TÜRKİYE-MACARİSTAN İLİŞKİLERİNİN GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ

Macaristan Ankara Büyükelçisi Viktor Mátis’in 7 Kasım 2023 Salı günü, Avrasya İncelemeleri Merkezi’nde “Türkiye-Macaristan İlişkilerinin Geçmişi, Bugünü ve Geleceği” başlıklı konferansta gerçekleştirdiği sunumunun özetidir.

Büyükelçi Viktor Mátis konferansta Türkiye-Macaristan ilişkilerinin geçmişini, bugününü, geleceğini ele almış ve 2024 Türkiye- Macaristan Kültür Yılı hakkında bilgi vermiştir.

Konferans soru-cevap kısmının ardından sona ermiştir.

Türkiye-Macaristan ilişkilerinin geçmişinden başlayacak olursak 1456 ile savaş dönemleri başladı denilebilir. 1526’daki Mohaç Savaşı ve 1541’de Budin’in Macaristan tarafından kaybedilmesi önemli tarihi gelişmelerdi. Osmanlı eski Macaristan’ın tam ortasına girmiș oldu, böylece Macaristan üçe bölündü. Daha sonrasındaki dönemde ise Osmanlı ve Erdel arasında iyi ilişkiler kuruldu. 1699’daki Karlofça Anlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu Macaristan bölgelerinden çekilmeye başladı. 1923 öncesi dönemde bazı önemli Macar figürler de ilişkilerimiz için önemli rol oynadı. Avusturya’ya karşı yapılan ihtilal girişimlerinden sonra İmre Tökeli eşi İlona Zrinyi ile daha sonra II. Ferenc Rákóczi ve 1848–1849’da milli kahraman Layoş Koşut Osmanlı’ya sığınmıştı. Eş zamanlı gelen birçok general Osmanlı ordusuna katılmayı tercih ettiler. Osmanlı’ya matbaacılığı getiren İbrahim Müteferrika Macardır. İtfaiyeciliği getiren isim de Ödön (Paşa) Seçenyi’ydi. I. Dünya Savaşı sırasında ise aynı taraftaydık.

1923 ile beraber Macaristan, Türkiye Cumhuriyeti’ni Ankara merkezli olarak tanıdı. Atatürk’ün kendisi de Macarlarla hep olumlu bir iletişim halindeydi. Yeniden yapılanma ve inşa sırasında batının bilgisine sahip uzmanlar gerekmişti. 1920’lerin sonunda Ankara’da en çok bulunan yabancı millet Macarlardı. Atatürk’ün etrafında da çok fazla Macar vardı. İmre Ormos, Atatürk Orman Çiftliği’ni planladı. Etnografya Müzesi’nin küratörü Macardı. Türkiye’nin ilk çağdaş meteoroloji kulesini Antal Rethly, şimdiki Ankara Üniversitesi’nin Veterinerlik Fakültesi’nde, inşa etti. Birinci Dünya Savaşı’ndan önce tarım eğitimi için Macaristan önemli bir merkez olmuştu. Buradaki şeker fabrikalarının yönetiminde rol alırken Macarlar, genel tarım yönetimlerinin bilgilerini de getirmiştir. 18 Aralık 1923’te Türkiye Cumhuriyeti ilk uluslararası anlaşmasını Macaristan ile imzaladı. Bunun 90’ıncı yıl dönümünde, Macaristan ve Türkiye arasındaki ilişkileri stratejik seviyeye yükselttik. 100’üncü yıldönümünde, 18 Aralık 2023’te, geliştirilmiş stratejik seviyeye yükselttik. 1923 ve 1933 arasında iyi ilişkilerimiz devam ederken 1930’larda iki ülke, siyasi olarak ayrılmaya başladı. 10 Kasım 1938’i takiben Macaristan’da üç günlük milli yas ilan edildi ve bayraklar yarıya çekildi. 1956’da komünistlere karşı ihtilalimizde Türkiye Cumhuriyeti Macaristan’ın yanında bulunduklarını ifade etti.

İlişkilerin günümüzdeki dönemi 2013’te kurulan stratejik seviye ile başlatılabilir. Bu seviye biraz daha altyapısı olan, işbirliklerimizi olabilecek en fazla düzeyde derinleştirmek ve genişletmek anlamına geliyor. Yeni bir altyapı kurarken kültürün çok önemli bir rolü olduğunu anladık. Bu nedenle 2014’te karşılıklı kültür merkezleri açtık. Yunus Emre Enstitüsü ve Macar Kültür Merkezi şu anda çok başarılı bir şekilde çalışıyor. Ayrıca iki büyükelçiliğin insan kaynakları da çok ciddi bir şekilde yükseldi. 2013’te Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyini kurduk. İki ülke arasında devletler arasındaki ekonomiyi pekiştirmek ve özel sektörün işbirliği ortamını oluşturmak için Karma Ekonomik Komisyonu adlı bir oluşum da var. JETCO da mevcut. Farklı farklı alanlarda, tarım, su, sağlık, savunma sanayi gibi, pek çok çalışma gruplarımız var. Uzun zamandır Afrika’da bazı özel sektör girişimlerini destekleyen programlara da beraber odaklanmak istiyoruz. Savunma sanayinde de çok iyi işbirliklerimiz var: Nurol Makina’dan Ejder Yalçın tipi araçlar satın aldık ve Nurol Makina’nın üretimini Macaristan’a taşıması için bir anlaşma yaptık. 2019’dan beri kaçakçılık konusunda polis işbirliğimiz var.

İşbirliklerimiz için önemli ilk konu siyaset. Üst düzey ziyaretler oldukça yoğun. Avrupa Konseyi ile olan sorunlarda, Avrupa Birliği genişleme süreci, vize muafiyeti, gümrük birliği vb. gibi konularda Türkiye’yi olabilecek en fazla şekilde desteklemeye çalışıyoruz. NATO’da müttefiğiz ve önemli işbirliklerimiz var. Uluslararası işbirlikleri açısından Türk Devletleri Teşkilatı çok önemli. Budapeşte’de Türk Devletleri Teşkilatı’nın Avrupa ofisini kurduk. Diğer konu ise ekonomi. Macaristan İhracat Teşvik Ajansı’nın şu anda dünyadaki beş ofisinden biri İstanbul’dadır. Macaristan Exim Bankası’nın Türkiye’deki ofisinin daha fazla faaliyet göstermesini istiyoruz. Şu andaki ticaret hacmimiz 4 milyar dolar. Üçüncü konu ise kültür ve 2024 Kültür Senesi olacak. Türkiye’de Macarlar hakkında pek çok müze ve sergi var. Osmanlı’nın en kuzeyde bulunan minaresi, Gül Baba Türbesi, Arnavut Abdurrahman Abdi Paşa’nın mezarı, Kanuni Sultan Süleyman’ın heykeli, türbeler, camiler hala Macaristan’da duruyor. Eğitim konusunda ise üniversiteler arasında Erasmus, Ufuk anlaşmaları gibi çok ciddi işbirliklerimiz var. TÜBİTAK ile işbirliğimiz devam ediyor. Stipendium Hungaricum Devlet Bursu’ndan her sene 200 Türk öğrenciye tam burs veriyoruz. Diplomaların denkliğini getirdik. Hungaroloji ve Türkoloji bölümleri çok önemli. Enerji konusunda ise özellikle Rusya-Ukrayna savaşından beri Türkiye bizim için TürkAkım ile bir kilit ülke haline geldi. Nükleer işbirliklerimiz de mevcut. Vize konusunda özellikle gençlere, işadamlarına, akademisyenlere olabilecek en esnek şekilde davranmaya çalışıyoruz. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Konsolosluk Genel Müdürleri ile görüşüyoruz. Üzücü bir konu olarak deprem döneminde de işbirliğimiz devam etti. Bu süreçte 167 Macar arama kurtarma ekibi ve 29 arama kurtarma köpeği görev aldı.

İlişkilerimizin geleceği konusunda ise 2024 Kültür Senesi ile Macaristan, Türkiye’de farklı kentlerde 100 adet farklı kültür faaliyetini gerçekleştirecek. 2025’te İnovasyon ve Bilim Senesi’ni kutlayacağız. 2024’te ayrıca 1 Temmuz tarihinden 31 Aralık’a kadar Macaristan Avrupa Birliği Geçici Dönem Başkanlığı’nı yürütecek. Amacımız, buradaki Avrupa Birliği temsilcilerinin Türkiye’yi biraz daha fazla anlayabilmelerini sağlamak ve olabilecek en fazla sayıda yüksek düzey bürokratı onlarla tanıştırmak olacak.