Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тухай / Mental health 101
The English version is below.
Сэтгэцийн эрүүл мэнд гэж хүмүүс сүүлийн жилүүдэд их ярих болсныг та бүхэн анзаарсан биз. “Сэтгэцийн эрүүл мэнд” гэж юуг ойлгох, яагаад чухал болох, түүнийгээ хэрхэн анхаарах талаар энэ буланд нийтлэн хүргэх болно. Мөн энэ сэдвээр сонирхдог, бичихийг хүссэн хэн бүхэн нээлттэйгээр бичиж болно шүү. (Надтай холбогдоорой.)
Харин энэ нийтлэлээр Сэтгэцийн эрүүл мэндийн ерөнхий ойлголтыг өгөхийг хичээлээ.
Сэтгэцийн эрүүл мэнд гэдэгт сэтгэл санаа, зан аашийн хэвийн байдлыг ойлгоно. Өөрөөр хэлбэл сэтгэл, зан аашийн хувьд эрүүл, сэтгэл ханамжтай авирлахыг хэлнэ.
Таны сэтгэцийн эрүүл мэнд ямар түвшинд, хир байгааг та өөрийн сэтгэл санааны байдал, бодол, мэдрэмж, нийгмийн амьдралд хэрхэн оролцож байгаагаар мэдэж, ажиглаж болно.
Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага дараах байдлаар тодорхойлсныг орчуулвал “Сэтгэцийн эрүүл мэнд бол хувь хүн өөрийн чадвар, бололцоог танин мэдэж, стрессийг даван туулж чаддаг, үр дүнтэй ажиллаж чаддаг, нийгэмдээ өөрийн хувь нэмрийг оруулдаг тэрхүү энх байдлыг ойлгоно” гэжээ.
Сэтгэцийн өвчлөлөөр наснаас үл хамааран хэн ч, ямар ч насанд өвдөж болдог аж. Та түүгээр өвчилсөн бол таны зан ааш, сэтгэл санаа, амьдралын хэв маягт өөрчлөлт гарахаас гадна бие чинь хүртэл өвдөж эхэлнэ.
Сэтгэцийн эмгэг дотор олон төрлийн өвчлөлүүд ордгоос бидний хамгийн сайн мэдэх нь сэтгэл гутрал.
Түгээмэл сэтгэцийн өвчлөлүүд:
- сэтгэл зовнил (anxiety)
- сэтгэл эмээх, айх (Phobias)
- сэтгэлийн эмгэгийн дараа үүсэх стресс (Post-traumatic stress disorder)
- сэтгэл гутрал (depresssion)
- сэтгэлийн эмгэг (trauma)
… гэх мэт олон байдаг аж. Дараа, дараагийн нийтлэлээр дэлгэрэнгүй судлан хүргэе.
За, сэтгэцийн эрүүл мэндийн тухай багахан ч гэсэн ойлголт авсан бол одоо энэ яагаад чухал болох талаар авч үзье.
Сэтгэцийн эрүүл мэндийг анхаарч үзэх нь чухал. Учир нь:
- стрессиийг даван туулахад тусална
- физиологийн талаас эрүүл байна
- нөхөрлөл, үерхлийг тэнцвэржүүлнэ
- үр дүнтэй ажиллаж чадна
- өөрийн нөөц, бололцоог бүрэн ашиглаж чадна
- нийгэмдээ хувь нэмрээ оруулна
- өөрийгөө хайрлана, ойлгоно
- бусдад тусалж чадна
- сэтгэл ханамжтай, санаа зовнилгүй амьдарна
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн талаар ойлголттой болсноороо та өөрийгөө шинжлээд, анхаарахаас гадна өөр хэн нэгэнд тусалж, цаашлаад олон хүнд энэ тухай түгээж чадна.
Бид бүгд асуудалтай, хэцүү зүйлтэй тулгардаг. Тэдгээр нь гадаад болон дотоод хүчин зүйлээс шалтгаалж болно. Ихэнх тохиолдолд асуудлыг яаж хүлээн авч, түүнд хэрхэн хандаж байгаагаас бид асуудлаа намжаах уу, хүндрүүлэх үү гэдгийг шийдчих гээд байдаг. Эцсийн дүнд танаас бүх зүйл шалтгаална. Жаргалтай байх уу, гунигтай байх уу, баян байх уу…
Асуудал болгоныг хүндээр авч, та л ганцаараа зовоод байгаа мэт, эсвэл нэг л аз жаргалгүй, юу ч мэдрэхгүй мэт байна уу? Дараагийн хэсэгт сэтгэцийн өвчлөлөөр өвдсөнөө хэрхэн мэдэх талаар үзье.
Танд дараах шинж тэмдгүүд илэрч байвал, (мөн интернэтэд үнэгүй тестүүд байдаг) өөрийгөө сэтгэцийн эрүүл мэндийн хувьд эрүүл бус буюу асуудалтай гэж үзээрэй.
- Хоолны дуршил багасах
- Хэт их идэх
- Унтаж чадахгүй, нойргүйдэлд орох
- Хэт их унтах
- Эрч хүчгүй болох
- Бүх зүйл утгагүй мэт санагдаж эхлэх
- Бие өвдөөд байгаа ч, онош нь тодорхой мэдэгдэхгүй байх
- Ямар ч итгэл төрөхгүй байх
- Хэт их согтууруулах болон бусад мансууруулах бодис хэрэглэх
- Өөрийн мэдэлгүй уцаартай, мартамхай, айдастай, сэтгэл зовнилтой болох
- Дотны хүмүүстэйгээ хэрэлдэх-тэд чамайг ойлгохгүй байгаа мэт санагдах
- Зан ааш байнга өөрчлөгдөх (нэг уурлаад, нэг баярлаад, нэг гуниглаад)
- Ажлаа хийж чадахаа болих-анхаарал төвлөрөхгүй байх
- Өнгөрсөн зүйлээ байнга бодох-хүлээн зөвшөөрч чадахгүй байх
- Өөрийгөө өвтгөх талаар бодож эхлэх
- Юу ч хийсэн сэтгэл хөдлөл, таашаал мэдрэхгүй байх
Сэтгэцийн эмгэгүүд яагаад бий болдог вэ?
Энэ нь ихэвчлэн удамшил, амьдралын явцад бий болсон асуудлуудаас үүддэг байна. Дээр дурдсанчлан, энэ нь ямар ч насанд илэрдэг. Зарим хүмүүсийн хувьд бага насандаа хүчирхийлэл, таагүй зүйлтэй тулгарсан бол тэр нь явсаар сэтгэцийн эмгэг үүсгэдэг.
Мөн амьдралд нийтлэг тохиолдлууд болох хайртай хүнээ алдах, ажлаа алдах, компани дампуурах, хайртай хүндээ хаягдах гэх мэт тохиолдлуудад хүмүүс мөн сэтгэцийн эмгэгээр өвдөж болно.
Сэтгэцийн эрүүл мэндээ сайжруулах нь:
За дээрх шинж тэмдгүүд илэрлээ, танд бага зэрэг эмгэг байна аа. Харин мэдээж энэ чигээрээ гутраад, стрессдээд байж болохгүй. Хэрхэн эрүүл байх вэ гэвэл:
- Дасгал хөдөлгөөн хийх-биеэ хөдөлгө
- Бусадтай уулз, холбогд
- Бясалгал хий
- Амьдралын зорилго, утга дахин бичиж, өөртөө сануул
- Бусдаас тусламж ав
- Мэргэжлийн тусламж мөн ав
- Өөрийгөө зоригжуул-санаа зовоож буй бус сэтгэл хөдөлгөх ирээдүй, зорилгоо бод
- Аз жаргалтай мөчүүдээ бод
- Өөрийгөө завгүй байлга-гуниглах зав бүү олго
- Гадаа гар, агаар амьсгал
Хувийн зүгээс зөвлөгөө өгөхөд би дээрхүүдийг дагахаас гадна өглөө бүр толинд хараад “Зүгээр ээ, зүгээр болно” гэж хэлдэг байсан. Нээрээ үг хүчтэй гэж, цаанаасаа өөр болоод эхэлсэн шүү. Тэгээд чамайг хэцүү, зовоогоод байгаа зүйлээ биш, “би үүнээс илүү шүү дээ” гэж зоригжуулаад, ирээдүйн зорилгоо бодоод, дуртай зүйлээ хийгээд, завгүй байгаад ирэхээр бага багаар буцаад хэвэндээ орж эхэлж байсан.
Төгсгөлд нь
Би өөрөө сэтгэцийн эмгэг болох сэтгэл гутралаар үе үе шаналдаг, энэ сэдэв надад ойр бөгөөд олон ч хүмүүс ойлгон, өөрийгөө хайрлаасай гэсэндээ энэ талаар хөндөн бичихээр шийдсэн.
Анхны нийтлэл маш ерөнхий бичлээ. Дараагийн нийтлэлүүдээр дотор нь задлаад, өөрийн хувийн туршлагаа ч оруулаад бичье.
Миний хувьд сэтгэл гутрал гэдэг зүйлээр өвдөөд байгаагаа 2017 онд л мэдсэн дэ. Өвдөөд ирэхээрээ маш их унтаж, амьдралын утга учрыг өөрөөсөө асуугаад, уйлаад байдаг-шинж тэмдгүүдээс дурдвал. Тэгээд үүнээс өөрөө өөрийгөө л татаж гаргахгүй бол бусад хүмүүс ойлгохгүй ээ. Тусламж гуйгаад тусыг бараг л үл олно. Энэ дашрамд таны ойр дотны хэн нэгэнд иймэрхүү хэцүү байвал, ер нь танаас тусламж эрсэн ямар ч хүнд хэзээ ч битгий “Бид бүгд л асуудалтай, тэгээд гутрахаа л болиоч” гэх мэтээр хэлж байгаарай. Мэдээж, бид бүгд асуудалтай. Үнэн. Гэхдээ тэр хүн танаас “Чи туулаад гарна, би чиний хажууд байна” гэх мэт үгийг л сонсохыг хүсч таныг гэж ирсэн. “Ганцаараа зовлонтой юм шиг битгий аашил” гэх мэтээр асуудлыг нь сонсохгүй байснаараа та тэр хүнийг өөр илүү эрсдэлтэй алхам руу ч түлхэж мэднэ шүү.
Өөрийгөө хайрла, бусдыг ч хайрла. Хайрыг түгээж амьдарцгаая.
Баярлалаа. Дараагийн нийтлэлээр уулзъя. Нийтлэл таалагдсан бол 1–50 хүртэл clap дарахаас гадна бусдад түгээж, мөн санал бодлоо солилцоорой.
-Око
Эх сурвалжууд:
You may have noticed that Mental health has been recognized and taking attention it deserves finally, lately. In this publication, I’ll write about what is mental health, why is it important, how to maintain your mental health. Anyone who is keen on this topic is also welcome to contribute. (Please do contact me)
This story is focused generally on what is mental health and its importance.
Mental health is psychological, behavioral, and social wellbeing. Moreover, it is a state of someone who is “functioning at a satisfactory level of emotional and behavioral adjustment”.
You can tell how you are mentally healthy by observing your act in psychological, behavioral, and social communication.
According to World Health Organization, mental health refers to “… a state of well-being in which the individual realizes his or her own abilities, can cope with the normal stresses of life, can work productively and fruitfully, and is able to make a contribution to his or her community.”
Anyone can suffer from mental illnesses regardless of age, phase of life they’re experiencing. Once you have it, not only your mood, emotion, way of life change, alter may be seen in your physical health too.
There are many mental illnesses, and the most common one we know is depression.
Here are common mental illnesses:
- anxiety
- depression
- bipolar disorder
- panic attacks
- phobias
- trauma
- self-harm
- schizophrenia
….and so on. In the next articles, I’ll be focusing on and explaining more about those.
Hope we understand what mental health is a little bit. Now, let’s move on to take why is it necessary for us to take care of our mental health.
It is vital for us to take care of mental health. Because it will allow us to:
- help cope with stress
- get physically healthy
- maintain relationships
- work productively
- realize and utilize one’s full potential
- contribute to community
- love yourself, others
- help others
- live with satisfaction
When you enhance your knowledge about mental health, you will be able to examine yourself, help others, and share with others who may experience mental issues.
We all have issues. Issues created by us or external factors. But in the end, it will depend on ourselves. The thing is how you handle the problem. So, you decide what happens to you. When life challenges, will you sit there and let your life collapse, or will you take responsibility and fight back? It’s on you.
Do you feel like you’re the one suffering, or unhappy and feel nothing? Let’s take a look at signs that you maybe are experiencing mental problems.
If you have most of the following signs, you may consider yourself that you are mentally unhealthy. There are also many free tests you can take online to examine yourself.
- Eating too little/Have no more appetite
- Eating too much
- Having sleep problems: Sleeping too little
- Sleep too much
- Having low or no energy
- Everything starts to make no sense
- Having explained pains and aches
- Feeling hopeless
- Using alcohols, drugs more than usual
- Feeling unusually angry, forgetful, scared, nervous, worried
- Having fights with family and friends-Feels like they don’t get you
- Experiencing severe mood swings
- Inability to perform work-cannot focus no more
- Keep thinking things you cannot change-cannot accept them
- Start to think to hurt yourself
- Don’t feel joy, happy in everything you do
What causes mental health problems?
It usually occurs due to genes, or life experiences we have over the course of life. As mentioned above, one can have it at any age. For some, when they are young or old they experience violence and unpleasant situations which can lead to mental illness.
Common sad life events such as losing a loved one, lose your job, having a breakup and so on can also be a factor of mental problems. So, we can see that mental issues are created mostly by life events which we have no control over.
Maintaining mental health:
Okay, you have some signs above, you have it. But you don’t have to stay mentally unhealthy all the time. Do followings in order to help you get normal back.
- Exercise-move your body
- Meet with people, connect
- Meditate
- Rewrite your life goals, purposes and remind yourself constantly
- Seek help from others
- Get professional help
- Stay positive-focus on your future goals, not things that you make unhappy
- Think of happy memories
- Keep yourself busy
- Go outside, breathe
Let me also share one tip I used while recovering from depression. I looked at the mirror and told myself “It’s okay, it’s gonna be okay” every morning for 10 days. Surprisingly, I started feeling much better-words, meaningful, genuine words sure have power of attraction. The thing is, you have to stop keep thinking those things that hold you back and remind yourself “I deserve better” and think of your future.
LASTLY,
I suffer from depression from time to time. That’s why this topic is quite familiar to me and decided to write and make an even little contribution to it with the hope that many people start loving themselves and take care of their mental health as much as they do physical health.
It was only 3 years ago when I realized I have depression. When I experience it, I sleep too much like 12hours a day, start asking the meaning of life and cry a lot. If you don’t help yourself getting out of this, no one probably will. Even when you seek help from others, almost no answer will be found. (Sorry, this is the reality so far in Mongolia). Taking this moment, I want to tell you all that when someone asks you help, please listen. Please don’t ignore them by saying “You’re not the one suffering”. Well, true. But, that person came to you, believing in you. Just “You will be okay” will be perfect for them. When you avoid or say such uncaring things may push them to the place where they can make an unwise choice.
Sources:
Please, love yourself, love others. Take care of each other. Spread love only.
Thanks for reading!
If you liked the article, please clap this story up to 50 and share it with others. Also, let me know your thoughts on it.
See you,
Oko
