Black Good and White Evil
The philosophical idea of the film "Black Swan"
The opposition of good and evil is one of the most important topics in philosophy and ethics - both absolute and compound (philosophy of ethics) - which has been the concern of thinkers for a long time and everyone has paid attention to it based on their knowledge of human existence. The movie "Black Swan" directed by Darren Aronofsky, which was one of the most notable films of the 2011 Oscars, had a similar view on the subject of the history of philosophy and ethics. But is "Black Swan" really a film about the opposition of good and evil?
We must first have a clear definition of good and evil in order to make judgments about the content of the film. Certainly, in this brief, there is no time to deal with all that has been said in the history of philosophy - even briefly and catalogingly - and one must inevitably seek a particular conception that is more fundamental and original. If we look at the human position and the basic characteristics of human existence, the most basic criterion for distinguishing between good and evil, good and evil, is the privilege of human existence from other types, ie, "free will". With the exception of those who believe in causality or coercion, everyone agrees on the principle that man is inherently free, and therefore his free and selective action takes precedence over his non-free and imitative action. What, if man does not think and choose, he is no longer human. Human beings are the only beings who have time and are, so to speak, timeless. Because he has a future and can make his own tomorrow. The reason for this, is free will, and free will is the most important fruit of one’s having the gift of wisdom. A human being whose present is like yesterday and whose tomorrow is like today has no future because yesterday and today and tomorrow are the same. He just has a past like all other plant and animal creatures. Like a pine tree or a branch of wheat. Like bees that have been living the same way for millions of years, they are forced to make their inevitable historical predestination. Creatures no longer have time of their own, but are surrounded by earthly time. But man, except for the time of the earth, has a special time of his own because he thinks and chooses, and that is why in his definition, eloquence is considered as the distinguishing chapter from animalism. Angels, like animals, are timeless because they lack authority, and if they are good, they have not chosen this good themselves.
Let us return to the main subject, the film "Black Swan", and the first question is whether the subject of this film is the opposition of good and evil? Fortunately, the film leaves us free to judge and has clear evidence that can be cited, saying that there is no good at all in this film that wants to oppose evil. The subject of "Black Swan" is the opposition of evil to evil, or if we want to see differently and explore the relationship in the work more radically, we say that the subject may be the opposition of good and evil, but not the good we think and not the evil we think. From the point of view of the film "Black Swan", the real good is the blackness that everyone calls evil, and the real evil is the whiteness that everyone thinks is good.
To be white or good in Aronofsky’s film is to be an angel. It means to act morally without any choice, free will and freedom. In contrast, blackness or evil is being human. That is, to commit immoral acts of one’s own free will. The film "Black Swan" is a film in praise of evil (because it considers evil necessarily free and based on freedom) and in its condemnation of good (because it necessarily considers good as causal and based on captivity and predestination). Nina, played by Natalie Portman, is an innocent character, but not because she had a selfish desire to sin, but because she had no desire to sin at all. She is a blindfolded girl who, as a result of her mother’s strict upbringing, cannot sin even if she wanted to. Is this captivity, this ignorance, and this obvious metamorphosis that is described as white in the film really good? And is that freedom, that awareness, and that vision that is going to come to him as a result of the strong search for the inner black, really evil? In "Black Swan" film, the place of good and evil has changed, meaning that the word good has a negative connotation and the word evil has a positive connotation. But is there a problem? Isn’t Aronofsky really right?
There is no doubt that consciousness and authority are good in themselves, and that ignorance and captivity are evil in themselves, but the question is whether there is a connection between moral action and coercion and immoral action with freedom. That is, does anyone who does not sin necessarily have to? Or is it possible to avoid sin and immorality with complete will and free will? And on the other hand, is anyone who sins necessarily free? Or is it possible to commit sin and immorality out of ignorance and coercion? The problem with "Black Swan" is that it presupposes whiteness by force, and black by choice, when there is no such thing.
Immanuel Kant in "Critique of Practical Reason" writes: Awareness of the "voluntary" submission of the will to the law, with the inevitable limit which only our own intellect imposes on all inclinations, is the same as respect for the law. Obviously, the law that requires and induces this respect is nothing but the law of morality (because nothing else can prevent all desires from exerting any direct influence on the will). An act which, according to this law and has an objectively practical aspect in terms of the negation and rejection of any source that is obligatory of the type of desire, is called a "duty". (Critique of Practical Reason, Immanuel Kant)
The two words "voluntary" and "duty" that are emphasized in these expressions indicate that moral duty is directly related to voluntary will and is inseparable from it. However, in "Black Swan", everything we see as good is without will and without awareness and authority, and in contrast, everything we see as evil is directly related to "awareness of the voluntary submission of the will to the law." But the law is not a law of morality but a law of immorality.
Kant goes on to make another reference that is in line with this language and therefore contrary to the morality of Nina’s action (which is described in the film Good and White). He says: The law of morality is the law of "holiness" for the perfect existing will. But for the will of every rational being, the law of "duty" is the law of moral restraint and the law of obliging one’s actions by "respecting" this law and respecting one’s duty. No other mental origin should be assumed as a motive, otherwise, although the act may be ironically the same as that prescribed by law, but because it was not issued for the task, the intention of this act, which is really the subject of this legislation, is debatable. "It is not moral."
Therefore, Nina’s innocence and innocence, because it is not preceded by moral intention and free will, cannot be moral and good, and can be an alternative to the conscious and voluntary choice of evil. Therefore, in the film "Black Swan", the comparison between good and evil is not a fair comparison, because in the cup of evil there is a heavy weight called authority, which has no place in the cup of good. Obviously, this unfair comparison will lead to incorrect results. Whether this is a deliberate and intentional incorrect result or unintentional and unwanted, In any case, "Black Swan" is the story of abandoning one evil to find another evil. There is no good here.
خیر سیاه و شرّ سپید
نگاهی به انگارهی فلسفی فیلم «قوی سیاه»
تقابل خیر و شر، از مهمترین مباحث فلسفه و اخلاق –چه بهصورت مطلق و چه بهصورت مضاف (فلسفهی اخلاق)– است که از دیرباز مورد توجه متفکران بوده و هر کس به فراخور شناختش از ساحت وجودی انسان به آن پرداخته است. فیلم سینمایی «قوی سیاه» به کارگردانی دارن آرونوفسکی هم که از مورد توجهترین فیلمهای اسکار ۲۰۱۱ بود نظر به همین موضوع خاص از مقولات تاریخ فلسفه و اخلاق داشت. اما آیا «قوی سیاه» واقعاً فیلمی دربارهی تقابل خیر و شر است؟
ابتدا باید تعریف مشخصی از خیر و شر داشته باشیم تا بر مبنای آن به قضاوت دربارهی مضمون فیلم بپردازیم. قطعاً در این مختصر، مجال پرداختن به همهی آنچه در تاریخ فلسفه گفته شده –حتی اجمالی و فهرستوار- نیست و ناچار میبایست بهدنبال تلقی خاصی بود که بنیادیتر و اصیلتر باشد. اگر از موضع انسان و ویژگیهای اساسی وجود آدمی بنگریم اولیهترین معیار تمیز نیک و بد یا خیر و شر همان وجه امتیاز هستی انسان از دیگر انواع یعنی «اختیار» خواهد بود. به استثنای قائلین به موجبیت یا جبر، همگان در این اصل اتفاق نظر دارند که انسان بالاصاله مختار است و از اینرو عمل آزادانه و انتخابگرانهی او ارجحیت دارد به عمل غیرآزادانه و تقلیدیاش. چه، انسان اگر نیندیشد و انتخاب نکند دیگر انسان نیست. آدمیزاد تنها موجودی است که زمان دارد و بهاصطلاح، زمانمند است. چون آینده دارد و فردایش را میتواند خود بسازد. دلیل این آیندهمندی اختیار است و اختیار هم مهمترین ثمرهی بهرهمندی آدم از موهبت خِرَد. انسانی که امروزش مثل دیروز و فردایش مثل امروز است، آینده ندارد چون دیروز و امروز و فردایش یکی است. او فقط گذشته دارد مثل همهی دیگر موجودات نباتی و حیوانی. مثل درخت کاج یا شاخهی گندم. مثل زنبورهای عسل که میلیونها سال است یکجور زندگی میکنند و مجبور به جبر محتوم تاریخی خویشاند. موجودات دیگر از خود زمان ندارند بلکه محاط در زمان زمیناند. انسان ولی جز زمان زمین، زمانی مخصوص به خود دارد چراکه میاندیشد و برمیگزیند و از همینروست که در تعریف او ناطقیت را فصل ممیزش از حیوانیت دانستهاند. فرشتگان هم، مانند حیوانات، بیزماناند چون فاقد اختیار بوده و اگر خوبند این خوبی را خود برنگزیدهاند.
بازگردیم به موضوع اصلی یعنی فیلم «قوی سیاه» و پرسش نخست که آیا موضوع این فیلم تقابل خیر و شر است؟ خوشبختانه فیلم دست ما را برای قضاوت باز گذاشته و شواهد روشنی دارد که میتوان به آنها استناد نمود و گفت در این فیلم اصلاً خیری وجود ندارد که بخواهد در تقابل با شر باشد. موضوع فیلم «قوی سیاه» تقابل شر با شر است و یا اگر بخواهیم جور دیگری ببینیم و مناسبات موجود در اثر را ریشهایتر بکاویم میگوییم شاید موضوع، همان تقابل خیر و شر باشد ولی نه آن خیری که ما پنداشتهایم و نه آن شری که ما گمان بردهایم. از نگاه فیلم «قوی سیاه»، خیر واقعی همان سیاهی است که همگان شر میخوانندش، و شر واقعی همان سپیدی که به زعم همگان خیر است.
سپیدی یا خیر در فیلم آرونوفسکی عبارت است از فرشتهوار بودن. یعنی عمل اخلاقی کردن بی هیچ انتخاب و اختیار و آزادی. در مقابل، سیاهی یا شر عبارت است از انسان بودن. یعنی به خواست خود و با ارادهی کامل عمل غیراخلاقی کردن. فیلم «قوی سیاه» فیلمی است در ستایش شر (چون شر را بالضروره مختارانه و مبتنی بر آزادی میداند) و در نکوهش خیر (چون خیر را بالضروره موجبانه و مبتنی بر اسارت و جبر میانگارد). نینا با بازی ناتالی پورتمن، شخصیتی است معصوم و بیگناه ولی نه چون علیرغم میل و رغبت به گناه، خویشتن داشته، بلکه چون اصلاً میل و رغبتی به گناه نداشته که بخواهد خود را از گرایش به آن بازدارد. او دخترکی چشم و گوش بسته است که در نتیجهی تربیت سختگیرانهی مادرش اگر هم بخواهد نمیتواند گناه کند. آیا این اسارت، این جهل، و این مسخشدگیِ آشکار که در فیلم، سپیدی عنوان میشود واقعاً خیر است؟ و آیا آن آزادی، آن آگاهی و آن بینشی که قرار است در نتیجهی جستوجوی قوی سیاه درون برایش پیش آید واقعاً شر است؟ در فیلم قوی سیاه، جای خیر و شر عوض شده یعنی واژهی خیر بار منفی پیدا کرده و واژهی شر بار مثبت. اما مگر اشکالی دارد؟ آیا بهراستی حق با آرونوفسکی نیست؟
در اینکه آگاهی و اختیار، فینفسه خیر است و جهل و اسارت، فینفسه شر، تردیدی نیست اما سخن در این است که آیا ملازمهای میان عمل اخلاقی با جبر و عمل غیراخلاقی با آزادی وجود دارد؟ یعنی آیا هرآنکه گناه نمیکند لزوماً مجبور است؟ یا نه، میتوان با اراده و اختیار کامل از گناه و عمل غیراخلاقی دوری گزید؟ و از سوی دیگر آیا هرآنکه گناه میکند لزوماً آزاد است؟ یا نه، میتوان از سر جهل و جبر، مرتکب گناه و عمل غیراخلاقی شد؟ مشکل فیلم «قوی سیاه» آن است که سپیدی را با جبر، و سیاهی را با اختیار، ملازم فرض میکند حال آنکه چنین ملازمهای هرگز وجود ندارد.
ایمانوئل کانت در «نقد عقل عملی» مینویسد: «آگاهی به تسلیم «اختیاری» اراده به قانون، همراه با محدودیتی ناگزیر که فقط عقل خود ما بر همهی تمایلات تحمیل میکند، همان احترام به قانون است. بدیهی است که قانونی که این احترام را اقتضاء و القاء میکند، جز قانون اخلاق نیست (زیرا هیچ چیز دیگری نمیتواند همهی تمایلات را از هرگونه اعمال تأثیر مستقیم بر اراده بازدارد). عملی که بر طبق این قانون و بهلحاظ نفی و طرد هر مبدأ ایجابکننده از سنخ تمایل، بهلحاظ عینی وجههی عملی دارد، «تکلیف» خوانده میشود.» (نقد عقل عملی، ایمانوئل کانت، ترجمهی انشاءالله رحمتی، صفحهی ۱۳۵)
دو واژهی «اختیاری» و «تکلیف» که در این عبارات مورد تأکید قرار گرفتهاند گویای آناند که تکلیف اخلاقی ارتباط مستقیم با ارادهی اختیاری دارد و از آن جداییناپذیر است. این در حالی است که در «قوی سیاه» ما هرچه خیر و خوبی میبینیم بدون اراده و بدون آگاهی و اختیار است و در مقابل هرچه شر و بدی میبینیم ارتباط مستقیم با «آگاهی به تسلیم اختیاری اراده به قانون» دارد. منتها قانونی که قانون اخلاق نیست بلکه قانون بیاخلاقی است.
کانت در ادامه، اشارهی دیگری هم دارد که همسو با این زبان و در نتیجه مخالف با اخلاقی بودن عمل نینا (که در فیلم خیر و سپیدی عنوان میشود) است. میگوید: «قانون اخلاق برای ارادهی موجود کامل، قانون «قداست» است. ولی برای ارادهی هر موجود متعقل متناهی قانون «تکلیف»، قانون قید و بند اخلاقی و قانون موجَب ساختن اعمال خویش از طریق «احترام» به این قانون و حرمت نهادن تکلیف خویش است. هیچ مبدأ ذهنی دیگری را نباید به عنوان انگیزه مفروض گرفت وگرنه هرچند ممکن است فعل از قضا به همان صورتی باشد که مورد فرمان قانون است ولی چون برای تکلیف صادر نشده است، بنابراین نیت این فعل که همین نیت حقیقتاً در این قانونگذاری موضوع بحث است، اخلاقی نیست.» (همان، ص ۱۳۷ و ۱۳۸)
پس معصومیت و بیگناهی نینا چون مسبوق به نیت اخلاقی و اراده و تصمیم اختیاری و آزادانه نیست نمیتواند اخلاقی و خیر بوده و گزینهای مقابل انتخاب آگاهانه و مختارانهی شرارت باشد. بنابراین در فیلم «قوی سیاه» مقایسه میان خیر و شر مقایسهی منصفانهای نیست چراکه در کفهی شر وزنهی سنگینی به نام اختیار نهاده شده که در کفهی خیر جای آن خالی است. پیداست که این مقایسهی غیرمنصفانه نتیجهی نادرستی به دنبال خواهد داشت. چه این نتیجهی نادرست عامدانه و همراه با قصد و غرض باشد، چه ناآگاهانه و ناخواسته. به هر روی، «قوی سیاه» حکایت وانهادن یک شر برای یافتن شرّی دیگر است. اینجا اصلاً خیری در میانه نیست.