Agham at Wikang Katutubo: Magkasangga O Magkaribal?
nina Ivan Benedict F. Garcia at Mico Xander DC. Rubico
Bilang paggunita sa Buwan ng Wika, magandang pagnilayan at bigyang pansin ang mga katutubong wika na isang malaking bahagi ng kultura’t kasaysayan. Bilang isang bansang arkipelago, mayroong humigit-kumulang 170 wika at wikain ang ginagamit mula Batanes hanggang Jolo.
Bukod sa Filipino at mga katutubong wika, laganap din ang wikang Ingles bilang isa sa mga opisyal na wika ng bansa. Sa katunayan, mas maraming taong marunong makipag-usap sa wikang Ingles sa iba’t ibang larangan at disiplina. Kaya’t sa panahon ng pagragasa ng modernisasyon — na unang umuusbong sa mas mauulad na lugar — kasabay ng pag-unlad ng agham at teknolohiya, mas nananaig ang paggamit ng Ingles sa lunan na ito.
Gayunpaman, mas marami sa mga probinsya ang nakikipagdayalogo sa sariling wika tulad ng Tagalog, Bisaya, Ilokano, Ilonggo, at iba pa. Sa gayon, ang wikang Filipino at mga katutubong wika ay maaari pa ring magsilbing epektibong kasangkapan para sa pagbabahagi ng mahahalagang impormasyon ukol sa kalusugan at mga kalamidad, lalo na para sa mga kababayang hindi gaanong maalam sa mga terminong pang-Agham na kadalasa’y nasa wikang Ingles.
Kaligtasan
Nang manalasa ang Bagyong Yolanda noong 2013, maraming buhay ang nakitil at nanganib dahil sa kakulangan ng epektibong komunikasyon sa pagitan ng mga kinauukulan at mamamayan; hindi naintindihan ng mga tao ang salitang ‘storm surge’ na ginagamit sa mga balita at anunsyo.
Matapos ang delubyong ito, nanawagan ang ilang eksperto na bigyan ng katumbas na salita ang mga termino tulad ng storm surge sa mga katutubong wika upang maintindihan at makapaghanda ang mga lokal sa sakunang kakaharapin.
Ayon kay Rolando O. Borrinaga ng Inquirer, makikita ang salitang “karankan” sa mga manuskrito ni P. Alcina, SJ noong ika-16 siglo na tila isang maling pagsalin ng salitang “karak-an”, ang tamang pagsalin ng terminong storm surge sa wikang Winaray. Ang “karak-an” ay ginagamit pa rin ngayon ng mga taga-Leyte at Samar upang magpabatid ng sakuna at ang pariralang “daku nga karak-an” ay nangangahulugang malaking sakuna.
Patunay ang pagkakaroon ng salitang “karankan” sa Alcina Manuscripts sa pagkakaroon ng angkop na lokal na termino para sa delubyong dumating. Kung nagamit lamang ang angkop na salita sa sariling wika, mas maraming buhay ang naligtas mula sa delubyo.
Kalusugan
Para sa mga doktor at iba pang mga propesyong medikal, mahalagang may sapat na kaalaman sa mga terminong ginagamit na mula sa mga katutubong wika. Kung ikaw ay may pasyenteng hindi matatas sa Ingles ay dapat maipaliwanag ang kanyang kondisyon at kalagayan sa wikang kanyang nauunawaan.
Bukod sa mga terminong medikal na hindi pamilyar ang karamihan, may mga termino ring medikal sa Filipino na hindi karaniwang ginagamit ng mga propesyonal. Nariyan ang “beke” na sa Ingles ay mumps, ang “balinguyngoy” na ang ibig sabihin ay pagdurugo ng ilong o nosebleed, at ang “altapresyon” na high blood pressure naman sa Ingles.
Makatutulong na maiwasang ma-scam o maloko ang mga Pilipino kung makahahanap ng mga katumbas na salita sa mga wikang katutubo na mas madaling maiintindihan para sa iba pang mga terminong medikal.
Kaalaman
Mas lumalaganap na ang pagkatuto ng mga tao sa wikang Ingles sa makabagong panahon, na karaniwang inihahalo sa mga salitang Tagalog upang makabuo ng mga pangungusap na Taglish. Maraming Pilipino ang hindi na lubusang nakapagsasalita ng tuwid na Tagalog, kadalasa’y may nakahalong ilang salitang Ingles.
Mahalaga ang pagpapayaman ng wikang katutubo lalo na sa Agham at Teknolohiya. Kahit na maraming mga Pilipino ang maalam na sa wikang Ingles bunga ng patuloy na pagsibol ng teknolohiya, marami rin ang mas sanay na makipag-usap sa kanilang wikang katutubo.
Isang mabisang paraan ay ang pagsasalin ng mga mahahalagang terminong pang-Agham sa mga wikang katutubo. Mas madali at tiyak na maiintindihan ito ng masa, lalo na sa mga babala tungkol sa mga paparating na unos.
Dagdag pa rito’y mahihiyakat din ang mga susunod na henerasyon na tangkilikin at mahalin ang mga wikang katutubo dahil sa praktikal na gamit at tulong nito sa kultura ng Pilipinas at mga komunidad. Bilang isang bansang may humigit kumulang 170 wika at wikain, mahalagang mapahalagahan ang ating wika katulad ng pagpapahalaga sa iba’t ibang klase ng diversity sa bansa gaya ng kultura at ekosistema.
Mabilis ang pag-usbong ng mga bagong kaalaman sa agham at kasabay rin nito ang pagyabong ng ating lipunan. Mahalagang kasama rito ang lahat ng mga Pilipino saan mang sulok ng Pilipinas sila nananahan — wala dapat maiiwan at maaapakan. Tandaan na ang tunay na pag-unlad, dapat nauunawaan ng lahat.
