Büyük Buhran 1929
Amerikalıların az eforla hızlı para kazanma tutkularını herkes bilir. Büyük Buhran öncesi oluşan gayrimenkul krizi de bu özelliklerini doğrulayan en önemli olaylardan biridir.
Birinci dünya savaşı sonrası Amerikan ekonomisi kapitalizmin desteğini alarak hızla büyüdü. Üretim ve istihdam oranı yüksekti.
Florida bölgesinin turizm cennetine dönüşeceğine dair bir inanç yaygındı. Hızlı getiri sağlayacağını düşünen halk, gayrimenkule yatırım yaptı. 1928 yılı Eylül ayında gerçekleşen tropik kasırga bölgeyi talan etti. Yatırım yapan halk, evlerini değerinin altında fiyatlara bile satamadı.
Gayrimenkulden açığa çıkan sermaye New York borsasına yöneldi. New York borsası yükselişe geçerken kredi dağıtan bankalar ödemelerini toplayamadı. Amerikan Merkez Bankası bu yükselişi durdurmak için faizleri iki katına çıkardı ve sonuçta borsa aynı hızla düşmeye başladı.
24 Ekim perşembe günü borsa dibe vurdu. O yılın fiyatlarıyla 4.2 milyar dolar yok oldu. 21–29 Ekim 1929 tarihleri arasındaki fark Dow Jones sanayi ortalamasının 328’den 230’a düştüğünü gösterir. 4000 kadar bankanın batmasıyla beraber binlerce insanın mal varlığı yok oldu.
Piyasadaki para bir anda yok olduğu için insanlar fakirliğe sürüklendi. Evlerinde sebze-meyve yetiştirmeye ve takas yoluyla ihtiyaçlarını karşılamaya başladılar. Toplam 13 milyon kişi işsiz kaldı.
Kriz sadece ABD’yi değil bütün dünyayı etkiledi. Avrupa ekonomileri ardı ardına çöktü ve 30 milyon kişi işsiz kaldı. Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler iflas etti.
Tarım ürünlerindeki fiyat düşüşü ihracatının büyük bölümünü tarım ürünlerinden sağlayan Türkiye’yi oldukça kötü etkiledi. Dış ticaret hacmi küçüldü. Özellikle liman şehirlerinde işsizlik oranı gittikçe arttı.
Kriz bazı siyasi sonuçları da beraberinde getirdi. ABD halkı krizin faturasını o zamanki başkan olan Hoover hükümetine çıkardı. Hoover bir sonraki seçimleri kaybetti.
Bununla beraber Almanya’da Hitler, İtalya’da Mussolini, İspanya’da Franco iktidara geldi. Diktatör liderlerin başa geçmesi ise İkinci Dünya Savaşı’nın kaçınılmaz bir nedeni oldu.
