Çeşitli para türlerini birbirinden ayırmak oldukça zordur. Çünkü her para en nihayetinde daima ‘itibari’dir. Yani paranın değerinin ardında yatan şey en temelde itibardan, saygınlıktan ve onu çevreleyen toplumsal konsensustan (uzlaşıdan) başka bir şey değildir.
Diğer taraftan, muhafaza koşullarına göre paraları üç ayrı kategoriye ayırmak mümkündür:
- Banknot, yani kâğıt ya da madeni biçimde gerçek dünyada muhafaza edilen, bizlerin nakit olarak kullandığı ve yalnızca belirli otoriteler tarafından basılabilen fiat para.
2. Çeşitli merkezi bilgisayarlarda verisi saklanan ve aslında tek gerçekliği 0 ve 1’lerden oluşan kodlara dayanan dijital ya da elektronik para.
Elektronik paranın internet sayesinde ortaya çıkabilmiş olması ilk bakışta yalnızca teknik bir ilerleme olarak görülebilecek olsa da, esasında fiat paranın mahiyetini de değiştirmiştir. Çünkü yaygın olan kanının aksine elektronik para kâğıt para ile “tamamen” desteklenmez. Yani elektronik ortamda bulunan her paranın bir merkez bankası tarafından basılmış aynı miktarda banknot bir karşılığı yoktur. Ancak bankalar ya da yetkili elektronik para hizmet sağlayıcıları tarafından muhafaza edilen dijital para kural olarak 1’e 1 kâğıt karşılığına çevrilebilmektedir.
3. Kripto paralar da bir tür dijital/elektronik para olarak kabul edilebilir. Ancak geleneksel dijital paradan farklı olarak kripto para, kendisinin maddi ortama 1’e 1 çevrilebileceği bir yapıya dahil değildir. (Kripto paranın barındığı cüzdanınızı maddi bir ortama geçirebilirsiniz, bu farklı bir şey). Daha da kritik olanı, kripto paralar yalnızca dağıtık defter teknolojisi olarak adlandırılan ve hesabın birden çok merkez üzerinde tutulduğu ağ üzerinde işlev üstlenebilir. Dağıtık defter teknolojisinin (distributed ledger technology) başka uygulamaları olsa da biz bu yazıda yalnızca blokzincir üzerindeki kripto paralardan bahsetmekteyiz.
Peki bu blokzincir ile kripto paranın ilişkisi nedir? Bu ikisi ayrı ayrı var olabilir mi ve bir kripto paranın niçin/nasıl değeri olabiliyor? Kısaca bunları açıklamaya çalışalım.
Geleneksel olarak paranın en temel işlevi ‘hesap defteri’ işlemidir. Aslında kullandığımız her para onun değerinin yanı sıra o paradan kimde kaç tane olduğunun kısmi bilgisini de beraberinde taşır. Zaten bir paranın hakikiliği ve dolayısıyla değerinin büyük çoğunluğu da bu hesabın doğru ve tutarlı tutulmasından meydana gelir. Fiat paralarda bu hesap tutma işlevini merkez bankaları gibi merkezi otoriteler yürütür.
Blokzincirin farkı ise (eğer merkeziyetsiz bir blokzincirden bahsediyorsak) bu bakiye ve transfer kayıtlarını tutma hakkı tekelinin merkezi otoritelerden alınarak paydaşlara dağıtılmasıdır. Bu paydaşlar kaydın doğru bir şekilde tutulmasına gönüllü olan herkestir ve bu ‘herkes’ hangi kaydın doğru olup olmadığına karar verebilmek üzere esasında bir yazılım olan bir tür konsensüs protokolü aracılığında birbirleriyle iletişim kurarlar. İşte bu protokolün üreterek paydaşlarına dağıttığı ve aynı zamanda protokolün güvenliği için gerekli olan çıktıya kripto para denir.
Peki blokzincir ve kripto paralar ayrılmaz bir ikili midir? Esasında hayır. Bir blokzincir kripto para olmaksızın da çalışabilir, işlev üstlenebilir. Bu noktada güvenlik ve merkeziyetsizlik hususuna temas etmekteyiz.
Merkeziyetsiz, yani olabildiğince çok sayıda ve her birinin birbiri üzerinde minimum etkisi olan paydaşlardan oluşan bir blokzincirde kripto para, merkezi otoritenin yokluğunda paydaşların dürüst bir şekilde kayıt tutması için gereken teşviki sağlar. Bu anlamda bir blokzincir için kripto para zorunlu değildir, fakat merkeziyetsiz bir blokzincirin sağlıklı bir biçimde çalışabilmesi için kripto para zorunludur. Ancak bu şekilde bir değer, herkesin katılımına ve etkisine açık bir sistemde, kişinin kendisinden başka kimsenin müdahale edemeyeceği bir şekilde saklanılır ve transfer edilir.
Anahtar Çıkarımlar
- Paraların en temel işlevlerinden birisi “hesap defteri” olmalarıdır.
- Kripto paralar dijital paralarla aynı şey değildir.
- Kripto paralar, bir blokzincirin paylaşlarına dağıttığı ve protokolün güvenliğini sağlamak amacıyla üretilmiş çıktılardır.
- Bu çıktılar ile blokzincir paydaşlarını bir nevi “doğru bilgiyi korumaya gönüllü kişiler” haline getirmek amaçlanır ve güvenliği böylece sağlanır.
- Blokzincir ve kripto paralar varlıklarını sürdürmek için birbirlerine tam bağımlı değillerdir.
Okuduğunuz içerik Layka DAO yazarlar ekibi tarafından sizler için üretilmiştir.
Layka DAO, içlerinden gelen merak ve sorumluluk hissi ile, kendilerini ve toplumu geleceğin DAO teknolojilerine hazırlamak için bir araya gelmiş bireylerden oluşan merkeziyetsiz bir topluluktur. Topluluğun her bir üyesi, istediği takdirde kendi tercih edeceği ekiplere katılarak, bu ve bunun gibi kaynakların sizlere ulaşmasına istediği miktarda katkı sağlayabilir.
Sizleri de bu gururun bir parçası olarak görmekten mutluluk duyarız.
Layka DAO Discord’una katılmak için: https://discord.gg/laykadao
