Afganistan Kronolojisi
Ülkenin modern tarihinden kısa kronoloji:
1838–1842: İngiliz güçleri ülkeyi işgal ederek eski kral Şah Şuca’yı göreve getirdi. Halk tarafından kabul görmeyen Şah Şuca 1842 yılında suikast sonucu öldürüldü. Kabil’deki İngiliz ve Hint birlikleri bölgeden çekilirken kırıma uğradı.
1878–1880: İkinci Afgan-İngiliz Savaşı patlak verdi ve ülkenin dış ilişkilerini İngiliz kontrolüne veren bir anlaşma imzalandı.
1919: Emir Emanullah Han İngilizlerden bağımsızlığını ilan etti.
1926–1929: Emanullah’ın yapmak istediği sosyal reformlar halkta tepkiye neden oldu ve Emanullah ülkeden kaçtı.
1933: Zahir Şah kral oldu ve Afganistan’da monarşi takip eden 40 yıl boyunca sürdü.
1953: General Muhammed Davud başbakan oldu ve askeri ve iktisadi yönden ülkenin yüzünü Sovyetler Birliği’ne çevirdi. Sosyal reformlar gerçekleştimeye başladı.
1963: Muhammed Davud istifaya zorlandı.
1964: Anayasal monarşi uygulanmaya başladı ancak bu siyasi kutuplaşmaya ve güç mücadelesine giden yolu açtı.
1973: Muhammed Davud askeri darbeyle başa gelerek cumhuriyet ilan etti ve krallığı sona erdirdi. Davud Batı’ya karşı Sovyetler Birliği’nden yana tavır aldı.
1979: Sovyetler Birliği ülkeyi işgal etti ve komünist hükümet teşkil edildi.
1980: Sovyet destekli Babrak Karmal başa geçti. Komünist rejime karşı “mücahit” gruplar teşkil edilmeye başlandı. ABD, Pakistan, İran ve Suudi Arabistan bazı grupları destekledi.
1985: Afgan halkının yarısı savaş nedeniyle yerlerinden oldu ve Pakistan, İran gibi komşu ülkelere göç etmek zorunda kaldı. Aynı yıl “mücahit” gruplar Pakistan’da bir ittifak teşkil etmek üzere toplandı.
1986: ABD “mücahit” grupları Stinger uçaksavar füzeleriyle desteklemeye başladı. Sovyet destekli rejimde Babrak Karmal’in görevini Necibullah devraldı.
1988: Afganistan, Sovyetler Birliği, Abd ve Pakistan barış anlaşmaları imzaladı ve Sovyet birliklerinin çekilme süreci başladı.
1989: Son Sovyet birlikleri de ülkeden ayrıldı. “Mücahit” grupların komünist rejimi devirmek için saldırıları devam etti.
1992: Komünist Necibullah yönetimi devrildi ancak “Mücahit” grupların iç savaşı başladı.
1996: Bir süredir güçlenen Taliban, iç savaş yorgunu ülkede ilerleyişini sürdürdü ve Kabil’i ele geçirdi. Taliban İslam hukuna dayanan bir rejimle ülkeyi yönetmeye başladı ve Afganistan İslam Emirliği’ni ilan etti.
1997: Ülkenin üçte ikisini elinde bulunduran Taliban yönetimi, Pakistan ve Suudi Arabistan tarafından tanındı.
1998: ABD ülkeyi, Usame bin Ladin’e bağlı güçlerin merkezlerini vurduğunu ifade ederek füzelerle hedef aldı.
1999: Birleşmiş Milletler Afganistan’a hava ambargosu ve iktisadi yaptırımlar uygulamaya başlayarak Usame bin Ladin’in teslim edilmesini istedi. Taliban bu isteği dini gerekçeler öne sürerek reddetti.
2001-Eylül: Taliban’ın ana muhalifi Ahmed Şah Mesud suikast sonucu öldürüldü.
2001-Ekim: ABD Afganistan’ı havadan bombalamaya başladı. Taliban çekilirken Kuzey İttifakı kısa süre sonra Kabil’e girdi.
2001-Aralık: Afgan gruplar Almanya-Bonn’da geçici hükümet için anlaşmaya vardı. Hamid Karzai yönetimin başına getirildi.
2002-Ocak: ISAF adıyla ülkeye ilk NATO askeri personeli konuşlandırıldı.
2002-Nisan: 1973’te görevden uzaklaştırılan Zahir Şah ülkeye döndü ancak taht iddiasında bulunmadı ve 2007 yılında yaşamını yitirdi.
2002-Haziran: Loya Cirga adı verilen büyük konsey Hamid Karzai’i geçici devlet başkanı olarak seçti.
2003-Ağustos: NATO Kabil’de güvenliğin kontrolünü tamamen ele aldı.
2004-Ocak: Loya Cirga yeni anayasayı kabul etti.
2004-Ekim, Kasım: Başkanlık seçimleri gerçekleşti ve Hamid Karzai’nin kazandığı açıklandı.
2005-Eylül: Afganistan’da 30 yılı aşkın sürenin ardından ilk kez meclis seçimleri için oylama yapıldı.
2005-Aralık: Koltukların çoğunu savaş ağalarının ve kalbur üstü kişilerin oluşturduğu meclis göreve başladı.
2006-Ekim: NATO tüm Afganistan’da güvenlik sorumluluğunu üzerine aldı.
2007-Ağustos: Taliban devrinde sıfıra yaklaşan afyon üretiminde rekor artış gözlendi.
2008-Haziran: Karzai, İslamabad önlem almazsa “militanlarla savaşmak için” Pakistan’ın aşiret bölgesine asker göndereceğini söyledi. Bu dönemde Pakistan’ın aşiret bölgelerinde yeniden güçlenen Taliban Afganistan’da faaliyetlerini tekrar artırdı.
2008-Temmuz: Kabil’de Hindistan Büyükelçiliği canlı bomba saldırısına hedef oldu, 50’den fazla kişi öldü.
2008-Eylül: ABD Devlet Başkanı George Bush, Afganistan’a ek 4500 asker gönderme kararı aldı.
2009-Ocak: ABD Savunma Bakanı Robert Gates Kongre’ye hitabında Afganistan’ın yeni ABD başkanı için en büyük sınav olacağını söyledi.
2009-Şubat: ABD’nin 17 bin ek asker gönderme kararının ardından NATO ülkeleri de Afganistan’daki faaliyetlerini artırma kararı aldı.
2009-Mart: ABD Devlet Başkanı Obama bölgeye 4 bin ek asker gönderme kararı aldı.
2009-Ağustos, Ekim: Taliban saldırılarının gölgesine geçen seçimleri Karzai kazandı.
2009, Aralık: Obama Afganistan’a ek 30 bin asker göndererek ülkedeki ABD mevcudiyetini 100 bine çıkarmaya karar verdi. Obama’ya göre 2011 yılında ABD askerleri çekilmeye başlayacaktı.
Aynı tarihte El Kaide’ye bağlı çift taraflı ajan rolündeki Ebu Dücane el Horosani lakaplı Hümam el Belevi, Host’ta bir CIA üssünde canlı bomba saldırısı gerçekleştirdi ve birçok önemli CIA görevlisinin ölümüne yol açtı.
2010, Şubat: NATO güçleri güneydeki Hilmend’de “Müşterek Operasyonu”nu başlattı. Hilmend’de bu operasyon sonrası kazanımların çoğu yaklaşık 5 yıl sonra Taliban’a kaybedildi.
2010, Temmuz: David Petraus Afganistan’daki yabancı güçlerin başına geçti.
2010, Ağustos: Danimarka güçleri ülkeyi terk etti.
Karzai, Blackwater gibi özel güvenlik firmalarının faaliyetine son vermesi gerektiğini ifade etti.
2010, Eylül: Parlamento seçimleri Taliban saldırıları gölgesi altında geçti. Sonuçlar uzun süre açıklanmadı.
2010, Kasım: Lizbon’da yapılan NATO zirvesinde Afganistan’da güvenliği sağlama görevinin 2014 sonuyla beraber Afgan güçlerine devredilmesi kararlaştırıldı.
2011, Ocak: Karzai, 1989’dan itibaren ülkeden Rusya’ya ilk resmi ziyareti gerçekleştirdi.
2011, Şubat: Ülkede sivil kayıp sayısı doğruğa çıktı.
2011, Nisan: Kur’an yakma protestoları sonucu ülkede ciddi gerginlik yaşandı. Birçok kişi hayatını kaybetti.
2011, Temmuz: Davlet Başkanı Karzai’nin kardeşi ve Kandahar valisi Ahmed Veli Karzai Taliban tarafından öldürüldü.
2011, Eylül: Eski devlet başkanı Burhaneddin Rabbani suikast sonucu öldürüldü.
2011, Ekim: Afganistan ile Hindistan işbirliği anlaşması imzaladı.
2011, Kasım: Karzai, Loya Cirga’ya ABD ile 10 yıllık askeri işbirliği teklifini kabul ettirdi.
2011, Aralık: Taliban, Almanya’da Afganistan’a ilişkin düzenlenecek Bonn Konferansı’na katılma teklifini reddetti.
2012, Ocak: Taliban, Dubai’de ateşkes görüşmeleri için bir ofis açmayı kabul etti.
2012, Şubat: Bagram Hava Üssü’nde Kur’an yakılması olayı sebebiyle başkent Kabil’de düzenlenen protestolarda 2 ABD askeri ve 30 gösterici öldü.
2012, Mart: ABD askeri Robert Bales Kandahar’da 16 sivili öldürdü.
2012, Nisan: Taliban “Bahar operasyonlarına” Kabil’de diplomatik bir merkeze saldırıyla başladı. Hükümetin Hakkani Teşkilatı’nı suçladı.
2012, Mayıs: NATO, birliklerinin 2014 sonuyla beraber muharip görevi bırakmasını öngören planı onayladı. Fransa’nın yeni devlet başkanı Hollande ülkesinin 2012 sonunda muharip görevi bırakacağını ilan etti.
Yüksek Barış Konseyi üyesi, eski bir Taliban yönetimi bakanı Arsala Rahmani Kabil’de vurularak öldürüldü. Taliban sorumlu olduğuna dair iddiaları reddetti.
2012, Temmuz: Tokyo’da yapılan konferansta ABD, Japonya, Almanya ve İngiltere Afganistan’a 16 milyar dolar tardım vaadinde bulundu.
2012, Ağustos: Kur’an yakan ve öldürülen Taliban mensuplarının üzerine idrarını yaparken görüntülenen toplam 9 ABD askeri disiplin soruşturması geçirdi ancak cezai yaptırım uygulanmadı.
2012, Eylül: ABD Bagram Hapishanesi’ni Afgan güçlere devretti. Ancak Mart 2013’e kadar bazı yabancı tutukluları hapishaneyi kontrolü altında tutmaya devam etti.
ABD, içeriden saldırılar sonrası polis eğitimine ara verdi.
2013, Şubat: Karzai ve Pakistan Devlet Başkanı Zerdari Afganistan’da barış görüşmeleri konusunda anlaştı. Katar’ın başkenti Doha’da bir ofis açılması kararlaştırıldı ve Taliban da aynısını yapmaya çağrıldı.
2013, Mart: Kabil Bankası’nın eski iki şefi, Şerhan Fernud ve Halilullah Feruzi, 2010 yılında bankanın ve Afgan bankacılık sisteminin çökmesine yol açan milyon dolarlık dolandırıcılık nedeniyle tutuklandı.
2013, Haziran: Kabil hükümeti güçleri tüm askeri operasyonları ve güvenlik operasyonlarını yürütme görevini NATO’ya bağlı güçlerden devraldı.
Karzai, ABD’nin Taliban ile doğrudan görüşme kararı sonrası ABD ile güvenlik görüşmelerini askıya aldı.
2014, Ocak: Taliban Kabil’de diplomatik bölgede bir lokantaya saldırdı ve yabancı diplomatları hedef aldı. 13 yabancının öldürüldüğü ifade edildi, bunların arasında IMF’nin ülke başkanı da bulunuyordu.
2014, Nisan: Eşref Gani ve Abdullah Abdullah arasındaki başkanlık seçiminde ikinci tura gidildi.
2014, Haziran: Başkanlık seçiminde ikinci tur oylaması yapıldı. Taraflar arasındaki gerginlikte ülke çapında 50’den fazla kişi öldü.
2014, Temmuz: Seçimde hile iddiaları sonrası ABD arabuluculuk için devreye girdi, oylar yeniden sayıldı.
2014, Eylül: Eşref Gani ve Abdullah Abdullah güç paylaşımı anlaşmasına vardı. Eşref Gani devlet başkanı oalrak göreve başladı.
2014, Ekim: ABD ve İngiltere ülkedeki muharebe operasyonlarına son verdi.
ABD raporlarına göre ülkede afyon ekimi zirveye ulaştı.
2014, Aralık: NATO 13 yıllık muharip görevine son verdi ve bu görevi Kabil hükümeti güçlerine devretti. 2014 yılı, 2001 yılındaki askeri müdahaleden bu yana en kanlı yıl oldu.
2015, Ocak: NATO’nun Kabil hükümeti güçlerini eğiteceği “Kararlı Destek Misyonu” 12 bin askerle başladı.
Ülkenin doğusundaki Nangarhar’da IŞİD’e bağlı bir grup ortaya çıktı ve bazı bölgeleri kontrol altına aldı.
2015, Mart: ABD Başkanı Barack Obama, Eşref Gani’nin talebi doğrultusunda ülkeden çekilme takviminin ileri bir tarihe sarkıtılacağını açıkladı.
2015, Mayıs: Taliban temsilcileri ve Kabil hükümeti yetkilileri Katar’da görüşmelere devam etti. İki taraf görüşmelerin sürmesinde uzlaşırken Taliban yabancı birlikler çekilene kadar saldırılarına ara vermeyeceğini deklare etti.
2015, Temmuz: Taliban, kurucu lideri Molla Muhammed Ömer’in 2 yıl önce öldüğünü ve Molla Ahtar Mansur’un onun yerine geçtiğini açıkladı.
2015, Eylül: Taliban, ülkenin kuzeyindeki Kunduz’u bir süreliğine ele geçirdi ancak daha sonra şehirden çekildi.
2015, Ekim: Obama, 2016 sonuna kadar ülkede 9800 askerin kalacağını açıkladı.
2015, Kasım: Taliban’dan ayrılan Molla Rasul grubu Güney Afganistan’da varlık göstermeye başladı ancak bu küçük grup 2016 baharına kadar Taliban tarafından tamamen yok edildi.
2015, Aralık: Taliban Hilmend’deki Sengin ilçesini ele geçirmek için saldırılarını sıklaştırdı. Hilmend’de NATO kazanımlarının büyük kısmı Taliban tarafından ele geçirilmeye başlandı.
NATO “Kararlı Destek Misyonu”nun süresini 2016 sonuna kadar uzattı.
2016: 1 milyondan fazla Afgan’ın ABD müdahalesi sonrası mülteci durumuna düştüğü açıklandı.
2016, Mayıs: Taliban’ın yeni lideri Molla Mansur, Pakistan’ın Belucistan bölgesinde ABD’nin hava saldırısı sonucu öldürüldü.
2016, Temmuz: Obama 2017 yılında 8400 askerin ülkede kalacağını açıkladı. NATO da 2020 yılına kadar yerel güçlere destek için ülkedeki birliklerini tutmaya devam etme kararı aldı.
2016 Ağustos-Ekim: Taliban Kunduz ve Hilmend illerinde hakimiyetini artırarak il merkezlerin çevresine kadar ilerledi.
2016, Eylül: Kabil hükümeti Hizb-i İslami ile barış anlaşması imzaladı.
2017, Şubat: Ülkede IŞİD’in faaliyetleri arttı. IŞİD’in ABD ve Kabil hükümeti eliyle kendisine karşı güçlendirilmeye çalışıldığını öne süren Taliban gruba karşı birçok saldırı başlatıı ve IŞİD’i çoğu bölgeden çıkarmayı başardı.
2017: NATO’nun muharip görevi bıraktığı yaklaşık 3 yılda Taliban birçok bölgeyi ele geçirdi. Yayınlanan raporlarda Kabil hükümetinin Afganistan’ın neredeyse sadece yarısını kontrol edebildiği ifade edildi.
2017, Mayıs: Gulbeddin Hikmetyar, yaklaşık 20 yıl aradan sonra Kabil’e geldi.
2017, Ağustos: Donald Trump tartışmalı Afganistan stratejisini onayladı ve Afganistan’a daha çok birlik gönderme kararı verdi.
