Kıssadan hisse, Web 3.0 (yaygın olarak Web3 olarak adlandırılır) internetin bir sonraki çağıdır, daha demokratik hale getirilmiş bir internete doğru bir paradigma kaymasıdır.
Web3, kripto para birimleri, sanal ve artırılmış gerçeklik, yapay zeka ve benzerleri gibi yeni teknolojilerle kendini gösterir. Yeni teknolojilerden güç alan Web3 hareketi, bizim, yani kolektifin, internete verdiğimiz değer ve bakış açımızdaki bir değişimin öncülüğünü yapıyor. Web3, insanlara ait, insanlar için çalışan bir internet oluşturmakla ilgilidir.
Önce Hiçbir Şey Yoktu, Sonra İnternet Geldi
İnternet, bildiğimiz dünyayı kökten değiştirdi. Bu tartışmalı bir ifade değil. Her ne kadar vurgulamaya değer olsa da şok edici derecede sade olduğu için internet her şeyi değiştirdi.
Bugün ister ekonomik, politik veya sosyal olsun; umursadığınız bir sorun veya konuyu seçin ve hızlı bir Google araması yapın, internetin bu sorunu temelden yeniden şekillendirdiğini veya dönüştürdüğünü göreceksiniz.
Ekonomik açıdan internet, dünyayı derinden etkileyen iki eğilim olan küreselleşmenin ve e-ticaretin yükselişinden doğrudan sorumludur. Daha spesifik olarak, son üç yılda (2017, 2018 ve 2019), S&P 500 Teknoloji [Tech] sektörü değer olarak iki katına çıktı ve bugün teknoloji sektörü stokları tüm S&P 500 Endeksinin yaklaşık %25'ini oluşturuyor.
Sosyal açıdan ise her yer toz duman. “Sosyal” kelimesinin bile yirmi yıl öncesine kıyasla artık yeni bir anlamı var. Bir zamanların genç girişimleri olan Facebook, Google, Instagram ve Twitter, şimdi yeni girişimlerden reklam harcaması şeklinde sermayelerinin %40'ından fazlasını alıyor. TikTok gibi yeni platformların ise gelecekteki potansiyel etkileri hâlâ net değil ancak sosyal medya fenomenleri için umut verici.
Siyasi konularla ilgili internet sorgulamalarında, cımbızla seçilmiş haberleri öneren ve kaynaştırmaktan çok kışkırtmak üzerine dizayn edilmiş algoritmalar norm haline geldi. İnternet, dünyadaki siyasi seçimleri etkiledi ve internet yerlisi olan yeni nesil bürokratlara yol açtı.
İnternet her şeyi değiştirdi — finansal piyasalar, kültür, seçimler, her şey-. Bu kuralın o kadar az istisnası var ki belki artık bu bir doğa yasası bile olabilir. Bundan on ya da yirmi yıl sonra dolaylı veya direkt olarak internetten kaynaklanan olaylar dünyayı defalarca şekillendirmiş olacak. Bu yüzden internetin kaderi artık her zamankinden daha önemli hale geldi.
Neden Web3'e İhtiyacımız Var?
İnternetin ilk yılları doğada keşif niteliğindeydi. Açık Kader (Manifest Destiny) ideolojisine (ABD’nin Amerika kıtaları boyunca genişlemesinin hem haklı hem de kaçınılmaz olduğu inancı) benzer şekilde, erken teknoloji öncüleri interneti araştırdı, çitler çekti, el koydu ve metalaştırdı. Zamanla internet “özgür” kaldı ancak bozuldu.
Bir otobüs, tren veya uçak bileti almaya çalıştığınızda muhtemelen bunu hayatınızda görüyorsunuz. Tüm aramalarınız günlüğe kaydedilir, satılır ve sizi manipüle etmek için kullanılır. İnternet sizindir ama siz onun efendisi değilsiniz. Dünyanın dört bir yanındaki bireyler, özellikle internetin kısmen duvarlı, kısıtlı veya tamamen engellendiği ülkelerde daha da büyük zorluklarla karşı karşıyadır.
İnternetin ayırt edici özelliği bilginin demokratikleşmesi idi ancak bugün bilgi giderek güvenilmez, diğer uygulamalarla etkileşimde olmayan ve bazı durumlarda düpedüz zararlıdır. Botlar tarafından kontrol edilen sahte hesaplar çocukları manipüle ediyor. Yapay zekanın yarattığı gerçekçi insan yüzleri, derin sahtecilik ve kimlik hırsızlığı yoluyla toplum için daha da büyük sorunlar yaratacaktır. Sahte haberler, 2019'da 70 milyar doların üzerinde ekonomik kayıp oluşturdu ve bu kayıplar zamanla artacak. İnsanların yayıcı alışkanlıkları, gerçek haberlerden altı kat daha hızlı seyahat eden dijital virüslere -yanlış haber öykülerine- yol açtı. Bu eğilimin aşırı etkileri var.
Açık Protokoller Dünyası
Web3, internetin mevcut hizmetlerini ve ürünlerini, varlıklardan ziyade insanlara fayda sağlayacak şekilde yeniden düzenlemekle ilgilidir. Geleceği tahmin etmek imkansız olsa da, Web3 dünyasının bir vizyonu da açık kaynaklı protokollere sahip vakıfların, kolay erişim ve ek özellikler sağlayan arayüzler olarak hareket etmeleridir. Web3, açık protokoller ve şeffaf blokzincir ağları üzerine kurulu, tüm kullanıcılar için açık olan bir internettir. Tüketicilerin bu protokollerle etkileşim kurma şekli, temel teknolojilerle etkileşimde bulunmanın uygun yollarını sunan karma uygulamalar yoluyla olabilir.
Veriler hâlâ karar vermeyi yönlendirmek için kullanılacak ancak tüketiciye karşı kullanılmayacaktır. Veri hakları, kâr arayışı içinde ezilmek yerine korunacaktır. Teşvik ve piyasa mekanizmaları, bilginin güvenilir ve doğrulanabilir olmasını sağlamaya yardımcı olacaktır.
Bir Web3 dünyası, dünyanın zengin seçkinleri ve rantçıları yerine egemen bireye öncelik verilecektir. Sistem ve protokollerin yeniden yapılandırılması demokratikleşme ve merkeziyetsizliğe odaklanacaktır.
Web3 Örnekleri Nelerdir?
Web3, DeFi’ye göre daha yeni bir teknoloji olduğu için doğal olarak hakkında çok daha az somut örnek vardır. Bununla birlikte, finansın borç verme ve borçlanma gibi çeşitli uygulamaları olduğu gibi internet de çeşitli hizmet ve bileşenlerden oluşmaktadır.
İnternet Mimarisi ve Hizmetleri
İnternetin mimarisi çoğu insanın üzerine kafa yorduğu bir şey değildir. İnternetiniz çalışır, yavaşlar veya kopar. Ancak muhtemelen Comcast ve AT&T’nin veya ISP’nizin [internet servis sağlayıcınız] sizi soyduğunu, hızlı bağlantı vaat ettiğini ve hem sizden anasının nikahını istediğini hem de eskiden ücretsiz olan hizmetleri sizden geri aldığını anlıyorsunuzdur. Andrena ve Althea gibi yeni hizmetler, bireylerin kendi topluluklarındaki üyelere internet sağlamak için çalışabilecekleri ve ödeme alabilecekleri topluluk ağları oluşturarak bu mevcut internet sağlayıcılarını kapana sıkıştırmaktadır.
Örneğin, bir pansiyon sahibi veya evini kiraya veren biri, tüm kiracılarının Andrena kablosuz ağına katılmasını ve bireysel veri tüketimi için ev sahibine ödeme yapmasını sağlamak için bir Andrena erişim noktasına yatırım yapabilir. Alternatif olarak, bir apartman kiracısı daha küçük bir hotspot satın alabilir ve kişisel internet tüketimini dengelemek için komşularına yeterli internet erişimi sağlayabilir.
Handshake gibi diğer blokzincir ağlarının yanı sıra Unstoppable Domains gibi şirketler IP adresleri ile messari.io gibi okunabilir adresleri eşleştiren mevcut DNS [Domain Name System: Etki alanı Adı Sistemi] sistemlerini demokratik hale getirmeyi hedeflemektedir. Verisign tarafından kontrol edilen DNS kayıtları ve ICANN gibi kuruluşlar tarafından denetlenen IP mülkiyet hakları, WikiLeaks gibi sansürsüz konuşma sitelerini yargı süreci olmadan tek taraflı denetime almak için kullanır. Bu sansür örneklerinin tümü olumsuz olmasa da, hepsinin öznel doğası endişe vericidir. Çoğu zaman, DNS karar vericileri, hükümetin en üst düzeylerindeki kişiler ve en büyük çok uluslu kuruluşların lobicileridir; bunlar iyi niyetli olabilir ancak her zaman halkın çıkarına en uygun şekilde hareket etmez.
Veri Depolama, Dağıtım ve Gelir Kaynağı Haline Getirme
Twitter, tüm verilerinizi indirmenize izin verir. Verileri gerçekten indirene ve onlarla ne yapacağınıza dair hiçbir fikriniz olmadığını fark edene kadar bu harikadır. Yani demek istediğim, bunlar senin verilerin, bunlardan bir mana çıkarabilmelisin, değil mi? Sorun şu ki tek bir bireyden toplanan verilerin para kazandırması zor ancak pek çok bireyden toplanan verilerin kümülatif anlamda para kazandırması kolaydır. Robinhood (Hisse senetleri, borsada işlem gören fonlar ve kripto para birimlerinin komisyonsuz ticaretine öncülük etmesiyle tanınan Amerikan finansal hizmetler şirketi), 2020'nin ilk yarısında müşteri emir akışı verilerinin satışından yaklaşık 300 milyon dolar gelir elde etti. Düzinelerce şirket bu kavramı anlıyor, bu yüzden Snapchat yıldan yıla para kaybetmesine rağmen yatırımcılar şirketin (potansiyel olarak değerli) veri üreten milyonlarca Z kuşağı kullanıcısına sahip olduğunu anlıyor.
Ocean Protocol, Streamr ve Numerai gibi kuruluşlar, herkesin verilerini paylaşabileceği veya paraya çevirebileceği açık veri pazarlarına olanak tanıyan protokoller oluşturuyor. Veriler, değerin internette depolanmasını ve dolaşmasını sağlayan temel bir bileşendir. Verilerin metalaştırılmasına henüz ulaşılamamıştır çünkü veriler diğer uygulamalarla etkileşimde olmayan, hassas veya tescillidir. Yeni Web3 protokolleri, hassas verilerin paylaşılabileceği ve özel verilerin doğru fiyatlandırılıp satılabileceği pazarlar için bir araç sağlar. Verileri somut veri varlıklarına (tokenlar) dönüştürmek, daha sağlam bir veri ekosistemi geliştirerek değerin kilidini açar.
Verilerin bir diğer önemli bileşeni, ağırlıklı olarak birkaç büyük şirket tarafından kontrol edilen sunucular arasında depolanmasıdır. Merkezi olmayan veri depolama ve Sia, Arweave ve Filecoin gibi web barındırma hizmetleri, yeni merkeziyetsiz uygulamaların oluşturulmasını desteklemektedir.
Uygulamalar ve Diğer İnternet Altyapı Hizmetleri
O kadar çok hizmet kullanıyorsunuz ki muhtemelen farkında bile değilsiniz. Wi-Fi, konum servisleri (GPS), Bluetooth bağlantısı, mesajlaşma servisleri (iOS, Android), video ve ses akışı (Youtube, Twitch, Spotify) vb.
Tüm bu uygulamaları birkaç paydaş kontrol ediyor. Daha da önemlisi, bu uygulamalar birkaç büyük şirket (örneğin Google, AWS, Microsoft) tarafından merkezileştirilen veya kontrol edilen hizmetleri ve altyapıyı kullanır. Helium (açık kablosuz ağ), Foam (açık konum hizmetleri), Livepeer (video kod dönüştürme ve akış), Orchid (dağıtılmış ve özel VPN’ler) ve daha fazlası gibi yeni protokoller ve şirketler dağıtık ve topluluk tarafından işletilen hizmetler oluşturuyor.
Bu topluma ait ve işletilen hizmetler daha ucuzdur çünkü aracılardan kaçınabilirler. Örneğin, Youtube ve Twitch yalnızca içerik dağıtım motorları değildir. Akış devleri, içerik oluşturuculardan gelen tüm videolar için “ücretsiz” veri depolama alanı sağlar. Youtube ve Twitch, görüntüleyenlerin belirli bir videoyu istenen biçimde tüketebilmelerini sağlamak için video kod dönüştürme konusunda da yardımcı olur. Tüm bu hizmetleri sorunsuz bir şekilde sağlama yeteneği, içerik üreticilerinin her platforma entegre olmasına yardımcı olur.
Web3 protokolleri, firmaların kullanıcılara sunduğu hizmetleri ayrıştırarak tek bir firmanın gücünü dağıtabilir. Audius (müzik akışı), OurZora (açık medya pazarı), Mirror (merkeziyetsiz yayıncılık platformu) kullanıcıların ürettikleri içeriğe sahip oldukları ve bu platformların yönetiminde söz sahibi oldukları platformlar yaratıyor.
Gelecekte, içerik oluşturucular verilerini tüketildiği yerden ayrı bir yerde herkese açık olarak depolayabilecekler. Bu hizmetler bugün daha az kullanışlı olsa da gelecekte günlük olarak kullandığınız temel platformlara yerleştirileceklerdir.
Web 2.0 ile İlgili Son Düşünceler Ve Web3'e Geçiş
Kurumsal seçkinlere, hükümetlere veya kendilerine fayda sağlamak için interneti manipüle eden herkese memnuniyetsiz ve kızgın olmak kolaydır. Anlaşılabilir olsa da bunun doğru duygu olduğunu sanmıyorum.
Başlangıçta, internetin kendisini erişilebilir kılmak amacıyla araçlar geliştirmesi için öncülere ve işletmelere ihtiyacı vardı ve bu öncüler ve işletmeler haklı olarak ödüllendirildiler. İnternetin mevcut tasarımı genişlediği sürece, ücretsiz erişim vaat eden uygun ürünler karşılığında verilerimizi, zamanımızı ve paramızı büyük teknoloji şirketlerine vermeye devam edeceğiz. Ve dürüst olmak gerekirse tüm bu konular için her derde deva olacak tek bir çözüm yok. Bunun için sayısız girişim, tüketici davranışlarında değişimler ve teknolojik yenilikler gerekecektir.
Teknoloji tarafından giderek daha fazla kontrol edilen bir dünyaya yaklaştıkça, teşvikleri kolektif lehine yeniden düzenleyen sistemler tasarlamamız hayati önem taşıyor. Mevcut İnternet’ten (Web 2.0'dan Web3'e) geçiş, İnternet ile nasıl etkileşimde bulunduğumuzu temelden değiştirecek onlarca yıl sürecek bir süreçtir. Bugün alınan kararlar ve yapılan çalışmalar birikecek ve gelecek nesilleri etkileyecektir. DeFi liderliğindeki finansal devrim gibi, Web3 devrimi de kaçınılmazdır ve bir kerede değil kademeli olarak ilerleyecektir.
Mainnet 2021'den Daha Fazla Bilgi Edinin
Bu heyecan verici konu hakkında daha fazla bilgi edinmek için Messari’nin yıllık zirvesi Mainnet 2021'nin ana sahne programlarını izlemenizi tavsiye ederiz. “6 Milyar için İnşa Etmek: İlk Mobil Web3 Neye Benziyor” sırasında bu konuların tartışmasını dinleyebilirsiniz. Etkinlik portalında daha fazla organize edilen program görebilirsiniz.
“Web3 ELI5: What is Web3?” adlı bu yazı Luna DAO çeviri ekibi tarafından sizler için Türkçe’ye çevrilmiştir.
Luna DAO, içlerinden gelen merak ve sorumluluk hissi ile, kendilerini ve toplumu geleceğin DAO teknolojilerine hazırlamak için bir araya gelmiş bireylerden oluşan merkeziyetsiz bir topluluktur. Topluluğun her bir üyesi, istediği takdirde kendi tercih edeceği ekiplere katılarak, bu ve bunun gibi kaynakların sizlere ulaşmasına istediği miktarda katkı sağlayabilir.
Sizleri de bu gururun bir parçası olarak görmekten mutluluk duyarız.
Çevirenler: kaya.uluer#9133
Editörler: mono#0222, Enes Ç.#5296
