“Blockchain ve kripto para nedir ?” diye arama yaptığınızda karşınıza çıkan ilgili sayfaların, anlatıma başlamadan önce genellikle “anlama garantisi veriyoruz” gibi iddialı uyarıları, yazının başına eklediklerine şahit olursunuz. Çünkü blockchain teknolojisinin ve kripto paranın doğuşunu, doğma nedenini, varlığını, güvenliğinini, kullanım alanlarını, arkasındaki sistemi anlamakta biraz zorluk çekiyoruz. Genellikle de ilgili kaynaklarda bu yeni teknolojinin mekanizması anlatıldığı için bir noktadan sonra anlama motivasyonu da yok oluyor. Bu konu üzerine dinleyici olarak katıldığım panellerde de dinleyicilerin teknik konularda motivasyon kaybı yaşadığını daha net gözlemledim. Mesela bu yeni teknolojinin felsefesini anlamak için SHA 256 şifreleme sistemini ve bu sistemin diğerlerinden farkını öğrenmeniz gerekmediğini düşündüğüm için, bu hikayemde blockchain teknolojisinin ve kripto para sisteminin mekanizmasından daha çok hayatımızı nasıl değiştireceği ile ilgili bir şeyler paylaşmaya çalışacağım. Ama Bitcoin almak veya blockchain platformuyla çalışan kurumlara paydaş olmak istiyorsanız sıkıcı da olsa teknik ayrıntıları öğrenmeniz gerekmektedir.
İnsanlık internetten sonra hayatını çok köklü değişikliğe sebep olacak en önemli ekosistemlerden birini oluşturmuşa benziyor. Oluşturduğu bu teknoloji sayesinde de birçok aracı varlığı yok ederek, verinin daha hızlı ve güvenilir bir şekilde hayatımızı yönlendirmesine kapı aralamaya çalışıyor. Kapı aralamaya çalışıyor diyorum çünkü mekanizma şimdilik emekleme sürecinde gibi görünüyor. Yerine aday olduğu birçok sisteme göre halen daha yavaş olan blockchain mekanizmasına her geçen gün daha fazla yatırım yapılacağı ortak kanaat olsa da blockchain platformlarına tamamen teslim olmamız için çok erken görünüyor. Ama bu sistemin gelişmesi için adaptasyon süreci bir hayli hızlı devam ediyor. Bu yüzden her geçen gün artan ilgiyi görebiliyoruz.
Benim içinse durum biraz daha da farklı. Çünkü blockchain sistemiyle gelirin nasıl vergilendirebileceği ve devletlerin vergi hukuku konusunda blockchain sistemine nasıl adapte olabileceği ile ilgili hocamla bir tez hazırlığındayız. Maliye alanında yazılmış ilk tezlerden biri olacak olması bizim için heyecan verici. Umarım istediğimiz sonucu alabiliriz.
Adım adım gidersek,
- Blockchain nedir ?
Blockchain nedir ? diye internette arattığınızda genellikle karşınıza “şifrelenmiş işlem takibi sağlayan dağıtık bir veri tabanıdır” tanımı çıkacaktır. Bu tanım en basit haliyle sistemi anlatır. “Blok”ların içine şifrelenmiş bir şekilde verileri “zincir”leyerek saklamanızı ve yönetmenizi sağlayan bir ağdır.
Pratik karşılığı ise; yaşamamızın/gelişmemizin/evrilmemizin devamı için, yaşamımızın her anındaki gerekli olan verileri tutan aracı merkezlerimiz vardı. Tabletler, kitaplar, mektuplar, matbaalar aslında hep veriyi bir sonraki evreye geçirmek için araçsallaştılar. Bu verileri de devletlerin kurumlarında, kütüphanelerinde, piyasa bu hizmeti veren aracı kurumlarında sakladık. Son yüzyılda ise on binlerce yıllık teknoloji serüvenimizin sonunda, insanoğlunun verilerini tutabilmesi için ilk bilgisayarı yaptık. Bütün verileri de bu bilgisayara yükledik. Daha sonra bilgisayarın maliyetini ucuzlattık ve birden fazla bilgisayar yaptık. Böyle olunca devletlerin, kurumların, insanların elindeki bilgileri birden fazla olan bilgisayarlara yüklendi. Yüklenen bu veriler yaşamımızı daha da kolaylaştırdı. Mobil uygulamalar, e-devlet hizmetleri, bankalar bu veriyi saklayarak ve koruyarak yönetmemizi sağladılar. Bununla da vergi topladılar, gelir elde ettiler ve doğal olarak yaşamımızda otorite oldular. Şimdi ise bilgisayar ve internetin ucuzlaması ile artık teknoloji bize veriyi bütün bilgisayarlarda özgürce tutabileceğimizi söylüyor. Bu sisteme de “dağıtık kayıt defteri” diyoruz.
Örneğin tapu kayıtlarını güvenli bir şekilde tuttuğunu iddia eden devletin serverlerı çöktüğünde bir ilin, bir bölgenin, bir ülkenin hafızasını tamamen kaybedebiliriz. Blockchain sistemiyle blokların içinde şifrelenmiş birden fazla makina tarafından güvenliği sağlanan sistemde ise bilgimizin yok olması daha zor hale geleceği görülmektedir. Ya da varlıklarımızın verisini tutmasını istediğimiz bankaya gerek kalmadan, blockchain sistemi ile açtığımız birden fazla yedeklenmiş veriyi güvenli bir şekilde saklayacak veya istediğimiz zaman yönetebileceğiz. Ya da akıllı sözleşmelerle istediğimiz veriyi istediğimiz zaman, çok daha az maliyetli bir şekilde kontrol altına alacağız.
Şu anda bu saklama ve güvence altına alma süreçlerini aracı kurumlarla yapabiliyoruz. Çünkü bu güvenli saklama ve yönlendirme için en idealleri bu kurumlar. Örneğin banka, örneğin devletlerin kasası, örneğin noterler vb. verimize daima güvence oluyorlar ve verimizi bazen bizimle bezen ise bize rağmen yönetiyorlar. Ama artık bankanızın, tapu dairesinin, noterin, sigorta şirketinin vb. tüm aracı kurumun sakladığı veriyi birden fazla makinada şifrelenmiş bir şekilde saklama imkanına kavuşuyoruz. Sistemin özü budur.
2. Blockchain platformuyla çalışan sistemleri neden kullanalım ?
Hem kurumlar için hem de bireyler için çok daha güvenilir, çok daha hızlı, çok daha ucuz olacağı düşünüldüğü için kullanılması tavsiye ediliyor.
3. Blockchain platformu nerelerde kullanılacak ?
İnternet savunma sanayisinde başladı. Hayatımızın her alanına hükmetti. Blockchain de finans sektörüyle kendisini duyurdu. Ama sağlıkta, e-devlette, e-ticarette, dijital sözleşmelerde, seçim sistemlerinde, telif haklarında vs. birçok alanda önümüzdeki yıllarda kullanılacağını düşünüyorum. Ama ilk olarak finans alanında köklü değişikliklere sebep olacak ve bankaların varlığı her geçen gün bu süreçten daha çok etkilenecektir.
Mesela ben hikayeyi hazırlarken internete bir haber düştü. Havayolu devi Lufthansa’nın, blockchain teknolojisi geliştiren Winding Tree ile ortaklık imzaladığını öğrendik. Bu ortaklık ile firma “rezervasyon, yeniden rezervasyon ve seyahat programı gibi bilgileri blockchain teknolojisi üzerine yerleştirecek örnek projeler ve kullanım alanlarına yönelik araştırmalarla ilgileniyoruz” diye açıklama yaptı. Örntekte de görüldüğü gibi ulaşım sektörü şimdiden adapte olmak için yatırıma başlamış.
Okyanusun sadece ufacık bir bölümünü görüyoruz. Okyanusa açılmak isteyen herkesin ilgisini çekecek bu konu artık hayatımızın bir parçası olması muhtemel görünüyor. Firmalar da bunun farkında olduğu için kendilerine ortaklık yapacak platformlar aramaya başladılar.
4. Bitcoin nedir ?
Şifrelenmiş dijital paradır. Blockchain sisteminde verilerin saklandığı blokların üretilmesi karşılığında verilen Bitcoin bir anlamda, blockchain sistemini ayakta tutan şifrelenmiş blokların oluşturulması için verilen ödüllerden biridir. Bu ödülü kazanmak için madencilik yani Bitcoin üreticiliği yapılır. Bir anlamda blockchain sisteminin güvenliğini, Bitcoin gibi teşviklerin madenciliği sağlamaktadır. Bu teşviklerin üretimini de kişisel bilgisayarınızla yapabilirsiniz. İyi bir ekran kartına sahip olan bilgisayarınız için gerekli programları kurduktan sonra madencilik işlemi yapar ve blockchain sistemine blok oluşturabilirsiniz. Bunun karşılığında da Bitcoin kazanırsınız.
Bitcoin madenciliği geçen yıllara göre fazla kazanç sağlamıyor. En azından Türkiye gibi batı ülkelerinde biraz daha zor. Çünkü elektriğin daha maliyetli olduğu bu ülkelerde madencilikle zengin olmak imkansızlaştı :). Fakat Çin gibi uzak doğu ülkelerinde halen bir yatırım aracı olarak görülüyor.
Bireysel yapılan madencilikte şimdilerde Ethereum ilgi çekiyor. Bitcoin veya Ethereum gibi 800'ü aşkın dijital para var. Ama artık Bitcoin, dolar gibi dijital parada ortak kabul oldu.
5. Kripto parayı nerede saklıyoruz ?
Cüzdanınızda :) Dijital bir cüzdanınız oluyor. Açmak çok kolay. Biraz araştırırsanız internette bu konuda yardımcı olacak birçok sayfa ile karşılaşıyorsunuz.
6. Kripto parayı nerelerde kullanabiliyorum ?
Türkiye’de İstanbul ve Ankara’daki bazı şirketler olmak üzere hızla kullanımı yaygınlaşıyor. Bazı ülkelerde Bitcoin ATM’leri olduğu gibi Microsoft gibi dünya devleri Bitcoin’iniz ile alışveriş yapmanıza olanak sağlıyor.
Bugünlerde Bitcoin’i, Türkiye’deki insanların bir türlü yaşamlarında düşünememesinin sebebi belki de e-ticaret oranımızın halen düşük olması. Bu düşük oran sebebiyle Bitcoin’in e-ticaretleşememiş alanlara girmesi biraz zaman alacaktır. Çünkü teknik alt yapıyla entegre olmak istemeyecek bankalar, devlet kurumları veya piyasa bu süreci yavaşlatacaktır. Ama dijital dünya ile bütünleşmiş insanlık bütün ihtiyacını e-ticaret ile karşılamaya başladığında, ktipto paralar rakipsiz bir şekilde kalacağını düşünüyorum. O günlere gelmeden sizler değerlenen bu paraları şimdiden kullanabilirsiniz :)
7. Kripto paralar güvenli mi ?
Bu soruya avantajları dezavantajları şeklinde cevaplarsak,
Avantajlar:
- Enflasyon yok deflasyon var : Basılacak paranın sayısı matematiksel olarak belli olduğu için para arz artışı sorunu yok. Enflasyon riski düşük olsa da aşırı değerlenme gibi bir sorunla karşılaşacağı düşünülüyor. Bu yönde 1 Bitcoin’in 100 binlerce doları göreceği tahminler var.
- Çökme riski yok : Parayı kontrol eden veya para üzerinde karar alan siyasi mekanizmalar olmadığı için çökme riski yok denecek kadar az. Ya da sizin paranızı saklamak için alıp kendi şirketlerine aktaran banka sahipleri de yok. Bu yüzden paranız şimdikinden çok daha güvende olacak denilebilir :)
- Güvenli ve ucuz: Paranın sistemdeki güvenliğini, birden fazla makina sağladığı için güven sorunumuz yok gibi duruyor. Ayrıca internet alışverişlerinizde bankalar aracılık yapar. Ama bu sistemde alışveriş yaparken veya parayı transfer ederken aracı olmadığı için çok ucuz işlem yapıyorsunuz.
- Yükte hafif : Sadece harf ve sayılardan oluşan bir dizi şifre ile taşıyorsunuz veya telefonunuza uygulama şeklinde yükleyerek qr kodlu alışveriş yapıyorsunuz.
- İz yok: Popüler olmasına belki de en çok etkisi olan özelliği de (şimdilik) iz sürülememesi. Bu da yasadışı iş yapmak isteyen bireylerin ve grupların ilgisini çekti. Fakat bu konuda bazı düzenlemeler var. Ad-soyad gibi bilgiler olmasa da işlem yapan makinaları takip etmek için önlemler alınıyor. Bu konuda daha da ilerleme olacağını düşünüyorum. Fakat bazı alt-coinler iz sürülmeden işlem yapmanızı sağlıyor ve bununla tercih ediliyorlar.
Gelelim dezavantajlarına:
- İz yok : Özellikle hükümetlerin ve hukuk sisteminin mesafeli durmasının sebebi bu iz sürmenin baya zor olması. Ama gelecekte bu sorunun çözüleceğini düşünüyorum.
- Kaybetmesi kolay: Özel anahtarınız olarak sakladığınız diziyi kaybettiğinizde hak talep etmeniz imkansız görünüyor. Kimin eline geçtiğiyse yeni sahibi o olur bu değerlerin. Son günlerde daha fazla Bitcoin hırsızlığı ile ilgili haberleri sizler de karşılaşıyorsunuzdur. Buna çözüm olsun diye kasalar çıktı. Fakat yine de kaybetmemek veya çaldırmamak için bir çaba gerekiyor. Kredi kartını çaldırdığınızdaki gibi arayabileceğiniz bir call center yok.
- Tüketim alanı darlığı: Halen çok az alternatifiniz var. Ama bunun da çok yakın bir tarihte çözüleceğini düşünüyorum.
- Ani dalgalanma: Çok fazla spekülasyonla değer kazanan bir para olduğu için çok ani düşüşler de yaşıyor. Bu yüzden yatırım için düşünenler çok dikkatli olmalı.
Evet Blockchain ve kripto paralarla ilgili bir giriş yaptık. Bu konuyla ilgilenen veya ilk defa ilgilenecekler için umarım iyi bir özet olmuştur.
Bir sonraki hikayede görüşmek üzere :)
