Doe de Donut!
Het leuke van werken als adviseur is dat je op heel veel plekken komt en heel veel mensen leert kennen gedurende opdrachten. Daar zitten dan wel een mensen tussen waarvan je denkt wow wat een fantastische impactmaker! Fascinerend hoe diegene vanuit zijn of haar expertise echt verschil maakt. Vanuit New Wave Collective probeer ik die mensen, die voor op de golf zitten een stapje verder te helpen in de vorm van exposure of bijzondere verbinding. Vandaag sprak ik Anne Stijkel over de eerste Donut deal in Gaasperdam.
Raworth en haar Donut
Zo’n twee jaar geleden raakte ik enorm geïnspireerd door het gedachtegoed van Kate Raworth. Ik voerde destijds een langdurige opdracht uit bij Oxfam Novib uit over het creëren van betrokkenheid bij de Sustainable Development Goals binnen het bedrijfsleven. Ik zag Raworth in dezelfde week spreken in zowel pakhuis de Zwijger als de kantine van Oxfam in Den Haag. Ondanks dat ze in Pakhuis de Zwijger de nodige kritiek kreeg vanuit economen, hingen velen aan haar lippen.
Wat mij het meest inspireert uit het werk van Kate is de integrale blik die het “Donut-model” biedt op de economie. Voldoen in basisbehoeften, binnen de grenzen van de planeet. Maar hoe komen we eigenlijk tot een Donut-economie? Wat is de rol van burgers, overheid en bedrijfsleven en hoe werken we samen? Dat is een vraag die me afgelopen twee jaar bezig heeft gehouden. Afgelopen twee jaar heb ik samen met Spring House (Rieta Aliredjo, Sandra van Meijer, Petra Ardai en later Stephan Verveen) meetups georganiseerd om een gezamenlijke zoektocht in te gaan. De zoektocht mondde uit in een beweging van mensen die allemaal vanuit hun eigen expertise bezig zijn stapjes richting een Donut-economie.
De Donut als democratisch model
Tijdens het project “Verenigde Straten van Amsterdam” dat ik voor de gemeente Amsterdam uitvoerde met Loes Leatemia, Partizan Public en Ma.ak020, fermden we ons over de relatie tussen bewoners en overheid en vierden we vernieuwende vormen van democratie.
Een van de sessies stond in het teken van de “Donut-deal” die enkele weken eerder gesloten werd door Kate Raworth zelf. Helaas kon ik zelf niet bij de sessie zijn, maar raakte ik enorm nieuwsgierig naar wat deze deal te betekenen heeft en hoe dit wellicht een inspiratie kan zijn voor andere initiatiefnemers in de stad.
Na afloop sprak ik met Anne Stijkel. Typisch een gevalletje inspirerende impactmaker! Opgeleid als wetenschapper, weet zij kennisdomeinen vrouwenstudies, toxicologie en bestuurskunde te verbinden. De uitkomst? Inclusieve, besmettelijke buurtkracht. Een zwerm creëren kan ze goed. Anne opereert tussen “staat en straat” en werkt in dit grensgebied aan eerlijke samenwerkingen. Anne is directeur geweest van Stichting Milieubewustzijn maar daarnaast ook een echte doener. Zo startte ze vernieuwende duurzaamheidsconcepten zoals BOERzoektBUUR, BEDRIJFzoektBUUR en geld GROENwassen, i.s.m. Compassie in Cocreatie.
Hoe komen we tot een Donut economie?
Niet alleen ik, ook Anne raakte geïnspireerd door het Donut gedachtegoed: “Knap dat je met 1 beeld een hoopgevend perspectief kunt bieden, qua beeldvorming, briljant!”
Maar dan rest de vraag, hoe komen we tot een Donut Economie? “De truc is meerdere doelen bij elkaar laten komen uit de Donut. Het maakt niet uit welke doelen”, aldus Anne.
In medio Juni sloot Anne met haar team, onder toezicht van Kate Raworth de eerste Donut Deal. “Kate had tranen in haar ogen. Ze werd door ons uitgenodigd tijdens haar bezoek aan Amsterdam maar verwachtte niet dat we geïnspireerd op haar gedachtegoed al zoveel op poten hadden gezet. We hebben de Donut gebruikt om te kijken welke doelen we nog meer kunnen beetpakken. De Gaasperdam Donut Deal tackelt drie sociale doelen aan de binnenkant van de Donut en 1 aan de buitenkant.
Ontstaan van de Donut deal: GroenGasQuickFit in Gaasperdam.
De Donut deal in Gaasperdam begon met zonnepanelen. “Ik had zonnepanelen en mijn buren uitgenodigd te komen kijken. Het is een slimme investering.” Vervolgens raakten veel van haar buren geïnspireerd en namen zelf ook zonnepanelen. “Ken je het filmpje van de ‘First Follower? Dat effect. “
Het zette Anne aan het denken. Niet iedereen kan zonnepanelen of een warmtepomp betalen. Hoe maken we de energietransitie inclusief? Energie armoede ligt op de loer. Groene energie moet niet iets worden van de rijken. Net als in andere wijken in Amsterdam, werd ook in Gaasperdam verschillende opties onderzocht voor de energietransitie. All electric en aansluiting op het warmtenet bleken geen opties. Toen is Groen Gas Quick Fit ontstaan: een hybride warmtepomp, zonnepanelen en de kieren dicht. Het groene gas komt niet uit fossiele brandstof maar uit vergisting van rioolwater. “Wel heel haalbaar en betaalbaar. Je hoeft geen geld te hebben om mee te doen. Je kunt ook meedoen zonder eigen zonnepanelen of een warmtepomp. Wat mensen wel kunnen doen is GFE-afval (groente- fruit en etensresten) verzamelen, maar ook kieren dichten en huizen isoleren. Het gas poepen we letterlijk bij elkaar”. Iedereen uit de buurt is dus sowieso mede-aandeelhouder!
Vanuit haar wetenschappelijke achtergrond is Anne gewend natuur en sociaal te combineren. Alleen ‘van het aardgas af, naar groen gas’ was niet voldoende, ook economische kansen creëren voor mensen in Zuid-Oost stond op de agenda. Een naaiatelier werd opgezet voor simpele verduurzamingsmaatregelingen. “Niet iedereen past in het Nederlandse systeem. Sommige mensen hebben een andere achtergrond, spreken een andere taal en kunnen daarom moeilijk meekomen in dat wat we als Nederlandse samenleving vragen. Ik kijk naar wat mensen WEL kunnen.”
Wat is er zo bijzonder aan deze Donut deal?
Wat dit initiatief tot een Donut deal maakt is de combinatie van verschillende doelen. Vanuit de buitenste cirkel focust deze deal zich op het tegengaan van klimaatverandering door CO2 te besparen. Vanuit de binnenste cirkel focust het initiatief zich op 1. Energie voor iedereen 2. Educatie in energiemaatregelen en vaardigheden bijbrengen 3. Werk en inkomen 4. Sociale gelijkheid (eigenwaarde, iedereen doet ertoe, kan wat) 4. Netwerken (erbij horen, meedoen).
Deze 1e Donut Deal (Smart Window dressing”) smaakte meteen naar meer, en dus staan er al 2 volgende Donut-deals op stapel:
1. De POM-Deal: Afval zien als grondstof voor warme huizen (voedsel & poep).
Met de “GFE, ik doe mee”-pilot wordt een community gecreëerd waarbij bewoners GFE afval inzamelden. Hierdoor ontstaat ook een focus op gezond eten: resten van groente en fruit worden verzameld EN naar de vergister gebracht. (nu eerst nog naar een andere, zolang die in ZO er nog niet is). Er wordt daarbij een combi gemaakt van vrijwilligers en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
2. Quick Fix Brigade: vanuit eigen kracht naar SAMENredzaam-werk
Binnen de Quick fix brigade is enorm veel ruimte voor ontwikkeling. De focus ligt op kieren dichten en mensen opleiden om raamfolie aan te brengen, gordijnrail opnieuw ophangen zodat er minder kou vanuit de ramen komt. Er wordt weer een combi gemaakt van vrijwilligers en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
Voordat de brigade aan werken toekomt kunnen zij eerst een cursus volgen om te leren om tot hun eigen essentie te komen. Wat kan ik goed? Wie ben ik? Hoe kan ik dat tot waarde laten komen? Daarnaast leren ze praktische vaardigheden van het naaien.
“Mensen krijgen weer perspectief, dan gebeurt er iets magisch! Nu leggen de dames van de brigade binnen no-time uit wat de Donut is en dient het model ook als inspiratie binnen hun eigen leven. Zo heeft een van de dames zich voorgenomen alleen nog gezond te koken. Deze mensen hebben geen moeite met het model, ze snappen het meteen. Het zijn de economen die het niet snappen”.
Waar moeten deze Donut-Deals toe leiden?
“Naar Besmettelijk leuk coöperatief organiseren, donut-wijk-economie! Je kunt instappen als vrijwilliger of als betaald lid vanuit de coöperatie. Niet iedereen heeft de vaardigheid om een zzper te worden. Door een coöperatie op te richten kunnen we mensen toch betalen voor hun werkzaamheden.
Een voorbeeld van Besmettelijke BUURTkracht: In Zuid-Oost bevindt zich een grote Ghanese community. De zwerm groter maken, is waar Anne zich al jaren op richt. Meer ambassadeurs in Zuid-Oost vinden, maar ook andere stadsdelen inspireren. In de Ghanese kerk heerst een bijzondere story-telling cultuur. “Hoe mooi als de Ghanese Community op haar eigen wijze het verhaal van de Donut deal verder vertelt? Te beginnen bij de dames die hun eigen gordijnen gaan naaien. Als dat niet de beste ambassadeurs zijn!”
Grootste uitdaging
“De grootste uitdaging is mensen uit hun angst krijgen. Mensen die deel uit maken van de naaigroep moeten eerst hun zelfverzekerdheid weer terug krijgen. In hun leerproces willen hen de ruimte bieden en geen druk uitoefenen, safety first! Zij worden de ambassadeurs dus het leeraspect en het delen van het grotere plaatje is belangrijk.
Wat hebben jullie nu nodig om een stap verder te komen?
“Wat we nu nodig hebben is een stukje zekerheid. Dat we kunnen blijven zitten op de plek waar we nu zitten in de Groene Hub. Het pand is vrij onduurzaam maar dat is meteen onze eerste uitdaging: per lokaal de energierekening van 300 euro naar beneden brengen door isolatie.”
“Daarnaast zijn we erg gebaat bij positieve aandacht!”
Tips voor anderen die ook een Donut deal willen in de stad?
“Denk erom: het is geen kunstje maar een Kunst! Het is niet iets wat je even doet. Ik krijg 1 dag betaald maar werk er 6 in de week. Inclusief werken vergt een lange adem. Een tip die ik wil meegeven is: probeer te snappen hoe mensen denken. Bij het isoleren van huizen speelt esthetiek ook een belangrijke factor. Gordijnen moeten tot op de grond hangen, vinden de vrouwen, tot boven de verwarming vinden mensen vaak niet mooi. Maar dan komt de warmte juist niet de kamer in. Dus in het isoleren van woningen is het belangrijk goed aan te sluiten bij behoeften van mensen, maar ze ook te leren omgaan met het dilemma van een hoge energierekening en dan samen zoeken naar de mooiste oplossing die toch duurzaam is”
Wat zou de gemeente moeten doen om meer donut deals tot stand te laten komen?
“De gemeente heeft ons al enorm geholpen met financiering en ruimte in de Groene Hub. Daarnaast werken we met ambtenaren 3.0. Van stadsdeelbestuurders tot aan gebiedsmakelaars, we werken met betrokken ambtenaren die net als wij vanuit een integrale blik kunnen kijken. Verkokerde beleidsterreinen en financiering binnen de gemeente maakt dat niet altijd even makkelijk. Strakke verantwoordingseisen en planningen werken niet binnen een initiatief als dit. Samen kantelen we vanuit gelijkwaardigheid en wederkerigheid en zetten we de opgave, het hogere doel centraal.”
“Vanuit het Maatschappelijk Akkoord, is de ambitie 20 Donut deals op te zetten in de aanloop naar 2025. Het zou mooi zijn als de gemeente meer ruimte maakt in de stad voor Donut deals. Door fysieke ruimte te geven, financiering en experimenteerruimte te bieden. Dit concept kan makkelijk herhaald worden, mits aansluitend bij de specifieke context.
