Vijf dingen die ik leerde van mijn tweede keer naar de lerarenopleiding
Het afgelopen semester heb ik voor de tweede keer een academische lerarenopleiding gevolgd aan de Universiteit Utrecht. Ik was al zes jaar bevoegd leraar filosofie en wilde mij graag ontwikkelen door ook bevoegd Franse lessen te leren geven. Naast filosofie heb ik namelijk ook Frans en geschiedenis gestudeerd. Vanwege mijn eerdere, eerste bevoegdheid filosofie mocht ik een verkort programma volgen van een semester.
Mijn afstudeerproject was getiteld ‘Het literair vertaalatelier’: een lessenreeks over vertaalkunde en het vertalen van literaire teksten in de vreemde taallessen.
In dit blog deel ik vijf inhoudelijke inzichten die ik tijdens of na afloop van het traject heb verkregen. Ik deel dit om te tonen hoe een leraar leert.
- Het belang van oefenen
- Het belang van vaker korte feedback geven
- Het belang van voordoen
- Het belang van begeleid schrijven
- Het belang van overzicht
In een column voor het blad THEMA Hoger Onderwijs ben ik specifiek ingegaan op het effect van het voor de tweede maal doorlopen van de lerarenopleiding op mijn ontwikkeling als leraar in algemene zin. Hierin betoog ik dat wij zowel te veel als te weinig verwachten van de lerarenopleiding. Die column kun je hier lezen.
- Het belang van oefenen
Ik ben een vakidioot. Ik houd van kennis en van kennisoverdracht. Ik heb de afgelopen zeven jaar mij verdiept in de verschillende domeinen van het filosofie curriculum. Dat is een levenstaak op zich vanwege de onbegrensde rijkdom van het vakgebied. Ook bekwaamde ik mij in een aantal specifieke didactische technieken die gebruikt worden bij het aanleren van filosofische vaardigheden.
Wat ik minder deed is het denken over mijn lessen in termen van oefenen. En dan vooral van korte oefeningen. In de Franse les wordt er continu geoefend: werkwoorden, woordenschat, grammatica. Het leidde ertoe dat ik mij af ging vragen wat oefenen betekent in de filosofieles. Bij Frans oefen je vervoegingen van onregelmatige werkwoorden en in de filosofieles oefen je begrippen verhelderen en verbanden leggen. Vaker echter gaf ik vooral langere verwerkingsopdrachten om, voor mijn gevoel, recht te doen aan de complexiteit van de filosofie. Mijn inzicht is nu: dat hoeft lang niet altijd om filosofische vaardigheden aan te leren. Een inzicht dat mooi aansluit bij mijn wens om mijn feedback te verbeteren.
2. Het belang van vaker korte feedback geven
Het gegeven dat ik veel werkte met langere opdrachten zorgde er ook voor dat ik relatief weinig feedback gaf tijdens het proces en veel feedback gaf na afloop van een opdracht of toets. Daar ben ik ook mee gaan experimenteren (zie ook de bundel Toetsrevolutie). In plaats van een toets aan het einde van een periode laat ik mijn vierde klas leerlingen aan de start van een les een RTTI ‘toets’ maken. Dat maakt dat zij zeven keer antwoorden en dat ik zeven keer feedback kan geven. Als het goed is kan ik tussen de eerste en laatste keer een ontwikkeling ontwaren en zichtbaar maken. Bijkomend voordeel is ook dat ik de nakijkdruk voor mijzelf op deze manier beter verdeel. Een mogelijk nadeel is natuurlijk dat de hoeveelheid stof die leerlingen in één keer hoeven te kennen beperkter is maar dat vind ik voor nu niet opwegen tegen het voordeel.
3. Het belang van voordoen
In de Franse les wordt vaak iets voorgedaan: de toepassing van een grammaticaregel bijvoorbeeld. Ik deed in de filosofieles minder vaak een vaardigheid voor dan tijdens de Franse les. Ik werkte wel al veel met voorbeeldmateriaal van leerlingen uit voorgaande jaren. Ik ben dus vaker voor gaan doen welke stappen ik neem wanneer ik een filosofische gedachtegang wil begrijpen, reconstrueren of bekritiseren. De leerlingen gaven aan het prettig te vinden. Waarna ze natuurlijk direct zelf aan de slag mochten.
4. Het belang van begeleid schrijven
Een van de onderdelen tijdens mijn Franse lessen was de klassieker: het schrijven van een brief. Nu komt bij het aanleren van deze vaardigheid veel meer kijken dan ik dacht. Tijdens colleges op de universiteit over dit onderwerp kwam ik aanraking een voor mij nog onbekende benadering van het schrijven (met name door Didactiek van het vreemdetalenonderwijs van Erik Kwakernaak en door Writing van Tricia Hedge). Dat resulteerde erin dat ik mijn eigen schrijfonderwijs bij filosofie aan heb kunnen scherpen door de oefeningen veel sterker te didactiseren: je kunt dan denken aan de opbouw van complexiteit en lengte en aan de metacognitieve reflectie op het schrijfproces zelf. Een aantal leerlingen doen dit jaar mee aan de Filosofie Olympiade dus ik hoop dat het zich uitbetaalt!
5. Het belang van overzicht
Ik heb altijd grote bewondering gevoeld voor leraren basisonderwijs. Waar vakdocenten in het voortgezet onderwijs een versplinterd gedeelte van het curriculum verzorgen houden zij overzicht over de ontwikkeling van een kind. Nu ik zowel Franse als filosofieles gaf aan een aantal leerlingen leerde ik meer over hun voortgang en kon ik betere feedback geven in beide lessen. Volgens mij zou het een goed idee zijn om na te denken hoe, met name in de lagere jaren, de versplintering van het curriculum met vaak meer dan tien leraren verbeterd zou kunnen worden.
Geen wereldschokkende of innovatieve inzichten wellicht. Waar het om gaat is dat mijn opleiding tot leraar Frans en het geven van de lessen mij tot een betere leraar in brede zin hebben gemaakt.
Simon Verwer
