Article on Project Based Learning by Dr. Mahendra Chotalia

વધારે પ્રસ્તાવના નથી બાંધવી, થોડી વાતો સીધે સીધી વહેંચવાનું મન છે.

પહેલા એક બે લોક ડાઉન સુધી તો સ્કૂલોએ રેન્ડમ વર્કશીટ અને વિડીયો ના વોટ્સ એપ પાર ખડકલા કરીને ચલાવ્યું પણ હવે બધા મુંઝવણ માં મુકાયા છે.

મોટા ભાગની પ્રાઇવેટ સ્કૂલો ઓનલાઇન કલાસ લેવાના રસ્તાઓ વિચારી રહી છે , આ વાત માં બાળકો નું શિક્ષણ ન રોકાય અને બાળકો સતત શીખતાં રહે એ હેતુ તો હશે જ પણ એ સિવાય ભણાવે નહિ તો ફીસ કોણ આપશે એવી છુપી ગણતરી પણ હશે એવી મારી માન્યતા છે.

કેટલીક સંસ્થાઓ જે ગામડા આમ રેમીડીયલ શિક્ષણનું કામ કરી રહી છે એ લોકો પણ પોતાના બાળકો સુધી કેવી રીતે પહોંચી શકે એ વિચારી રહ્યા…

(મહેન્દ્ર સર સાથે ફોન પર થએલી વાતચીત ઉપરથી)

શિક્ષકે પોતાનું કંડિશનિંગ તોડવાનું હોય એમાં બે રીત હોઈ શકે

1. રિફ્લેક્શન

2. એક્શન

એક્શનની રીત એવી હોય કે ,

• You should start your class with a joke
• બધા બાળકોને સાથે કોઈ પિક્ચરના ગીત પર ગાંડો — ઘેલો ડાન્સ કરીને કલાસ શરૂ કરવાનો
• એક બીજાને ગ્રીટ કરીએ ત્યારે ‘ગુડ મોર્નિંગ’ કહેવાને બદલે ભયંકર રીતે મોઢા બગાડવાના
• કોઈ જગ્યાએ જવું હોય તો છોકરાઓ અને શિક્ષકે ઊંધા પગે ચાલીને જવાનું

આ બધું વાહિયાત લાગે પણ વાહિયાત નથી. આ તમને શક્તિ આપે છે. …

છેલ્લા બે વર્ષ થી સંવેદનશીલતા અને સંવેદનશીલતાની કેળવણી વિષે ના વિચારો વિવિધ લોકો દ્વારા , પુસ્તકો દ્વારા મારા મનમાં ઘુંટાયા કરે છે. ખાસ કરીને તનુજ સર અને મહેન્દ્ર સર સાથે જે ચર્ચા થઈ એ અહીં મુકવાનો પ્રયત્ન કરું છું.

23/6/2019 — રવિવાર — સ્વજન ઓફિસ

તનુજ સર અને બીજા શિક્ષકો સાથે ચર્ચાનું આયોજન હતું. ચર્ચાના અંતમાં મારા મનમાં એક વાત અટકી ગઈ.

“આપણે આપણી બિલીફ માંથી એક્ટ નથી કરવાનું, કંડિશનિંગ માંથી નિર્ણયો નથી લેવાના”

તો પછી નિર્ણયો લેવાના કઈ રીતે ? જો આપણી પાસે નોલેજ જ ન હોય તો કેવી રીતે કામ થાય ? …

અમારી શાળા CBSE બોર્ડ સાથે જોડાયાલી છે. બોર્ડની પરીક્ષા ચાલી રહી છે ત્યારે અમારી શાળા માંથી પણ શિક્ષકોને પેપર ચેક કરવા માટે તથા સુપરવિઝન માટે બોલાવવા માં આવ્યા. અમારો સટાફ ઓછો છે એક સાથે બે ત્રણ શિક્ષકોને જવું પડે તો તકલીફ થઈ આવે. પણ CBSE ના નિયમ પ્રમાણે જવું તો પડે જ. એક શિક્ષકને પેપર ચેક કરવા જવાનું થયું અને સાથે સુપરવીઝનની જવાબદારી પણ આવી, બંને સાથે ન થઈ શકે એટલે સુપર વિઝન કરવા માટે મારે જવાનું થયું.

પહેલા તો હું ખુબ ખુશ થયો કે ચાલો કંઈક નવું જોવા જાણવા મળશે. ભુજની જ એક નામાંકિત શાળામાં જવાનું હતું. સ્કૂલમાં પ્રવેશતા જ જેલ જેવું વાતાવરણ વર્તાયું. ઉંચા ઉંચા કોટ, ઉપર કાંટાળી વાડ, મોટા મોટા ગેટ, સી.સી. …

અત્યારે શાળાઓમાં ‘વાચન આભિયાન’ ચાલી રહ્યું છે. તે અંતર્ગત ધો. 3 થી 8 ના વિદ્યાર્થીઓને આપ મૌખિક ભાષા વ્યવહાર પ્રવૃત્તિ- સંપુટની પ્રવૃતિઓ કરાવતા હશો. વાચન અભિયાનનો હેતુ અને આ મૌખિક પ્રવૃતિઓને વર્ગખંડમાં કેવી રીતે કરવાની છે તેનું સંપૂર્ણ માર્ગદર્શન તા. 9 સપ્ટેમ્બર, 2019 ના રોજ ટેલીકોન્ફરન્સ ના માધ્યમથી ડૉ. મહેન્દ્રભાઈ ચોટલિયાએ આપેલું હતું. પ્રસ્તુત લેખમાં આ ટેલીકોન્ફરન્સના જ સંપાદિત અંશો આપવામાં આવેલા છે. જે આપને આ પ્રવૃતિઓના ક્રિયાન્વયનમાં ખુબ ઉપયોગી રહશે.

ઉમંગ અને રોમાંચ એ સાતમા અને આઠમા ધોરણ માટે ચિલ્ડ્રન યુનિવર્સીટી દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવેલ બોનસ ચોપડી / સપ્લિમેન્ટ્રી રીડર છે. આ પુસ્તકો મહેન્દ્ર ચોટલીયા સર ના માર્ગદર્શન હેઠળ બનાવામાં આવ્યા છે જેમાં મુખ્યત્વે ભાષા કૌશલ્યો , સર્જનાત્મકતા અને સંવેદનશીલતા ઉપર કામ કરી શકાય એવી પ્રવૃતિઓ સમાવામાં આવી છે.

ઉમંગ અને રોમાંચ કોઈ વિષય ની ચોપડી નથી , આ ચોપડી માં મુખ્ય વિષય બાળકો જ છે. બાળકો ના ભાવ, બાળકોની જીજ્ઞાશા અને જાત જાત ના વિષયોની ભાષા…આ ચોપડી માંથી વિજ્ઞાન , સમાજવિદ્યા, ગુજરાતી બધું જ ભણાવી શકાય છે. કારણકે આ ચોપડી માં વિષયો ના વાડા પાડવાની જગ્યાએ આખે આખા જીવનના અમુક અંશો મુક્યા છે જેમાંથી આપણે વિવિધ વિષયો તરફ વાત દોરી લઇ જઈ શકીએ છીએ. …

થોડા મહિના પહેલા મહેન્દ્ર સર ને ફોન કર્યો હતો. અમે વાત કરતા હતા કે હું અહીં સ્કૂલ માં વિવિધ વિષયો ભણાવતા શિક્ષકો સાથે સપોર્ટ કરવામાં માટે ક્લાસમાં જાવ છું, કોઈક શિક્ષક સાથે સારું ટ્યુનીંગ થાય તો કોઈક વિષય માં સરસ મજાની પ્રવૃતિઓ પણ થાય. પણ ટૂંકમાં કોર્સ અને સિલેબસ ની દોડ માં કોઈ એક વિષયમાં ઊંડાણ માં ઉતરી સતત અનુભવ લક્ષી શિક્ષણ તરફ કામ કરવું મારા માટે અઘરું થઈ પડતું હતું.

મેં સર ને પૂછ્યું કે કોઈ એવો પ્રોગ્રામ શરૂ કરી શકીએ કે જેમાં પ્રવૃત્તિ દ્વારા , અનુભવો દ્વારા આપતા શિક્ષણનો એક ડેમો થાય જે સતત ચાલુ હોય , વિષયો થી- સિલેબસ થી પરે હોય, જેમાંથી શિક્ષકો ને પોતાના વિષય માં કંઈક નવું કરવા માટે આઈડિયા મળી રહે. …