Aziz Luka ve Ressam Kişiliği Üzerine

4 min readNov 7, 2022

Vladimir Borovikovsky, Aziz Luka, 1804–1809, Rus Devlet Müzesi

Antakya doğumlu olan Aziz Luka (Antik Yunanca: Λουκᾶς, Loukás), dört İncil yazarından biridir. Luka İncili ve Elçilerin İşleri kitabı Aziz Luka’ya atfedilmektedir.

Yunanca’ ya iyi derecede hakim olan Luka, yazılarıyla çağdaşlarını etkilemiştir. Aynı zamanda Tarsus’ta tıp eğitimi aldığı bilinmektedir. Bu nedenle şifacı ve hekimlerin azizi olarak da anılmaktadır.

İkonografide; genellikle elinde rulo veya kitap tutarken, yanında da kanatlı bir öküz figürü ile resmedilmektedir. Bazı sahnelerde ise sadece öküz başı ile gösterilmektedir.

Aziz Luka, literatürde ressamların koruyucu azizi olarak öne çıkmaktadır. Aynı zamanda Meryem’i ilk resmeden kişi olduğuna inanılmaktadır.

İlk Meryem tasvirlerine, M.S. 2. yüzyılda Roma katakomplarında rastlanmıştır. Gotik üslupta tasvir edilmiş olan ikonalarda Meryem’in koyu renklerde boyandığı ve arka plana kemer detayı yerleştirilerek derinlik etkisi verildiği görülmektedir. Burada bulunan Meryem ikonalarının Aziz Luka tarafından yapılmış olduğu söylenmektedir. Bu bilgiye göre iki farklı görüş ortaya çıkmıştır.

Araştırmacıların bir kısmı; Katakompta bulunan Meryem tasvirlerinin birbiri ile teknik olarak ve renk birliğinin sağlanması açısından aynı kişinin elinden çıkmış olabileceğini savunmaktadır. Ayrıca Orta ve Geç Bizans’a ait el yazmalarında gotik üslupta çizilmiş, Meryem’i resmeden Aziz Luka figürlerinin yer almasının tesadüf olmadığı düşünülmektedir. Dolayısıyla Aziz Luka’nın Meryem’i ilk resmeden kişi olduğu kabul edilmektedir.

Bazı araştırmacılara göre ise, Aziz Luka’nın ressam olduğuna dair görüşlerin, 8. yy’da Bizans’ta yaşanan ikonoklast dönemde ortaya çıkmış olduğu yönündedir. İkona severlerin, dini yapıların içinde yer alan tasvirlerin kaldırılmasını önlemek için ortaya attıkları bir görüş olduğu söylenmektedir. Ayrıca okuma yazma bilmeyen halkın büyük çoğunluğuna resim aracılığıyla, dini daha anlaşılır kılabilmek ve daha hızlı yayılmasını sağlamak için bu yönteme başvurulmuş, resmin yazıya göre daha etkili olacağı düşünülmüştür. Bu nedenle de ilk Meryem tasvirleri Aziz Luka’ya atfedilmiştir.

Aziz Luka’ya atfedilen Meryem ikonası, St. Mark Manastırı, Kudüs

Aziz Luka’nın ressam olduğuna dair görüşler kesin olmamakla birlikte; Hıristiyan geleneği yüzyıllar boyunca bu hikayeyi kabul etmiştir. Bununla birlikte, bir çok farklı şehirdeki kilise ve manastırda Aziz Luka’nın resmettiğine inanılan ikonalar sergilenmiştir. Halkın yoğun ilgisine maruz kalmış ve sıkça ziyaret edilmiş yapılardan birisi Konstantinopolis’teki Hodegon Manastırı’dır. Hikayeye göre; Luka’nın ilk resmettiği Meryem ikonası Kudüs’ten getirilmiş ve burada muhafaza edilmiştir. Bir diğer Önemli yapı Khora (Kariye) Manastırı’dır. Burada yer alan Hodegetria (yol gösterici Meryem) ikonasının ilk ahşap panel görüntüsü de Aziz Luka’ya atfedilmektedir. İkonanın Khora Manastırı’nda saklandığına ve savaş günlerinde de surlar boyunca gezdirilerek şehri koruduğuna inanılmıştır. Roma’daki Santa Maria del Rosario’daki Aziz Sisto Madonna’ sının da Aziz Luka tarafından çizilmiş olduğuna inanılmaktadır. Bu fikir tartışmalı olsa da şehre önemli prestij kazandırmıştır.

Aziz Luka’nın hikayesi dinin yayılmasında cezbedici bir rol oynamakla birlikte dönemin bir çok ressamına da ilham kaynağı olmuştur. Bizans’ta bir çok sanatçı İncil’den sahneleri tasvir etmiştir. Ayrıca o döneme ait çeşitli el yazmalarında Bakire Meryem’i resmeden Aziz Luka tasvirleri de günümüze ulaşmıştır. Ankostik teknik kullanılarak yapılan resimler, boyalara, sıcak balmumu eklenerek ve ahşap üzerine uygulanarak ortaya çıkarılmıştır.

11. yüzyılda, Meryem ve İsa’nın otantik portreleri büyük ilgi görmüştür.

Bununla birlikte bir çok sanat loncasına Aziz Luka’nın ismi verildiği gibi, bazı şapel, kilise ve manastırlar Luka’ya adanmıştır.

Aziz Luka, Rönesans ve sonrasında da pek çok ressamın ilgisini çekmiştir. Hem Luka’nın kendi portresi hem de Meryem’i resmederken ki gösterimi ressamların çalışma konusu olmuştur. El Greco, Raphael, Rogier van der Veyden, Jan Gossaert, Giorgio Vassari, Guercino Luka’yı çalışan ressamlardan bazılarıdır. Bu çalışmalarda bazen atölye, bazen de saray yada kilise gibi mimari yapılar içinde Meryem ve çocuk isa’nın Luka’ya poz verdiği görülmektedir. Resimlerde genellikle Meryem ve Çocuk İsa kompozisyonun bir köşesinde, Luka ise şövalesi ile diğer köşede karşımıza çıkmaktadır. 18. yy’dan itibaren Aziz Luka, resim sanatında çalışılan konular arasında giderek etkisini kaybetmiş olsa da, günümüzde hala “18 Ekim” Aziz Luka Bayramı olarak kutlanılmaktadır.