คุณลักษณะของฮอร์โมน
--
ในร่างกายของมนุษย์เราจะสามารถสร้างสารเคมีชนิดหนึ่งที่เรียกว่า “ฮอร์โมน” มาจากระบบต่อมไร้ท่อ (Endocrine gland) ซึ่งสารที่หลั่งออกมานี้ จะไปมีผลยังเซลล์เป้าหมายผ่านทางกระแสเลือด เพื่อให้ร่างกายของเราสามารถทำงานได้อย่างปกติ โดยฮอร์โมนจะมีคุณลักษณะของฮอร์โมน ดังต่อไปนี้
- ฮอร์โมนออกฤทธิ์อย่างจำเพาะเจาะจง โดยตัวรับ (receptor) จะมีความจำเพาะเจาะจงกับฮอร์โมน (specific hormone receptor) ที่ เซลล์เป้าหมาย คือ เซลล์จะหลั่งฮอร์โมนเข้ามาในหลอดเลือดและออกฤทธิ์ไปยังเซลล์เป้าหมาย โดยจะต้องมี receptor ที่จำเพาะสำหรับฮอร์โมนนั้น ๆ
- การหลั่งของฮอร์โมนทุกตัวจะถูกควบคุมอย่างรัดกุม ด้วยกระบวนการป้อนกลับเชิงลบ (Negative feedback) ซึ่งวิธีจะเป็นรูปแบบการควบคุมของฮอร์โมนไม่ให้มีปริมาณมากเกินไปในกระแสเลือด ควบคุมปริมาณฮอร์โมน ให้อยู่ในปริมาณที่เหมาะสม ตัวอย่างดังภาพที่ 1
- ฮอร์โมนในกระแสเลือดจะมีความเข้มข้นต่ำ โดยจะสังเกตปริมาณฮอร์โมนเทียบกับสารเคมีอื่นที่อยู่ในกระแสเลือดจะมีปริมาณความเข้มข้นต่ำ เนื่องจากฮอร์โมนมีการทำงานที่มีประสิทธิภาพสูงมาก ความเข้มข้นเพียงนิดเดียวก็สามารถออกฤทธิ์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพราะมีกลไกขยายสัญญาณ (amplification cascade)
- ฮอร์โมนส่วนใหญ่มีอายุการทางานค่อนข้างสั้น เมื่อทำหน้าที่เสร็จจะถูกกำจัดอย่างรวดเร็ว ไม่ให้มีการกระตุ้นต่อไป เพื่อป้องกันเซลล์เป้าหมายถูกกระตุ้นมากเกินความต้องการ
- ฮอร์โมนชนิดหนึ่งอาจออกฤทธิ์ได้ในหลายเซลล์เป้าหมาย เช่น Cortisol สารมารถกระตุ้นการสังเคราะห์โปรตีนในเซลล์ตับ แต่จะเพิ่มการสลายของโปรตีนในเซลล์กล้ามเนื้อ
- การทำงานร่วมกันของฮอร์โมนต่าง ๆ ที่เป้าหมายเดียวกัน ถ้าฮอร์โมนออกฤทธิ์ในทิศทางส่งเสริมกัน เราจะเรียกว่า Synergistic effect แต่ถ้าออกฤทธิ์ในทิศทางต้านกัน จะเรียกว่า Antagonistic effect หรือ Inhibitory effect
- อวัยวะเป้าหมายสามารถเลือกตอบสนองต่อฮอร์โมนต่าง ๆ ได้ (selective sensing mechanism) ซึ่งเป็นคุณสมบัติจำเพาะของตัวรับ (receptor) ฮอร์โมนต่าง ๆ ที่เซลล์เป้าหมาย ในการเลือกตอบสนองต่อการออกฤทธิ์ของฮอร์โมนเหล่านั้น
ภาพที่ 1 แสดงกลไกการป้อนกลับเชิงลบ (Negative feedback) ของฮอร์โมนไทรอยด์ ที่มา: https://www.chegg.com/homework-help/questions-and-answers/thyroid-gland-negative-feedback-control-1-pathway-examining-illustrative-positive-negative-q101545099 (สืบค้นเมื่อวันที่ 18 กุมภาพันธ์ 2566)
เบญจรัตน์ จันสน ผู้เรียบเรียง
สาขาวิชาสาธารณสุขศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
มหาวิทยาลัยราชภัฎบ้านสมเด็จเจ้าพระยา
แหล่งอ้างอิง
คณาจารย์ภาควิชาสรีรวิทยา คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล. (2550). สรีรวิทยาทางการแพทย์. กรุงเทพฯ: ภาควิชาสรีรวิทยา คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล.
Bern RM, Levy MN. (2004). Physiology. 3rd edition. St. Louise Missouri: Mosby.
Guyton AC and Hall JE. (2000). Textbook of Medical Physiology. 10th edition. Philadelphia: Saunders.
Silverthorn. (2001). Human Physiology (An Integrated Approach). 3rd edition. California: Benjamin Cummings.
