Portekiz Hakkında Genel Bilgiler-5

Ekonomi

Portekiz gelişmiş ve yüksek gelirli ülkeler arasındadır. 2017 verilerine göre Avrupa Birliği ülkelerinin kişi başı gelirinin ortalamasının %77’sine denk gelmektedir. Bu oran 2012’de %75’ti. İnsani gelişmişlik endeksinde 0.843 ile 41. sıradadır. 2016 yılı sonunda, OECD verilerine göre Portekiz’de kişi başına düşen satın alma gücü 30,612 dolardır. 2016 yılı verilere göre Portekiz ekonomisinin en önemli sektörleri; toptan ve perakende ticaret, ulaşım, konaklama ve yemek hizmetleri (% 24,9); kamu yönetimi, savunma, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri (% 19,7); sanayi (% 18,5) şeklinde gerçekleşmiştir. Portekiz’in ticaret değerlerinin ithalat olarak %75’i, ihracat olarak %78’i AB ülkeleri ile yapılmaktadır. İhracat yapılan ülkelere bakıldığında; İspanya (% 26), Fransa (% 13) ve Almanya (% 12) AB ülkelerinin başını çekmektedir, Avrupa dışı ihracatta ise %5 ile ABD ve %3 ile Angola ile başta gelmektedir. İthalat yapılan ülkelere bakıldığında; İspanya %33, Almanya % 14 ve Fransa % 7 ile AB ülkelerinin başını çekmektedir, Avrupa dışı ithalatta ise % 3 ile Çin ve % 2 ile Rusya başta gelmektedir.

Ülkenin ulusal para birimi Euro (1 Ocak 1999 yılından itibaren) olup öncesinde Portekiz esküdosuydu. Portekiz merkez bankasının ismi Banco de Portugal ve Avrupa merkez bankaları ile entegredir. Çoğu endüstri, işletme ve finans kurumu, Lizbon ve Porto metropol alanlarında yoğunlaşmaktadır — Setúbal, Aveiro, Braga, Coimbra ve Leiria bölgeleri bu iki ana bölgenin dışındaki diğer büyük ekonomik merkezlerdir. Dünya Seyahat Ödülleri’ne göre, Portekiz 2012 ve 2013'te Avrupa’nın En İyi Golf Seyehat Yeri olarak seçilmiştir.

Portekiz’in en önemli ekonomik genişleme safhasının (1960'larda başlayan) 1974 Karanfil Devrimi ile sonlanmasından beri, ülkenin yıllık ekonomik büyümesinde önemli bir değişim meydana geldi. 1974 devriminin ve PREC döneminin çalkantısından sonra 2013’e kadar Portekiz, değişen modern küresel ekonomiye uyum sağlamaya çalıştı. 1990'lardan beri, Portekiz’in kamu tüketimine dayalı ekonomik kalkınma modeli, yavaş yavaş ihracata, özel yatırımlara ve yüksek teknoloji sektörünün gelişimine odaklı bir sisteme dönüştü. Bu değişim sonucu ticari hizmetler; tekstil, giyim, ayakkabı ve şişe mantarı (Portekiz’in dünyanın önde gelen mantar üreticisidir), odun ürünleri ve meşrubat gibi daha geleneksel endüstrileri geride bırakmıştır. Portekiz ekonomisi 1970'lerden beri en ciddi ekonomik durgunluğa maruz kaldı ve 2010’ların başında krize girdi. Bu durum ülkenin Avrupa Komisyonu, Avrupa Merkez Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından hazırlanan bir kurtarma paketi anlaşmasına girmesine sebep oldu. 2011 yılında kabul edilen kurtarma paketi, Portekiz ‘in 78.000.000.000 €’ luk fon desteği karşılığında bir dizi tasarruf tedbirine girmesini gerektirdi. Mayıs 2014'te ülke kurtarmadan çıktı ancak reformist ivmesini sürdürme konusundaki kararlılığını bir kez daha onayladı. Kurtarma paketinin bitiminde, 2014'ün ilk çeyreğinde ekonomi % 0,7 oranında daralmıştır; buna rağmen, işsizlik hala yüksek bir değer olan % 15,3'e gerilemiştir.

Portekiz’de ortalama aylık ücret 910 € civarındadır. Dünya Ekonomik Forumu tarafından yayınlanan 2014–2015 Küresel Rekabet Edebilirlik Raporu’na göre, Portekiz ekonomik endeks başlığında 36. Sırada yer almaktadır. The Economist’in “Economist Intelligence Unit” adlı birimi Portekiz’i yaşam kalitesi endeksinde Almanya, Fransa, Güney Kore, Birleşik Krallık gibi ekonomik — teknolojik olarak gelişmiş ülkelerin önüne koyarak 19. Sıraya yerleştirmiştir. Bu sıralamada Portekiz’in tek komşusu olan İspanya 9. sıradadır. Portekiz Batı Avrupa ülkelerinin içindeki en düşük kişi başı gelire sahip olmasına rağmen bu sıraya yerleşmektedir.

Portekiz, dünyadaki on üçüncü en büyük altın rezervine sahiptir. Başlıca kamu kuruluşlarına şunlardır: Águas de Portugal (su), Caixa Geral de Depósitos (bankacılık), Comboios de Portugal (Demiryolları), Companhia das Lezírias (tarım) ve RTP (medya). Bir kaç kamu ve özel şirketin hissedarı olan Devlet bu kuruluşları holding şirketi Parpública tarafından yönetmektedir. Yakın zamanda devlete ait olan eski şirketler arasında şunlar yer almaktadır: CTT (posta servisi), TAP Portugal ( havayolu) ve ANA (havaalanları).

EDP, Galp, Jerónimo Martins, Mota-Engil, Novabase, Semapa, Portucel Soporcel, Portekiz Telecom ve Sonae gibi Euronext Lizbon borsasında listelenen şirketler, çalışan sayısı, net gelir veya uluslararası pazar payı ile Portekiz’in en büyük şirketleri arasındadır. Euronext Lizbon, Portekiz’in ana hisse senedi borsasıdır ve ilk küresel borsa olan NYSE Euronext’in bir parçasıdır. PSI-20, Portekiz’in en seçkin ve yaygın olarak bilinen hisse senedi endeksidir.

Uluslararası Para Fonu (IMF), Portekiz ekonomisi hakkında Haziran 2017 sonlarında güçlü bir yakın vadeli görünüm çizen ve önceki yıllara üzerinde yatırım ve ihracatta artışı gösteren bir güncelleme raporu yayınladı. Ekonomi 2016 yılında, yıllık tabanda bütçe fazlası vermesi nedeniyle, daha önceki bir finansal kriz sırasında uygulanan “Aşırı Bütçe Açığı Prosedürü’ne” bağlı olmadığını belirtti. Rapor; bankacılık sistemi daha istikrarlı olmakla birlikte, hala donuk alacaklar ve kurumsal borçlar var; IMF, Portekiz’in daha fazla özel sektör yatırımı çekebilmesi için bu problemleri çözmeye çalışmayı önerdi. “Sürekli güçlü büyüme, devam eden kamu borçlarının azaltılmasıyla, özellikle sıcak para azaldığında yüksek borçluluktan kaynaklanan kırılganlıkların azalacağına değinilmiştir raporda.

Birincil Sektör

Portekiz’de tarım daha çok küçük ve orta büyüklükteki aile işletmeleri ile yapılmaktadır. Fakat bunun yanında ihracat odaklı işler yapan Grupo RAR-Vitacress, Sovena, Lactogal, Vale da Rosa, Companhia das Lezírias ve Valouro gibi büyük firmalar da mevcuttur. Ülke çeşitli ürün portföyüne sahiptir; domates, narenciye, yeşil sebzeler, pirinç, mısır, buğday, arpa, zeytin, yağlı tohum, fındık, kiraz, yaban mersini, sofralık üzüm, yenilebilir mantar, süt ürünleri, kümes hayvanları, sığır eti gibi hayvancılık ve tarım ürünleri üretmektedir.

Ormancılık kırsal ve endüstriyel bölgelerde (Portucel Soporcel Group’un dâhil olduğu kağıt sektörü, Sonae Indústria’nın kompozit ahşap sektörü, Paços de Ferreira bulunan çok sayıdaki mobilya üretim tesisleri, IKEA firmasının endüstriyel üretim faaliyetleri) olarak önemli rol oynamaktadır. Tarım sektörü ürünleri ülkedeki toplam GSYH’nın %4’üne denk gelmektedir.

Geleneksel deniz gücünden dolayı, Portekiz denizcilik sektöründe güçlü bir geleneğe ve birikime sahiptir ayrıca kişi başı balık tüketiminde en yüksek değere sahip ülkelerden biridir. Azores ve Madeira da dâhil olmak üzere yıllık ticari ağırlık değerlerine göre Portekiz’in en önemli iskeleleri Matosinhos, Peniche, Olhão, Sesimbra, Figueira da Foz, Sines, Portimão ve Madeira körfezlerinde yer alır. Portekiz çıkışlı işlenmiş balık ürünleri, dünyanın en eski aktif konserve balık üreticisi olan Ramirez gibi birçok marka ve tescilli ticari marka altında şirketler tarafından ihraç edilmektedir.

Portekiz Avrupa’nın önemli maden üreticilerinden biridir ve kıtanın lider bakır üreticisidir. Ülke ayrıca önemli kalay, tungsten ve uranyum üreticilerindendir. Fakat ülke sınırlamadan dolayı hidrokarbon ve alüminyum arama çıkarma işlemlerinde yetersizlik yaşamaktadır, bu sınırlama ülkenin madencilik ve metal sektörünün gelişiminden alıkoymaktadır. 1974 evriminden sonra Portekiz ekonomisi küreselleşme fazına geçmesiyle; düşük rekabetçilik değerinden dolayı çoğunlukla kuzeyde olan kömür ve demir rezervlerinin kullanımının düşmüştür. Panasqueira ve Neves-Corvo madenleri halen faaliyette olan en tanınmış Portekiz madenleri arasındadır.

Portekiz, Guarda, Viseu, Vila Real ve Viana do Castelo bölgelerinde yoğunlaşan lityum yatakları açısından zengindir. Ülkenin lityumunun büyük bir kısmı Gonçalo aplite-pegmatit alanından gelmektedir. Avrupa’nın en büyük lityum madeni Grupo Mota, Felmica tarafından Guarda bölgesinde işletilmektedir. 30 yıllık bir rezervin olduğu tahmin edilmektedir ve 5 tane daha lityum madeni vardır. 2018 Mayıs’ta Savannah Resources, Portekiz’in kuzeyindeki Mina do Barroso Lityum Projesi’nde lityum kaynaklarında tahmini yüzde 52'lik bir artış olduğunu açıkladı ve ülkenin lityum taşıyan bir mineral olan spodümen bakımında Avrupa’nın ilk tedarikçisi olabileceğini söyledi. Şirket, madendeki tahmini kaynaklarının şu an 14 milyon ton olduğunu belirtti. Lityum fiyatları, lityumun elektrik şebekesindeki elektriği ve elektrikli taşıtlardaki enerjiyi depolamak için akülerdeki kullanımında artan talepten dolayı yükselmiştir. Ayrıca Avrupa tüm lityum küresel tedarikinin %20’sini tüketmektedir ve bunu ihraç etmek etmektedir.

W Resources, 2018'de Portekiz’deki São Martinho’nun altın faaliyetlerine yeni bir sondaj çalışması başlattığını belirtti. Ters sirkülasyon sondaj programı, yaklaşık 2.000 metre toplam delme derinliği ile 15 yeni sondaj içeriyor. Böylece var olan kaynakları genişletme planları devreye sokulmuş oldu.

Portekiz, şarap ihracatında önemli değerlere sahiptir. 2005 verilerine göre Portekiz dünyanın en büyük 5. İhracatçı üreticisi olup market değerinde ise 7. Sıradadır.

İkincil Sektör

Portekiz’de ikincil sektör; otomotiv (Volkswagen Autoeuropa ve Peugeot Citroen), havacılık (Embraer ve OGMA), elektronik ve tekstillerden gıdaya, kimyasallara, çimento ve kâğıt hamuruna kadar geniş bir yelpazeye sahiptir. Volkswagen Group’un Palmela’daki AutoEuropa motorlu taşıt montaj tesisi, Portekiz’e yapılan en büyük doğrudan yabancı yatırım projeleri arasında yer almaktadır. Havacılık, biyoteknoloji ve bilgi teknolojileri gibi geleneksel olmayan teknoloji tabanlı endüstriler ülke genelinde çeşitli yerlerde geliştirilmeye devam etmektedir. Alverca, Covilhã, Évora ve Ponte de Sor, Brezilya merkezli şirket Embraer ve Portekizli şirket OGMA tarafından yönetilen Portekiz havacılık endüstrisinin ana merkezlerindendir. 21. yüzyıla girilmesine takiben birçok büyük biyoteknoloji ve bilgi teknolojileri endüstrisi kurulmuş ve bunlar Lizbon, Porto, Braga, Coimbra ve Aveiro metropol alanlarında yoğunlaşmıştır.

Üçüncül Sektör

Portekiz’de bankacılık ve sigorta sektörü 2000’li yıllardaki finansal krize kadar bir gelişme gösterdi, bu durum aslında pazarın ciddi bir derinleşmeye sahip olduğunu göstermektedir. Bankacılık ve sigorta sektörü çeşitli derecede hassas pazara ve sigortalama risklerine rağmen genel olarak hem yaşamsal hem de yaşamsal olmayan sektörlerde dayanaklı bir yapı sergilemiştir. Bu durum bireysel sigorta şirketlerinde farklılık göstermektedir.

Seyahat ve turizm, Portekiz için son derece önemli olmaya devam etmektedir. Ülkenin rakiplerinin önünde yer alması için; sağlık, doğa ve kırsal turizm gibi niş cazibe noktalarına odaklanması gerekmektedir. Portekiz, her yıl ortalama 20.000.000 yabancı turist alan dünyanın en çok ziyaret edilen 20 ülkesi arasında yer almaktadır. 2014'te Portekiz, USA Today adlı bir gazete tarafından “En İyi Avrupa Ülkesi” seçildi.

www.worldtravelawards.com sitesinde yayımlanan bilgilere göre Portekiz, 2017 yılında Avrupa’nın ve Dünya’nın en iyi turizm varış yeri olarak iki ödül almıştır. Portekiz’deki turistlerin uğrak noktaları: Lizbon, Cascais, Fatima, Algarve, Madeira, Porto ve Coimbra bölgeleridir. Lizbon, Avrupa’nın turistik şehirleri arasında 16. sıradadır 2006 yılında şehrin otelleri 7 milyon turisti ağırlamıştır.

Dördüncül Sektör

Portekiz’deki bilimsel ve teknolojik araştırma faaliyetleri ağırlıklı olarak devlet üniversitelerine ait Ar-Ge birimlerinde ve INETI — Instituto Nacional de Engenharia, Tecnologia e Inovação ve INRB — Instituto Nacional dos Recursos Biológicos gibi özerk araştırma kurumları içerisinde yürütülmektedir. Bu araştırma faaliyetlerinin finansmanı ve yönetimi temel olarak Bilim, Teknoloji ve Yüksek Öğrenim Bakanlığının (MCTES) kendisi ve MCTES’in Fundação para a Ciência e Tecnologia (FCT — Bilim ve Teknoloji Vakfı) yetkisi altında yürütülmektedir.

Devlet üniversitelerinin araştırma hibeleri ve hakemli yayınların hacmine göre en büyük Ar-Ge birimleri: “Instituto de Medicina Molecular”, “Nörobilim ve Hücre Biyolojisi Merkezi”, “IPATIMUP”, “Instituto de Biologia Molecular e Celular” ve “Abel Salazar Biyomedikal Bilimler Enstitüsü” gibi biyoloji bilimleri araştırma kurumlarıdır.

Ülkenin devlet dışı çalışma yapan araştırma kurumları olarak “Instituto Gulbenkian de Ciência” ve “Champalimaud Foundation”dır. Bu kurumlar nörobilim ve onkoloji üzerine çalışmakta olup her yıl dünyadaki herhangi bir bilim ödülünün en yüksek para ödüllerinden birini veren merkezlerindendir. Hem ulusal hem de çok uluslu şirketler Ar-Ge projeleri yürütmektedir. Portekiz’in en eski bilge-seçkin topluluklarım biri de 1779'da kurulan Lizbon Bilim Akademisi’dir (Sciences Academy of Lisbon).

Portekiz, Avrupa’nın en büyük akvaryumu olan Lizbon Okyanus Akvaryumu’na sahiptir. Portekizliler bilim odaklı birçok sergi ve fuar organizasyonlarına sahiptir. Örneğin bir devlet ajansı olan Ciência Viva (Bilim ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı) bilimsel ve teknolojik kültürü tanıtmak için Coimbra Üniversitesi Bilim Müzesi, Lizbon Üniversitesi Ulusal Doğa Tarihi Müzesi ve Visionarium gibi yerlerde etkinlikler düzenlemektedir. Portekiz’de teknoparklar da (bilim parkları) bilim-teknoloji tabanlı işletmelerin artması için uygun zemin hazırlamaktadır. Ülkenin hemen hemen her bölgesinde bu teknoparklar bulunmaktadır. Örneğin bunlar arasında Taguspark (Oeiras), Coimbra iParque (Coimbra), Biocant (Cantanhede), Madeira Tecnopolo (Funchal), Sines Tecnopolo (Sines), Tecmaia (Maia), Madan Parque de Ciencia (Setubal), Lispolis (Lizbon) ve Parkurbis (Covilhã) bulunmaktadır. Şirketler, finans ve hukuki danışmanlıktan pazarlama ve teknolojik desteğe kadar çeşitli hizmetlerden yararlanmak için bu bilim parklarına yerleşmektedirler.

Serebral anjiyografi ve lökotomi geliştiren Portekizli bir doktor olan Egas Moniz, 1949'da Nobel Ödülü’nü aldı. Kendisi bilim dalında Nobel ödülü alan ilk ve tek bilim adamıdır şimdilik.

2011 European Innovation Scoreboard’nun (Resmi Kuruluş — Avrupa İnovasyon Skorbordu 2011) verilerine göre Portekiz’i 15. sırada gösterdi. Ayrıca raporda Portekiz’de inovasyon çıktılarının ve harcamalarının her sene arttığını belirtilmiştir.