Genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs: ‘Oranje tegen de Zonnekoning’ van Luc Panhuysen
Gedurende de Maand van de Geschiedenis publiceert Atlas Contact elke dag een nieuwe blog. Vandaag spreken we Luc Panhuysen over Oranje tegen de Zonnekoning, één van de genomineerde boeken voor de Libris Geschiedenis Prijs.
Volg ons op Facebook, Twitter en Instagram voor meer informatie en nieuws over onze schrijvers, boeken en De Maand van de Geschiedenis bij Atlas Contact.
Lodewijk XIV van Frankrijk, bijgenaamd de ‘Zonnekoning’, droomde ervan de machtigste vorst van zijn tijd te worden. Maar hij stuitte op een taaie prins, de jonge Willem III van Oranje. Lodewijk was een aantrekkelijke verschijning. Willem had een bochel en was berucht om zijn nukkigheid. Lodewijk heerste over het machtigste rijk van Europa, Willem was stadhouder van een landje dat tienmaal zo klein was. In de loop van hun leven ontwikkelde zich tussen deze twee contrasterende persoonlijkheden een intense rivaliteit die het hele continent meesleurde en de tweede helft van de zeventiende eeuw diepgaand heeft beïnvloed.
In Oranje tegen de Zonnekoning beschrijft Luc Panhuysen het ontstaan en de ontwikkeling van hun relatie. Daarbij komen ook de belangrijkste mannen en vrouwen in hun omgeving ruimschoots aan bod. Door de combinatie van ‘grote geschiedschrijving’ en levensverhalen ontstaat een kleurrijk canvas. Panhuysen laat zien hoe tijdloze drijfveren als angst en ijdelheid, en waarden als vrijheid en tolerantie, niet alleen de betrokken personen, maar ook maatschappijen hebben veranderd.
Waarom heb je ervoor gekozen een boek te schrijven over Willem III en Lodewijk XIV?
‘Dat heb ik om twee redenen gedaan. De eerste reden is dat het een logisch vervolg was op de boeken die ik hiervoor heb geschreven. Ik begon met boeken over de gebroeders de Witt, die leefden op het hoogtepunt van de Gouden Eeuw. Daarna kwam ik bij de dood van de gebroeders de Witt terecht, in 1672, een rampjaar. En dit rampjaar was eigenlijk de mokerslag op de Gouden Eeuw. Daarna lukte niks meer zoals daarvoor alles eigenlijk lukte, en begint de Zilveren Eeuw.
Al in 1672 kwam de raadselachtige persoon Willem III op. Willem III zat in een hopeloze situatie, want Nederland was een kabouterlandje dat het moest opnemen tegen de supermachten van die tijd, Frankrijk en zijn bondgenoten. Willem heeft eigenlijk helemaal geen goede opleiding gehad en een heel slechte achtergrond met weinig militaire ervaring. Toch slaagde hij erin om in anderhalf jaar tijd een leider van formaat te worden.
Hij slaagde erin om met de bouwstenen van de internationale politiek een soort reddingsplan te ontwerpen, wat het rampjaar uiteindelijk tot een bescheiden ramp van slechts zeven maanden maakt. Daarna moet de overmachtige vijand met de staart tussen de benen Nederland verlaten, omdat zo goed als heel Europa tegen Frankrijk is.
Dat leidde me vanzelfsprekend tot een boek over Willem III. Maar alleen hij was te schraal om over te schrijven, dat zou een en een al politiek boek worden. Ik wilde er meer leven in hebben om er een meer Europees boek van te maken. Zo kwam ik op Willems muze en tegelijk vijand: Lodewijk XIV.
Lodewijk was een casanova, en man met vele vrouwen. Maar hij was natuurlijk veel meer: hij had een genie voor majesteit, voor grootsheid, en zette de standaard voor alle koningen na hem.
Willem III en Lodewijk XIV vormden het ideale contrast om in een boek te verwerken.’
Het verhaal speelt zich af in een tijd die voor ons in het heden lastig voor te stellen is, over mensen die allang niet meer leven. Hoe kun je over zulk oud materiaal toch een levendig verhaal schrijven?
‘Het mag dan wel over een oud verhaal gaan, maar er is zoveel bronmateriaal over te vinden. Ik kon oude brieven citeren, ooggetuigenverslagen bekijken. Hierin stonden zoveel aansprekende scenes dat het geen saai boek kon worden.
Bovendien lijkt het erg op de hedendaagse internationale politiek. Er is in de politiek altijd een wisselwerking tussen angst en agressie, die zag je zowel toen als nu. Een vergelijkbare situatie in het heden is bijvoorbeeld de spanning tussen Putin en Trump. Angst reageert op agressie en andersom, dat werkt als een vicieuze cirkel: bedreigd voelen en bedreigen.’
Zijn er verder nog veel overeenkomsten met het heden te zien?
‘Een andere overeenkomst met het heden is te zien in de tegenovergestelde manier waarop Willem III en Lodewijk XIV politiek bedreven.
Sommige leiders zijn echte autocraten. Zij hebben zich bezig gehouden met het muilkorven dan wel uitschakelen van oppositie en zijn voornamelijk bezig met het verdedigen van hun eigen macht. Lodewijk was zo’n man, en tegenwoordig is er bijvoorbeeld Putin.
Aan de andere kant staat Willem, die hier het tegengestelde van was. Hij kwam in een lange politieke traditie terecht van het delen van de macht. Dit stond hem eigenlijk niet aan: Willem was in wezen ook een autocraat, maar hij moest leren de macht te delen om deze te behouden. Wilde hij iets bereiken, dan kon hij niet anders. Hij moest anderen zien te overtuigen van zijn ideeën om dingen gedaan te krijgen. Dit was eigenlijk het huidige poldermodel in de praktijk.’
Het thema van de Maand van de Geschiedenis is ‘geluk’. Is dit een thema dat terugkomt in het boek?
‘Iedere mens heeft geluk nodig in zijn leven, en iedereen leert op zijn eigen manier geluk te vormen, te creëren. Lodewijk lukte dit beter dan Willem.
Willem heeft een moeilijke jeugd gehad. Hij heeft zijn vader nooit gekend, die acht dagen voor zijn geboorte stierf. Hij had een alcoholische en hysterische moeder. Al bij zijn eerste drup moedermelk was zijn leven al in politieke onzekerheid gehuld. Zijn jeugd kenmerkte zich met onveilige hechting, en daarom heeft Willem altijd een afgrond in zijn ziel gehad. Hij heeft altijd naast deze afgrond gelopen, waar hij constant met een schuin oog in keek. Dat zie je in zijn hele leven, in de brieven die hij heeft geschreven. Willem was een stuurse man, hij was hoekig. En dat kwam voor een deel door de donkere jeugd die hij heeft gehad, hij is hierdoor niet in staat geweest zijn eigen geluk te vormen.
Lodewijk daarentegen heeft wel veilige hechting gekend. Hij maakte het zichzelf naar het zin, maakte er een feestje van. Hij had de gave om van macht iets betoverend te maken, ook voor zichzelf. Lodewijk zette in zijn leven een hoop leuke dingen in gang: kunst en theater vierden hoogtij, de schilderkunst nam een vlucht, evenals de muziek. Het was echt genieten daar aan het Hof van Versailles.
Maar gaandeweg werd Lodewijk overmoedig, de internationale politiek waar hij zich mee bezig hield bedierf zijn geluk. Lodewijk werd vromer, had God nodig. Zijn geluk werd in de loop van de tijd steeds schaarser, en dit kwam grotendeels door Willem.’
Het is de derde keer dat je bent genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs. Derde keer scheepsrecht?
‘Dat ik op de shortlist sta zegt al dat ik een grote kans maak op de prijs, maar of ik meer kans maak dan de andere auteurs? Dat durf ik niet te zeggen. Wel zou het een mooie bekroning zijn op het feit dat ik nu drie boeken heb geschreven, alle drie genomineerd, over het hoogtepunt van de Gouden Eeuw en het begin van de Zilveren Eeuw; over de overgang van Nederland als een vooraanstaand land naar een tweederangs welvarend landje. Het is eigenlijk een soort trilogie geworden, waardoor het fantastisch zijn om de prijs te winnen als kroon op mijn werk.’
Luc Panhuysen (1962) studeerde geschiedenis. Hij was onder andere werkzaam als journalist bij Het Parool en De Groene Amsterdammer. Hij publiceerde eerder minibiografieën over Jean-Jacques Rousseau en Lord Byron, en De Ware Vrijheid over de gebroeders De Wit. Zijn boek Rampjaar 1672 is een moderne klassieker.
