται μία ‘ελεγχόμενη έκρηξη’ (μπλε σενάριο) και να αποφευχθεί η ανεξέλεγκτη μετάδοση (κόκκινο σενάριο) της όποιας νόσου.

Επίσης, κάθε χώρα πρέπει: (α) να κάνει πλήρη καταγραφή γεγονότων, δεδομένων, αριθμών κρουσμάτων, (β) να κοινοποιεί αυτά τα στοιχεία σε άλλες χώρες άμεσα και χωρίς απόκρυψη της αλήθειας και (γ) παράλληλα να παρακολουθεί αυτά τα στοιχεία από άλλες χώρες που εκδηλώθηκε ήδη η νόσος και να ανταλλάσσει πληροφορίες για το ποια μέτρα είναι επιτυχή ή δραστικά και ποια όχι. Κάποιες χώρες και τοπικές αρχές (για διάφορους λόγους) αποδεδειγμένα δεν προβαίνουν σε αυτές τις ενέργειες.

Ο ΠΟΥ έχει εκδώσει εγχειρίδιο με περίπου 190 σελίδες αναφορικά με συνιστώμενες στρατηγικές για πρόληψη και έλεγχο διάφορων μεταδοτικών ασθενειών (“WHO Recommended Strategies for the Prevention and Control of Communicable Diseases”) [16]. Πιο συγκεκριμένα ο ΠΟΥ έχει επίσης εκδώσει έγγραφο με περίπου 90 σελίδες αναφορικά με κατευθυντήριες γραμμές στη πρόληψη της μόλυνσης και έλεγχο επιδημίας και πανδημίας οξείας αναπνευστικής νόσου στην υγειονομική περίθαλψη (“Infection prevention and control of epidemic- and pandemic-prone acute respiratory diseases in health care”) [17], όπου γίνεται λόγος για τον παλαιότερο κορονοϊό SARS-CoV.

Δεν θα επισέλθουμε σε τέτοιες λεπτομέρειες εδώ, αλλά θα αρκεστούμε στα βασικές προτεραιότητες [18]. Σκοποί και στόχοι πρόληψης, ελέγχου και διαχείρισης κινδύνων της δημόσιας υγείας (όπως επιδημίες και πανδημίες) είναι:

(1) Διαχείριση ρίσκου/κινδύνου εναύσματος (“spark risk”) της επιδημίας/πανδημίας, δηλαδή σε ποια τοποθεσία ενδέχεται να προκύψει

(2) Ελαχιστοποίηση κινδύνου εξάπλωσης/διασποράς (“spreak risk”) της επιδημίας/πανδημίας, δηλαδή πόσο πιθανό είναι να διαχυθεί ευρέως μέσω των ανθρώπινων πληθυσμών

(3) Ελαχιστοποίηση κινδύνου νοσηρότητας (“morbidity risk”)

(4) Ελαχιστοποίηση κινδύνου θνησιμότητας (“mortality risk”)

(5) Ελαχιστοποίηση βραχυπρόθεσμων δημοσιονομικών διαταραχών (“short-term fiscal shocks”)

(6) Ελαχιστοποίηση μακροπρόθεσμων αρνητικών κλυδωνισμών στην οικονομική ανάπτυξη (“longer-term negative shocks to economic growth”)

(7) Ελαχιστοποίηση κοινωνικής και πολιτικής αναστάτωσης

(8) Ελαχιστοποίηση πολιτικών εντάσεων και ξεσπασμάτων βίας είτε ανάμεσα σε πολίτες είτε ανάμεσα σε πολίτες και κράτος (ιδιαίτερα σε κράτη με πολιτική αστάθεια)

Για να πετύχουν τα πιο πάνω θα πρέπει να υπάρχουν πριν το ξέσπασμα σχεδιασμοί έκτακτης ανάγκης (“contigency plannings”) και η ικανότητα κλιμάκωσης της ‘χωρητικότητας’ (“surge capacity”) ανάλογα με τη σοβαρότητα του συμβάντος, τον παθογόνο παράγοντα και τον πληθυσμό σε κίνδυνο. Επίσης στα πιο πάνω γίνεται η βασική παραδοχή ότι το πιο πιθανό είναι αδύνατον να υπάρξουν μηδενικές απώλειες ζωής ή μηδενικές ζημιές στην οικονομία ή κοινωνία. Για αυτό το λόγο τα μέτρα που θα παρθούν έχουν σκοπό λιγότερες ζωές να τεθούν σε κίνδυνο και να γίνει η προαναφερθείσα ‘ελεγχόμενη έκρηξη’ (μπλε σενάριο), ούτως ώστε να γίνεται ο έλεγχος της όλης κατάστασης και η σωστή διαχείριση της κρίσης.

Με άλλα λόγια, τα μέτρα δεν είναι για να μην μεταδίδεται καθόλου η ασθένεια από ένα άτομο σε ένα άλλο, αλλά για να ελαχιστοποιούνται τέτοιες πιθανότητες (όχι να εκμηδενίζονται). Αυτό γίνεται άμεσα αντιληπτό εάν προσέξει κανείς ότι κάποιοι από τους πιο πάνω στόχους και οι σκοπούς προσκρούουν μεταξύ τους. Με πολύ απλά λόγια δεν μπορούμε να υλοποιήσουμε το πολύ ακραίο σενάριο να παραμείνουμε για πάντα όλοι στα σπίτια μας απομονωμένοι, διότι η οικονομία και η κοινωνία θα παραλύσουν βραχυπρόθεσμα! Ούτε μπορεί το κράτος να υλοποιήσει το άλλο πολύ ακραίο σενάριο του να μην πάρει καθόλου μέτρα διότι θα υπάρξουν μεγάλα ποσοστά θνησιμότητας και η οικονομία και η κοινωνία θα παραλύσουν μακροπρόθεσμα! Επομένως, πρέπει να βρεθεί η λεγόμενη ‘χρυσή τομή’ ή ‘μέση λύση’ ή ‘συμβιβασμός’ (“compromise or trade-off”) για να αποφευχθεί αυτό που έγινε στην Ιταλία, για παράδειγμα.

Αυτός ο συμβιβασμός συνήθως δεν έχει ούτε μαθηματική εξίσωση, ούτε μαγική φόρμουλα, ούτε προκύπτει από θεωρήματα και αποδείξεις. Επίσης, κάθε χώρα λαμβάνει τα δικά της διαφορετικά μέτρα, εφόσον ισχύουν διαφορετικοί οικονομικοί, κοινωνικοί και πολιτικοί παράγοντες. Το ίδιο ισχύει και για κάθε δημόσιο ή ιδιωτικό οργανισμό. Για αυτό το λόγο άτομα σε νευραλγικές/ηγετικές θέσεις οργανισμών που είναι υπεύθυνοι για λήψη αποφάσεων φέρουν την τελική ευθύνη για την έκβαση των αποφάσεών τους και είναι υπόλογοι των πράξεών τους.

6. Βασικές γνώσεις για τον ιό SARS-CoV-2

Αξιόπιστοι οργανισμοί (όπως ΠΟΥ, Johns Hopkins University, Harvard University, Αμερικανικό CDC, Ευρωπαϊκό CDC και άλλοι) έχουν εκδώσει πολλές σημαντικές πληροφορίες στην Αγγλική γλώσσα (που μπορεί κάποιος να μεταφράσει αυτόματα) για την ιογενή νόσο/λοίμωξη COVID-19 και τον ιό SARS-CoV-2 που την προκαλεί [19–23, 51]. Η ονομασία 2019-nCoV (ή HCoV-19) ήταν η ‘παλαιά’, αρχική και προσωρινή ονομασία του ιού μέχρι να ονοματοδοτηθεί. Καλό είναι να αποφεύγεται εντελώς η χρήση της παλιάς ονομασίας προς αποφυγή κάθε σύγχυσης. Ήδη, πολλά ΜΜΕ συγχύζουν το όνομα του ιού με το όνομα της νόσου. Πολλά από τα στοιχεία, τα δεδομένα και τις οδηγίες ανανεώνονται συνεχώς και σε πραγματικό χρόνο, άρα είναι καλύτερα ο πολίτης να ενημερώνεται απευθείας από τις επίσημες πηγές. Σε αυτό το άρθρο θα αρκεστούμε σε στοιχεία και πληροφορίες που δεν δύναται να αλλάξουν ή αν πρόκειται να αλλάξουν, τότε αυτό θα αναφέρεται ρητά και ξεκάθαρα.

(1) Ήταν διαθέσιμα φάρμακα ή εμβόλια για πρόληψη ή θεραπεία από αυτή τη νόσο πριν την εμφάνισή της;

ΜΑΛΛΟΝ ΟΧΙ. Δεν υπήρχε κάποιο συγκεκριμένο φάρμακο που ενδείκνυται για την πρόληψη ή τη θεραπεία αυτής της νόσου πριν αυτή εμφανιστεί. Το σενάριο να προϋπήρχε τέτοιο φάρμακο ή εμβόλιο και να το είχαν αποκρύψει από το κοινό είναι τρομερά παρατραβηγμένο (αλλά θεωρητικά όχι αδύνατο).

Οι Eπιστήμονες έχουν ήδη αρχίσει να εργάζονται για την παραγωγή ενός εμβολίου, αλλά η ανάπτυξη ενός εμβολίου που είναι ασφαλές και αποτελεσματικό στους ανθρώπους κανονικά διαρκεί πολλούς μήνες ή και χρόνια. Τελευταίες πληροφορίες [24, 25] αναφέρουν ότι υπάρχει περίπτωση το εμβόλιο να είναι έτοιμο σε 18 μήνες, αλλά κάτι τέτοιο θα αποτελούσε ρεκόρ εφόσον η όλη διαδικασία έγκρισης εμβολίου για να φτάσει στην αγορά διαρκεί συνήθως 5 με 15 έτη, κυρίως λόγω αυστηρών κλινικών δοκιμών που πρέπει να περάσει το εμβόλιο πριν βγει στην αγορά.

(2) Η ‘πηγή’ του ιού αυτού ήταν μία υπαίθρια αγορά στην Κίνα;

ΑΓΝΩΣΤΟ. Ό,τι και αν διαβάζετε από όποιον και αν τα γράφει, είναι αδύνατο (μέχρι σήμερα) να εξακριβωθεί αν η αρχική επίσημη θέση της Κίνας αληθεύει ή όχι [26, 27]. Η Κίνα αρχικά στήρίζε ότι η πηγή του νέου ιού είναι μία υπαίθρια αγορά θαλασσινών και (άγριων) ζώων (όπως φίδια, νυχτερίδες, κτλ) στην μεγαλούπολη Ουχάν ή Γουχάν (“Wuhan”) της επαρχίας Χουμπέι (“Hubei”). Η μεγαλούπολη αυτή έχει πληθυσμό πάνω από 11 εκατομμύρια. Πλέον, η επίσημη θέση της Κίνας είναι ότι είναι άγνωστη η πηγή του ιού. Αρκετοί Λοιμωξιολόγοι, Επιδημιολόγοι και άλλοι Γιατροί από διάφορες χώρες (ακόμη και ΗΠΑ) βγήκαν να επιβεβαιώσουν την αρχική εκδοχή της Κίνας, αλλά κάτι τέτοιο δεν άπτεται ούτε των γνώσεων ούτε της ειδικότητάς τους και δεν θα έπρεπε να σχολιάζουν καθόλου επί του θέματος. Το μόνο που είναι γνωστό από γονιδιωματικές συγκρίσεις είναι ότι ο ιός αυτός είναι συνδιασμός μεταξύ δύο διαφορετικών ιών, που σημαίνει ότι η ακριβής προέλευση του ιού SARS-Cov-2 εξακολουθεί να παραμένει ασαφής [65] .

Αν και κάποιοι το βαφτίζουν σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας ή θεωρίας συνωμοσίας, καθόλου απίθανο δεν είναι το γεγονός να προοριζόταν για όπλο βιολογικού πολέμου (“biological weapons”) και να ξέφυγε τυχαία ή κατά λάθος [28, 29]. Η Κίνα κατηγορήθηκε και βρέθηκε να λέει πολλές φορές ψέματα ή να αποκρύπτει την αλήθεια (όπως με τον ιό SARS παλιά). Έτσι και αλλιώς τα βιολογικά όπλα είναι υπαρκτή απειλή σύμφωνα με τον ΠΟΥ [30] και όλες οι υπερδυνάμεις ετοιμάζονται για εθνική άμυνα και ασφάλεια σε περίπτωση βιολογικού πολέμου είτε από εσωτερικές είτε από εξωτερικές απειλές και ο Αμερικάνικος Στρατός δοκιμάζει βιολογικά όπλα εδώ και δεκαετίες [31]. Από στρατιωτικό εργαστήριο ερευνών ανάπτυξης βιολογικών όπλων ενδέχεται να έχει ξεκινήσει η εξάπλωση της πανδημίας κορονοϊού και συνεπώς να πρόκειται για το αποτέλεσμα αποτυχημένων πειραμάτων, σύμφωνα νέες μελέτες [57, 61] και δηλώσεις ειδικών από τις ΗΠΑ, το Ισραήλ, την Ασία (Ταϊβάν, Ινδία) [32]. Άρα αυτό το σενάριο παραμένει αμφιλεγόμενο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποκλειστεί, ούτε να αποκαλείτε ψευδής είδηση (“fake news”). Επομένως, είναι αξιοπερίεργο γιατί κάποιοι σπεύδουν να το αποκλείσουν χωρίς στοιχεία.

(3) Η χειρουργική μάσκα θα με προστατεύσει από την νόσο αυτή;

ΣΙΓΟΥΡΑ ΟΧΙ. Υπάρχουν πολλές πρακτικές προφυλάξεις οι οποίες ανακοινώνονται από τον ΠΟΥ και τις κρατικές υπηρεσίες, οργανισμούς και φορείς της κάθε χώρας. Η απλή χειρουργική μάσκα δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση μέσο προφύλαξης ενός υγιούς ατόμου. Ακριβώς το αντίθετο, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο πρόσληψης της ασθένειας [33], εφόσον ο απλός κόσμος δεν ξέρει ούτε να τις εφαρμόζει πάνω του σωστά ούτε να τις χρησιμοποιεί σωστά, ούτε και πότε να τις αντικαθιστά.

Μία εξειδικευμένη μάσκα, γνωστή ως αναπνευστήρας Ν95 (“N95 respirator”), μπορεί να προστατεύσει από αυτή τη νόσο, αλλά και πάλι δεν συνίσταται (προς το παρόν) η χρήση της από το κοινό και τους υγιείς ανθρώπους για παρόμοιους πρακτικούς λόγους [34, 35]. Άτομα με αναπνευστική ασθένεια και συμπτώματα μπορούν να φορούν αυτές τις μάσκες για να μειώσουν την πιθανότητα μολύνσεως άλλων. Αυτό όμως ισχύει μόνο όταν συνδυάζεται με τη λήψη και άλλων προληπτικών και προδραστικών μέτρων, όπως είναι η σωστή υγιεινή των χεριών και η αποφυγή στενών κοινωνικών επαφών (“social distancing”).

Να τονιστεί όμως ότι η αλόγιστη αγορά και χρήση μασκών, όπως και αντισηπτικών (και άλλων αναλώσιμων ειδών), μπορεί να οδηγήσει σε έλλειψη στην αγορά σε όσους πραγματικά τα χρειάζονται όπως ασθενείς και επαγγελματίες υγείας. Άρα η νόσος θα εξαπλώνεται με ακόμη μεγαλύτερο ρυθμό και οι πράξεις αυτές θα οδηγήσουν σε ‘μπούμερανγκ’. Ουσιαστικά, ο πανικός και η υστερία δεν κάνουν την κατάσταση καλύτερη αλλά χειρότερη.

(4) Η ίωση αυτή είναι το ίδιο με ή απλά ένα είδος Γρίπης ή Κοινού Κρυολογήματος;

ΣΙΓΟΥΡΑ ΟΧΙ. Ο ιός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο κυρίως μέσω των σταγονιδίων από το φτέρνισμα, τον βήχα και γενικά μέσω της στενής επαφής. Επειδή, όμως, δεν υπάρχουν ακόμα πολλά στοιχεία για αυτόν και για τη μετέπειτα συμπεριφορά του, ενώ υπάρχουν και φόβοι για μετάλλαξή του, ο ΠΟΥ έχει δώσει διαστάσεις στο ζήτημα, ενώ από την άλλη η παραπληροφόρηση είναι τεράστια [36]. Άρα σίγουρα όχι, η νόσος COVID-19 ΔΕΝ είναι ένα απλό κρυολόγημα, ούτε ένα είδος Γρίπης [37]. Και τα τρία αποτελούν είδος ιογενής νόσου (βλέπε πιο πάνω στο σημείο 4) αλλά προκαλούνται από διαφορετικούς ιούς! Το Johns Hopkins University κάνει μια εκτεταμένη σύγκριση της COVID-19 με την Γρίπη σε απλή γλώσσα [38].

Οι Επιστήμονες (και τα κράτη) ανησυχούν διότι η νόσος COVID-19 είναι κάτι το άγνωστο, φαίνεται να εξαπλώνεται γρήγορα και δεν είναι γνωστό ποια είναι η καλύτερη και ορθότερη διαχείριση, σε αντίθεση με την Γρίπη που είναι κάτι το γνώριμο και το διαχειρίσιμο [39, 40]. Ένας άλλος λόγος ανησυχίας είναι ότι κανείς δεν έχει ανοσία στον ιό, επειδή ποτέ κανείς δεν είχε μολυνθεί με αυτόν πριν πρωτοεμφανιστεί στην Κίνα. Επίσης, δεν υπάρχει εμβόλιο, ούτε και κάποιο είδος θεραπείας ακόμη.

Αυτό όμως, δεν σημαίνει ότι πρέπει να προκαλεί φόβο, πανικό και υστερία στο απλό κοινό! Αν και κανένα κράτος στο κόσμο δεν είναι έτοιμο για πανδημία ή επιδημία (βλέπε πιο πάνω στο σημείο 5), εντούτοις τα κράτη έχουν κάποιους σχεδιασμούς για διαχείριση της κρίσης και του κινδύνου υγείας για να μην καταρρεύσουν τα συστήματα υγείας και να έχουμε όσο πιο χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας γίνεται.

Επίσης, διάφορες “συγκρίσεις” κυκλοφορούν στα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα της νόσου COVID-19 με πιο θανατηφόρα περιστατικά και ασθένειες, όπως καρκίνους, καρδιαγγειακές παθήσεις, δυστυχήματα (όπως τροχαία), φτώχεια και πολλά άλλα [41]. Αν και τα στοιχεία είναι “σωστά”, εντούτοις είναι και ΕΚΤΟΣ θέματος και ούτε βοηθούν ούτε εξυπηρετούν κάτι τέτοιου είδος “συγκρίσεις” εφόσον συγκρίνονται ανόμοια πράγματα! Όλα τα υπόλοιπα περιστατικά και ασθένειες είναι και γνωστά και διαχειρίσιμα. Οπόταν μη τα αναπαράγετε και μη δίνετε καμία σημασία.

Πιο κάτω παρουσιάζονται συγκρίσεις μεταξύ της COVID-19, της Γρίπης και του Κοινού Κρυολογήματος, όσον αφορά τα ποσοστά θνησιμότητας μέχρι σήμερα (τα οποία ενδέχεται να αλλάξουν για την COVID-19) και τα διάφορα συμπτώματα. Επομένως, πρέπει να λαμβάνονται τα σωστά μέτρα από όλους μας!

(5) Τα μέτρα που ανακοινώνουν τα κράτη και οι οργανισμοί φέρνουν αποτελέσματα και η νόσος αυτή είναι κάτι που πρέπει να παίρνω στα σοβαρά;

ΣΙΓΟΥΡΑ ΝΑΙ. Όπως ανακοίνωσε δημόσια η καγκελάριος της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ, περίπου 2 στους 3 Γερμανούς θα μολυνθούν από την νόσο αυτή [42, 43]. Συγκεκριμένα, η επίσημή της πρόβλεψη είναι ότι μεταξύ 60% και 70% των Γερμανών θα προσβληθούν από τον ιό αυτό. Έλληνες επιστήμονες αναφέρουν ότι “Είναι πιθανό να κολλήσουμε όλοι, αλλά δεν πρέπει να κολλήσουμε όλοι μαζί” [44, 45]. Αυτό που θέλουν να πουν με απλά λόγια είναι ότι πρέπει να υπάρχει μια ‘ελεγχόμενη έκρηξη’ (το μπλε σενάριο) με πεπλατυσμένη καμπύλη, όπως περιγράφεται λεπτομερέστατα πιο πάνω στο σημείο 5.

Επομένως, όλα τα μέτρα που ανακοινώνουν τα κράτη και οι οργανισμοί φέρνουν αποτελέσματα προς αυτή την κατεύθυνση, όχι για να μην μεταδίδεται καθόλου η νόσος! Άρα, δηλώσεις αδαών πολιτών για τα διάφορα μέτρα, όπως “Ο ιός μεταφέρεται στα 100 άτομα, αλλά όχι στα 99; Άρα τα μέτρα δεν πρέπει να τα τηρήσω ή να τα λάβω στα σοβαρά ” είναι και χαζές, είναι και επικίνδυνες! Όλα τα μέτρα δουλεύουν και μάλιστα είναι τα ελάχιστα δυνατά! Ο λόγος αναφέρεται πιο πάνω στο σημείο 5, εφόσον ο σκοπός και στόχος είναι από την μία να μην καταρρεύσουν ούτε τα εθνικά συστήματα υγείας, αλλά από την άλλη να μην καταρρεύσουν ούτε και οι εθνικές οικονομίες.

Με πιο απλά λόγια, πρέπει να αποφευχθεί αυτό που έγινε στην Ιταλία [46], δηλαδή να αναγκαστούν οι γιατροί και τα νοσοκομεία να πρέπει επιλέξουν ποιοι ασθενείς θα συνδεθούν στην μηχανή αναπνευστήρα και ποιοι δεν θα συνδεθούν με τον αναπνευστήρα με βάση το ποιος έχει περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσει! Aυτή είναι μια επιλογή που λέγεται αρχή της διαλογής (“health care rationing”) και που παρά το ότι είναι δύσκολο να την αποδεχτεί κάποιος ηθικά, από κλινική άποψη μπορεί να δώσει τη δυνατότητα σε κάποιον να επιβιώσει σε σύγκριση με κάποιον που θα είχε μηδενική πιθανότητα επιβίωσης. Να σημειωθεί ότι η Ιταλία πήρε δρακόντεια και αυστηρά μέτρα, εντούτοις δεν λειτούργησαν όπως ανέμενε η κυβέρνηση εκεί, για διάφορους λόγους, αλλά αν δεν τα έπαιρνε, η κρίση θα ήταν πολύ χειρότερη!

Οπόταν, όπως εξηγούν πολλοί Ειδικοί και οι αρμόδιοι Ακαδημαϊκοί [47], είναι καλύτερα να αντιδράσουμε υπερβολικά, παρά το να μη δράσουμε καθόλου, αρκεί οι δράσεις να είναι προς την σωστή κατεύθυνση! Πανικός και υστερία προς υπερ-κατανάλωση αγαθών και αναλώσιμων ειδών (όπως μακαρόνια, χαρτιά υγείας, μάσκες, αντισηπτικά και άλλα) δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση δράση προς την σωστή κατεύθυνση, όπως προαναφέρθηκε στην ερωτο-απάντηση 3 πιο πάνω.

(6) Τα τελικά ποσοστά θνησιμότητας της νόσου αυτής είναι γνωστά ή μπορούν εύκολα να υπολογιστούν;

ΜΑΛΛΟΝ ΟΧΙ. Όσον αφορά τα τελικά ποσοστά θνησιμότητας παγκόσμια, αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο να υπολογιστεί για διάφορους λόγους [48]. Ένας λόγος είναι το ότι το ποσοστό των θανάτων θα κυμανθεί ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες και τον τρόπο χειρισμού του ξεσπάσματος. Επομένως, το ποσοστό θνησιμότητας για την νόσο αυτή δεν είναι σταθερό και θα ποικίλει με βάση πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία, προϋπάρχουσες ιατρικές παθήσεις, κ.α.

Πιο κάτω, ακολουθούν ενδεικτικά τα μέχρι τώρα ποσοστά θνησιμότητας (τα οποία ενδέχεται να αλλάξουν) και μία σύγκριση της COVID-19 με άλλες θανατηφόρες ιογενείς νόσους.

Ποσοστά θνησιμότητας ανά ηλικιακή ομάδα, προϋπάρχουσα ιατρική παθήση και φύλο

Σύγκριση κύριων θανατηφόρων ιογενών νόσων

(7) Η νόσος αυτή εξαπλώνεται εκθετικά και είναι κάτι που δεν πρέπει να εφησυχάζομαι;

ΣΙΓΟΥΡΑ ΝΑΙ. Δεν υπάρχει καθόλου χώρος για εφησυχασμό, όπως έχουν δηλώσει οι Επιστήμονες και αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων παγκόσμια. Στην Κίνα, η εξάπλωση της νόσου έχει “δαμαστεί” και περιοριστεί λόγω των πολύ δρακόντειων και πολύ αυστηρών μέτρων που έχουν παρθεί. Σύμφωνα με όλα τα επίσημα στοιχεία, δεδομένα και αριθμούς, σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο εκτός Κίνας η νόσος αυξάνεται σίγουρα εκθετικά (στο παρόν στάδιο που είναι το αρχικό) παρά γραμμικά. Με πιο απλά λόγια θα λέγαμε αυξάνεται “πολλαπλασιαστικά” (π.χ. 1, 2, 4, 8, 16, 32, 64 κ.ο.κ .ανά χρονική στιγμή) παρά “αθροιστικά” (π.χ. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 κ.ο.κ. ανά χρονική στιγμή). Υπάρχει επιστημονική εξήγηση γιατί ιοί και ιώσεις εξαπλώνονται με αυτούς τους ρυθμούς, αλλά δεν θα αναλυθεί σε αυτό το άρθρο [49,59].

Για τους λάτρεις των γραφικών παραστάσεων, ακολουθούν τρεις από αυτές. Να τονισθεί ότι στην πρώτη γραφική παράσταση ο κάθετος άξονας (άξονας Υ) είναι σε γραμμική κλίμακα (για αυτό και η εξάπλωση εμφανίζεται ως καμπύλη), ενώ στις υπόλοιπες δύο είναι αυτός ο άξονας είναι σε λογαριθμική κλίμακα (για αυτό και η εξάπλωση εμφανίζεται ως ευθεία).

Άρα και οι τρεις γραφικές καταδεικνύουν ακριβώς το ίδιο πράγμα, ότι δηλαδή η νόσος αυξάνεται σίγουρα εκθετικά (στο παρόν στάδιο που είναι το αρχικό) σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο εκτός Κίνας. Στην Κίνα ήταν εκθετική η εξάπλωση μέχρι να παρθούν τα πολύ αυστηρά μέτρα. Επομένως, αυτό είναι μία ακόμη απόδειξη ότι τα μέτρα δουλεύουν!

Semi-log plot of cumulative incidence of confirmed cases in various countries worldwide

Semi-log plot of cumulative incidence of confirmed cases and deaths in China and the rest of the world (ROW)

(8) Μπορεί κάποιος να μεταδώσει τον ιό και την νόσο αυτή έστω και αν δεν έχει εμφανίσει συμπτώματα ακόμη;

ΣΙΓΟΥΡΑ ΝΑΙ. Ως περίοδος επώασης ορίζεται ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ της επαφής του ατόμου με την πηγή του ιού και της εμφάνισης των πρώτων συμπτωμάτων. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα συμπτώματα εμφανίζονται μέσα στις πρώτες 5 ημέρες, ωστόσο η περίοδος επώασης ποικίλλει από 2 έως 14 ημέρες. Υπάρχουν και αναφορές για μεγαλύτερη περίοδο επώασης αλλά αυτές αποτελούν μάλλον εξαιρέσεις του γενικού κανόνα [50]. Άρα με απλά λόγια, είναι πολύ συχνό το φαινόμενο ένας (ασυμπτωματικός) φορέας της νόσου αυτής να την μεταδίδει μέσα στο διάστημα των πρώτων 5 ημερών, έστω και αν δεν υπάρξουν καθόλου συμπτώματα. Όλοι οι αριθμοί των ημερών εκφράζονται με πάσα επιφύλαξη και ενδέχεται να αλλάξουν [60]. Παρακολουθείτε τις οδηγίες του ΠΟΥ και των αρμόδιων κρατικών και τοπικών αρχών.

Σε κάθε περίπτωση το κοινό πρέπει να ακολουθεί τα προδραστικά και προληπτικά μέτρα με ευλάβεια εφόσον η COVID-19 μεταδίδεται και από ασυμπτωματικούς φορείς της νόσου! Για παράδειγμα νεαρά άτομα μπορούν να κολλούν και μεταδίδουν τον ιό χωρίς να το συνειδητοποιούν, άρα με αυτό το τρόπο να θέτουν σε κίνδυνο τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας (π.χ. γονείς, παππούδες).

(9) Μπορώ να μολυνθώ από την νόσο αυτή ξανά και για δεύτερη φορά;

ΑΓΝΩΣΤΟ. Υπό κανονικές συνθήκες, στις περιπτώσεις άλλων κορονοϊών όταν οι άνθρωποι προσληφθούν από τον ιό, τότε τείνουν να αναπτύσσουν ανοσία μετά το πέρας της ιογενούς λοίμωξης. Ο λόγος είναι επειδή το ανθρώπινο σώμα τείνει να παράγει αντισώματα, που προστατεύουν από επακόλουθη έκθεση στον ίδιο ιό. Παραταύτα, αυτή η προστασία και τα αντισώματα δεν διαρκούν για πάντα και εφόρου ζωής. Για παράδειγμα, στην ιογενή λοίμωξη MERS, που προκαλείται από ένα άλλο κορονοϊό, τα αντισώματα μπορούσαν να εξαφανιστούν και από τους 6 μήνες. Επίσης, συγκεκριμένοι ιοί είναι ‘διφασικοί’ (“biphasic”), δηλαδή φαίνεται ότι η ίωση έχει εξαλειφθεί από τον ανθρώπινο οργανισμό (με καθόλου ή ελάχιστα συμπτώματα), αλλά μετά τα συμπτώματα της ίωσης επανέρχονται. Γενικά, υπάρχει περίπτωση ένας ιός να είναι σε τόσο χαμηλά επίπεδα σε ένα ανθρώπινο οργανισμό και να μην μπορεί να ανιχνευθεί από εργαστηριακές εξετάσεις (άρα να παρουσιάζεται παραπλανητικά ως υγιής ο ασθενής).

Για τον SARS-CoV-2 και την νόσο COVID-19 τίποτα δεν μπορεί να να λεχθεί αυτή την στιγμή με απόλυτη σιγουριά από τους Ειδικούς και Αρμόδιους Ακαδημαϊκούς [52]. Υπήρξαν μέχρι τώρα περιπτώσεις ανά το παγκόσμιο που υποστηρίζουν ότι ασθενείς επαναμολύνθηκαν [53, 54], αλλά αμφισβητείται αν ήταν όντως επαναμόλυνση ή αν ο ιός αυτός είναι διφασικός. Εάν όντως είναι δυνατή η επαναμόλυνση, τότε το σημαντικό ερώτημα είναι πόσο συχνά συμβαίνει κάτι τέτοιο.

(10) Η νόσος αυτή θα έχει σοβαρές συνέπειες στην οικονομία και την κοινωνία;

ΣΙΓΟΥΡΑ ΝΑΙ. Όπως συνέβηκε στην τοπική οικονομία και κοινωνία της μεγαλούπολης Ουχάν στην επαρχία Χουμπέι, αλλά και στην εθνική οικονομία και κοινωνία ολόκληρης στην Κίνα, έτσι και στον υπόλοιπο κόσμο θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες. Για αυτό το λόγο εξάλλου τα κράτη παίρνουν μέτρα ως ένα συμβιβασμό (όπως εκτενώς εξηγήθηκε πιο πάνω στο σημείο 5) μεταξύ ελαχιστοποίησης κινδύνων στην οικονομία και ελαχιστοποίησης κινδύνων στην δημόσια υγεία. Για αυτό και τα μέτρα αυτά είναι τα ελάχιστα δυνατά.

Οι πιο κάτω εικόνες δείχνουν (α) πως επηρεάστηκε και πως θα επηρεαστεί η εφοδιαστική αλυσίδα (“supply chain”) στην Χουμπέι στην Κίνα αλλά και (β) πώς να αντιμετωπιστεί το άγχος που προκαλεί αυτή η κρίση υγείας.

Η καλύτερη συμβουλή είναι το κοινό να μην παρακολουθεί τηλεόραση ζωντανά και συγκεκριμένα, να μην παρακολουθεί ζωντανά τα δελτία ειδήσεων. Μπορεί να τα βλέπει είτε σε μαγνητοσκόπηση με τον δικό του ρυθμό (όχι με τον ρυθμό που θέλουν τα ΜΜΕ) πιο μετά, είτε να ενημερώνεται απευθείας από επίσημες πηγές διαδικτυακά. Αυτή η συμβουλή ισχύει γενικά για το οτιδήποτε και όχι μόνο για την νόσο αυτή.

Τι αναφέρει ο Καθ. Ηλίας Μόσιαλος

Σε συντομία, ο Ηλίας Μόσιαλος είναι Καθηγητής Πολιτικής της Υγείας (“Professor of Health Policy”) στο London School of Economics (LSE) [55] και είναι εξωτερικά συνδεδεμένος (“externally affiliated”) ως Καθηγητής Πολιτικής και Διαχείρισης της Υγείας (“Professor of Health Policy and Management”)στο Imperial College London [56]. Οπόταν διαβάζοντας κάποιος την πλήρη βιογραφία του μπορεί να κατανοήσει ότι αποτελεί ένα έγκυρο και φημισμένο Ακαδημαϊκό συνδεδεμένο με δύο εγνωσμένου κύρους και παγκόσμιας φήμης κορυφαία πανεπιστήμια. Παρακολουθείστε τέσσερις από τις τηλεοπτικές συνεντεύξεις που έχει δώσει σε διάφορους έγκυρους δημοσιογράφους:

Συνέντευξη του Καθ. Ηλία Μόσιαλου στις 24 Φεβ. 2020

Συνέντευξη του Καθ. Ηλία Μόσιαλου στις 26 Φεβ. 2020

Συνέντευξη του Καθ. Ηλία Μόσιαλου στις 4 Μαρ. 2020

Συνέντευξη του Καθ. Ηλία Μόσιαλου στις 5 Μαρ. 2020

Επιγραμματικά αναφέρει τα ακόλουθα:

Καμία σχέση δεν έχει ο κορονοϊός SARS-CoV-2 με τον ιό της Γρίπης
Υπάρχει μεγάλη υπο-εκτίμηση περιστατικών στην Κίνα και είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου τα καταγεγραμμένα περιστατικά
Αν τα συμπτώματα δεν είναι σοβαρά τότε πρέπει να γίνεται αυτοπεριορισμός στο σπίτι
Αν τα συμπτώματα είναι πολύ σοβαρά τότε πρέπει να πηγαίνουν στα προκαθορισμένα νοσοκομεία που ανακοινώνει η κάθε χώρα
Κανένας δεν μπορεί να κλείσει τα “σύνορα” στον ιό και καμία χώρα δεν μπορεί και δεν πρέπει να κλείσει τα σύνορα στο εμπόριο
Υπάρχουν πολλοί ασυμπτωματικοί φορείς της ασθένειας COVID-19
Τα μέτρα πρέπει να εφαρμόζονται ευλαβικά και έχουν λογική, αλλά δεν είναι η λύση, αλλά τα ελάχιστα δυνατά μέτρα
Οι μάσκες έχουν πολύ λίγη χρησιμότητα για υγιείς ανθρώπους και βοηθούν μόνο ασθενείς για περιορισμό εξάπλωσης/διασποράς της λοίμωξης
Δεν υπάρχει θεραπεία για τον ιό, μόνο για τα συμπτώματα [63]
Ο ιός δεν μπορεί να νικηθεί με αντιβιοτικά, εκτός και αν υπάρχει δευτερογενής λοίμωξη
Τα συμπτώματα της COVID-19 μπορεί να μοιάζουν με συμπτώματα Γρίπης και Κοινού Κρυολογήματος, για αυτό και υπάρχουν πολλά περιστατικά και κρούσματα που δεν καταγράφηκαν και δεν θα καταγραφούν
Ο καιρός σε ψηλότερες θερμοκρασίες δεν θα βοηθήσει
Πρέπει να επικρατήσει ψυχραιμία και όχι πανικός
Αποδεδειγμένα το αυταρχικό και κουμμουνιστικό καθεστώς στην Κίνα δεν έδειξε διαφάνεια για τον ιό και την νόσο, ενώ αν έδειχνε οι συνέπειες δεν θα ήταν οι ίδιες με τώρα, αλλά λιγότερο δυσμενείς
Δεν πρέπει να υπάρχει κανένας εφησυχασμός στο σύστημα υγείας
Καλύτερα να είναι αυστηρότερα τα προληπτικά μέτρα πριν υπάρξουν περισσότερα καταγεγραμμένα κρούσματα
Όχι χειραψίες, όχι σταυροφιλήματα, όχι συγχρωτισμό (ή συνωστισμό) και γενικά αποφυγή στενών κοινωνικών επαφών

Οι οδηγίες των κρατικών υπηρεσιών, οργανισμών και φορέων

Κάθε χώρα και τοπική αρχή εκδίδει διαφορετικά μέτρα και οδηγίες, τα οποία αλλάζουν από στιγμή σε στιγμή αναλόγως της εξέλιξης της κατάστασης. Η ατομική ευθύνη είναι πολύ σημαντική και πρέπει ο καθένας να συμπεριφέρεται υπεύθυνα. Τα προληπτικά και προδραστικά μέτρα των κρατικών υπηρεσιών, οργανισμών και φορέων είναι τα ελάχιστα δυνατά (όπως έχει εξηγηθεί πιο πάνω), έχουν λογική και πρέπει να τηρούνται με ευλάβεια, αυστηρότητα και σοβαρότητα. Επίσης, πρέπει όλοι οι πολίτες και όλα τα κράτη να είναι και απόλυτα ειλικρινή όσον αφορά την νόσο και τον ιό.