Tanımadığınız Kişilere Destek Olabilmeniz İçin Basitleştirilmiş Psikolojik İlk Yardım: Bak, Dinle, Bağ kur (İlişkilendir ve Yönlendir)
Bu yazının amacı zor günlerden geçen kişilere psikolojik ilk yardım yapma amaçlı nasıl yaklaşabileceğiniz hakkında çok özet bir tanımlama yapmaktır. Burada yazılanların bir kısmı profesyonel psikolojik ilk yardım maddeleriyken, bazı maddeler ise Uzman Klinik Psikolog kimliğim ile benim tavsiyelerim olacaktır. Bu sebeple bu yazı tam olarak bir psikolojik ilk yardım rehberi olarak değerlendirilmemelidir.
Yine çok benzer tavsiyelerin olduğu, yakınlarınıza nasıl yardım edebileceğinizi gösteren yazıma da buradan ulaşabilirsiniz.
Bak
Yardım etmek istediğiniz kişinin durumunu öncelikle dışarıdan bir gözle değerlendirmeye çalışın. Böylece kişiyle ilgili çıkarımlar yaparken bir yandan da yaklaşım tarzınızı belirleyebilirsiniz. Kişinin durumu kendisine veya size zarar verme riski barındırıyorsa ilk iş olarak güvenliğinizi sağlamanız ve durumu bir an önce yetkililere bildirmeniz en doğru karar olacaktır. Bazı durumlarda hemen yanına gidip konuşmaya çalışmak yerine sadece sessizce yanında bulunabilirsiniz. Eğer kişi iletişime kapalı ve temas kurmak istemiyorsa bu tercihine saygı duyun. Fakat bununla beraber yardım talep etmesi halinde yanında olacağınızı belirtmelisiniz.
Toplumsal veya bireysel düzeyde yaşanan olaylar sonrasında kişiler şok geçiriyor olabilirler. Bu tepkiler kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir. Oryantasyon sorunları, donakalma, yoğun sözel veya fiziksel ajitasyon, konfüzyon (zihin bulanıklığı, sersemleme), aşırı düzeyde öfke tepkileri, panik, aşırı düzeyde kaygı tepkileri, disosiyasyon (kimlik, bellek, algı ve çevre ile ilgili duyumların belirli bir süre için bütün halde çalışmamaları), kendine zarar verme riski, psikoz (ağır düzeyli düşünce ve duyu bozukluğu), alkol ya da madde kullanım bozukluğu gibi durumların öncelik içinde değerlendirilmesi önem arz etmektedir (McCabe ve ark. 2014).
Dinle
1. Yardıma ihtiyacı olan kişi ile müdahaleci olmayan, yardımsever, şefkatli bir tutum ile iletişime geçin.
2. Öncelikle kendinizi tanıtın ve böylece sizden çekinmemesini sağlamaya çalışın.
3. Dikkatinizi kişiye vererek aktif olarak dinleyin ve durumu önemsediğinizi hissettirin. Böylece kişinin duygularını ifade etmesini kolaylaştırmış olacaksınız.
4. Kişinin duygularını anlamaya çalışın. Nasihat vermekten uzak durun.
5. Beklenmedik ani tepkilerle karşılaşabilirsiniz. Bu gibi durumlarda sakinliğinizi koruyun ve krizdeki kişinin sakinleşmesini sağlamaya çalışın.
6. İhtiyaçlarını ve endişelerini sorun.
7. Krizdeki kişiye acil ihtiyaçları konusunda yardımcı olun ve sorunlarını çözmeye çalışın.
Bağ Kur (İlişkilendir ve Yönlendir)
1. İletişimi başlatmanın en iyi yolu basit yardım tekliflerinde bulunmaktır. Yiyecek, su, giysi, battaniye gibi önerilerde bulunabilirsiniz.
2. Sorunları çözmeye aktif olarak yardımcı olmaya çalışın.
3. İlgili bilgileri, hizmetleri ve diğer yardım kaynaklarını sağlayın.
4. Akrabaları veya arkadaşlarıyla bağlantı kurmalarına yardımcı olun.
5. Sosyal yardım sağlayın.
En önemli ilke: Zarar verme
Psikolojik ilk yardım uygularken aşağıda belirtilen kurallar büyük önem arz etmekte. Bunları iyice kavrayarak yardıma ihtiyacı olan kişiye zarar vermeden doğru şekilde müdahale edeceksiniz.
Psikolojik İlk Yardımda Yapılmaması Gerekenler:
1. Kişiyi eleştirmeyin veya tartışmaya girmeyin.
2. “İyileşirsin yakında, boş ver, kafana takma, bana da oluyor ara sıra, daha da kötüsü olabilirdi, haline şükret” gibi söylemlerden uzak durun. Bunlar kültürümüzde olan ve ilk olarak aklımıza gelen söylemler olsa da yardım etmek isterken farkında olmadan zarar veriyor olabilirsiniz.
3. Kişiyi dinlemeden, duygu ve düşüncelerini bilmeden tavsiye vermeyin.
4. Kişi kendini rahatsız eden konuları anlatabilir, bu gibi anlarda durdurmaya çalışmayın.
5. Kişiden aldığınız bilgileri gerekli kişi ve kurumlar haricinde kimseyle paylaşmayın.
Yardım Alması Gereken Kişiyi Psikolojik İlk Yardım Almaktan Uzak Tutan Duygular
1.Travmatik olayı yeniden düşünmekten ve bununla beraber gelen yeniden hissetme, yaşama duygusundan kaçınma
2. İhtiyaçlarının ne olduğunu tam olarak belirleyememe veya yardıma ihtiyacı olmadığını düşünme
3. Yakınlarına yük olma kaygısı
4. Yardımların işe yaramayacağı inancı
5. Yardım istemekten utanma, mahcup ve zayıf hissetme
6. Kimsenin onu anlayamayacağı düşüncesi
7. Yargılanma korkusu
Not: Psikolojik ilk yardım, psikologlar için dahi bir tanı ya da tedavi yöntemi değildir. Yapacağınız hiçbir yardım ve müdahalenin profesyonel bir ruh sağlığı uzmanından alınacak olan yardımın yerini tutamayacağını unutmamalısınız. Burada bahsedilen tavsiyeler sadece ilk müdahale amaçlıdır.
Uzman Klinik Psikolog Anıl Demircioğlu
Kaynaklar
McCabe OL, Everly Jr GS, Brown LM, Wendelboe AM, Abd-Hamid NH, Tallchief VL et al. (2014) Psychological first aid: a consensus derived, empirically supported, competency-based training model. Am J Public Health, 104:621–628.
