Üniversite Tercihi Nasıl Yapılır? Nasıl Yapılmaz?

İnanmazsınız 2013–2016 üniversite tercih dönemlerinde aktif olarak üniversiteye hazırlık öğrencilerine yardımcı oldum. Üniversitelerin ve liselerin tonlarca verisini inceledim. Elimden 400.000 civarı öğrenci geçti* (hikayesi aşağıda). Pek çok rehber öğretmen ve tercih “uzmanı” tanıdım. Kendi üniversite tercih zamanım olan 2004'te çok bilinçli bir tercihten, çok bilinçsiz bir tercihe atladım (başka hikaye ama şansım yaver gitti). Aşağıda okuyacaklarınız 2017'deki tek aktif katkım olacak. Yazı iki kelime ile özetlenebilir.

Aptal olmayın.

Yazının kalanında yukarıdaki iki kelimeyi açacağım.

Geçen, uzun zaman sonra Orkun’u gördüm. Nefis biridir. Orkun ve Ferda Hanım uzun zamandır üniversite hazırlık öğrencilerine yönelik parlakbirgelecek.com sitesini yürütüyorlar. Ben de uzunca bir süre onlarla birlikte çalıştım ve sitedeki çeşitli algoritma ve ürünlerin oluşturulmasında katkıda bulundum. Neyse, Orkun’u gördükten sonra zamanında yazmak isteyip gerek şirket politikası gereği, gerek zaman darlığından yazamadıklarım aklıma geldi. Burada yazdıklarım kesinlikle siteyi ve onları bağlamaz.

“Vakıf” Üniversiteleri

Fark etmediyseniz, son zamanlarda vakıf üniversiteleri cephesinde epey büyük bir hareketlilik var. Özellikle geçtiğimiz sene 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında (tam tercih döneminde) kapatılan üniversiteler ve bu sene eklenen pek çok sayıda üniversite ile 2016–2017 dönemi nefis bir kaos yarattı. Şu anda Türkiye ve Kıbrıs’ta lisans öğrencisi alan 190 üniversitenin 80'i vakıf üniversitesi.

Vakıf ?= Özel

Vakıf üniversitesinin, özel üniversiteden farkı kar amacı gütme imkanının olmamasıdır. Yani öğrenciden toplanan harç ücretleri veya diğer gelirlerden kar payı dağıtılamaz, üniversite satılamaz vs. Kısacası vakıf üniversitesi hayır işidir. Dolayısıyla devlet bu üniversiteye gerek kampüs arazisi olsun gerek başka teşvikler olsun yardım yapar. Tabi kağıt üstünde bu böyle. Pratikte üniversiteden para aktarmanın pek çok yolu vardır. Bir tanesi üniversitenin inşaat/tadilat işlerini kendi şirketinize fahiş fiyata yaptırırsınız, parayı kısmen çıkarırısınız. Detay isteyen varsa geçen sene patlayan Haliç Üniversitesi skandalını buraya tıklayarak okuyabilir.

Yani seçeceğiniz üniversitenin bir ticarethane olduğundan şüpheleniyorsanız, büyük ihtimalle doğrudur.

Nasıl bir vakıf üniversitesine gidiyorsunuz?

Aşağıda size ufak bir liste hazırladım. Evetler çoğunluktaysa anladınız.

• Üniversitenin yönetimi (idari yönetim + mütevelli heyeti) akraba toplantısını mı andırıyor?
• Üniversitenin medyaya verdiği reklamların maliyetini kaç öğrencinin harcını çıkaracağını hesaplayamadınız mı? (Bu reklam olayını Boğaziçi, ODTÜ, İTÜ bile yapmaya başladı. Güzelim araştırma bütçeleri reklam dakikalarına gidiyor.)
• Üniversitenin reklamları eğitim öğretim kalitesinden ziyade lay lay lom mu?
• Üniversitenin internetteki tercih dönemi sonrası şöhreti nasıl? (biraz Google)
• Üniversitenin akademik kadrosu koşulları ancak sağlayacak büyüklükte mi?
• Üniversite hiç anlamadığınız şeyleri slogan olarak mı kullanıyor?
• Üniversitenin burssuz programı var mı? (Bazılarının yok.)
• Üniversitenin daha yeni açılan programlarının bile ücreti Koç, Bilkent ve Sabancı ile yarışıyor mu?

Bu arada her satıcının bir alıcısı olduğunu unutmayın. Kimi üniversiteye takılmaya, diploma satın almaya gidiyor. Ayrıca üniversitede öğrendiklerinizin iş hayatında pek bir karşılığı olmadığını söylediklerinde büyük ölçüde haklılar.

Vakıf üniversitelerinin bu yıl kontenjan dışı burs imkanlarını daraltacakları ve TEFE/TÜFE zam garantisini kaldıracakları söyleniyor. Yani eskiden okuduğunuz süre boyunca harcınız enflasyon oranında artardı, şimdi enflasyon 8%ken 15% zamlar görebilirsiniz.

Son bir şey daha ekleyeyim. Kaynağını tam hatırlamıyorum ama üniversiteler resen burs verebiliyorlar. Misal Bahçeşehir Üniversitesi Apply BAU diye bir program yapıyor, bazı burslarını oradan veriyor. Gidin pazarlık yapın.

Devlet Üniversiteleri

Kısaca devlet üniversitelerinden de bahsedelim. 108 devlet üniversitesinin 2017 bütçesi yaklaşık 25,6 milyar TL. Buraya tıklayarak bakabilirsiniz. 2016 bütçesi 23.5 milyar TL iken, 2015 bütçesi 18,5 milyar TL idi. Bunun kaynağı da burada. Döviz olarak da düşünüldüğünde 2017 bütçesi aslında bir küçülme içeriyor. Tabi bunların dışında, kendi içlerinde ayrı gelir kaynakları ve giderleri bulunuyor.

Devlet üniversitelerinin şöyle küçük bir durumu daha var. Pek çok sayıda üniversiteden 15 Temmuz sebebiyle ihraçlar gerçekleşti. Bu sayı 5000 civarında (kaynağı burada). Tabi yeni alımlar olmuştur ama artan güvenlik soruşturması önlemleri yeni işe alımları zorlaştırıyor. Yani gitmeyi planladığınız üniversite ve bölüme gitmeden önce bir kadroyu kontrol edin yerinde mi diye. Aklımda kalanlarda en çok etkilenenler arasında Konya, Kayseri ve Manisa’daki üniversiteler var. Bir de İzmir’de Ege’den sürekli adam atıp duruyorlar.

Ekonominin gidişatı, devletteki (çok da haksız olmayan) cemaat paranoyası, üniversite yönetimlerinin de nihayetinde (KHK ile tek kalemde görevden alınabilen) devlet memurlarından oluşması neticesinde önümüzdeki birkaç yıl daha tatsız bir devlet üniversitesi eğitimi yaşayacağınızı unutmayın.

Devlet mi? Vakıf mı? Seneye mi? Hesabınızı Yapın

Burada basit bir hesap yapmanızı isteyeceğim. Üniversiteye 4 yılda vereceğiniz parayı (hiçbir faiz vs olmadan) hesap edin. Diyelim 25.000 TL harç ödeyeceksiniz. Eğitim öğretimin sonunda 100.000 TL olacaktır. Şimdi bu 100.000 TL’yi maaşınızla ödeyeceğinizi varsayalım. Maaşınızdan her ay 1.000 TL arttırıp üniversiteye borcunuzu ödediğinizi düşünün. 100 ay, yani 8 yıl 4 ay boyunca üniversite borcunu ödeyeceksiniz.

Tercih yaparken mutlaka benzer bir hesaplama yapın. Tabi kredi faizi, enflasyon zamları, maaş artışları vs. katabilirsiniz ama bu basit hesap bile yeterli. Alternatiflerinizi gözden geçirin.

Bölümler / Meslekler

Bizim millet gibi meslek tercihi yapan başka bir millet var mı bilmiyorum, gerçekleri öğreneceğimden de çok korkuyorum (büyük ihtimal yalnız değiliz). Ne yazık ki meslek tercihi ciddi bir kara kutu. Yani ne kadar araştırırsanız araştırın girdiğiniz bölümü okumayı seveceğinize, mesleği yapmayı seveceğinize, mesleğinizle ilgili bir iş yapacağınıza veya aç kalmayacağınıza dair kimse bir garanti veremez.

Araştırma ne işe yarar peki? Araştırma kesinlikle olmayacakları elemenize yarar. Yani direkten dönmenize yardımcı olur. Örneğin uluslararası ilişkiler okuyup diplomat olmayı mı hayal ediyorsunuz? Bu bölümün mezunları genelde bankacı oluyorlar.

Geleceği kimse tam olarak doğru tahmin edemez. Bu yüzden geleceğin meslekleri denilen yazılara çok itibar etmeyin. Geneli zaten temel bir bilimin/mühendisliğin türevi oluyorlar. Onları okuyarak da o geleceğin mesleklerine sahip olabilirsiniz. Benim naçizane tek önerim, yarın öbür gün otomasyona kurban gitmeyecek bir meslek seçin.

Rehber öğretmenleri, tercih danışmanlarını dinleyin ama kararınız kendi kararınız olsun. Meslekler konusunda kesin konuşan hiçbir uzmanı dinlemeyin.

Dersinizi Çalışın

Kısaca yapacak çok işiniz var. Büyük ihtimal son bu iki haftaya bıraktınız. İşte size bazı veri kaynakları. Kararınızı veriye dayalı olarak verin, tabi kalbinizi de dinleyin.

• Parlakbirgelecek.com: Yıllardır en düzenli veri ve raporları bu site yayınlıyor. Son rakamı tam bilmiyorum ama 600 bin ila 700 bin arasında üyesi olan muhteşem bir site. Ücretsiz kişilik testi ile başlayın, program detaylarını okuyun. Ayrıca üniversite bölüm ücretlerini en temiz burada bulursunuz.
• YÖK Atlas: YÖK’ün son zamanlarda yaptığı güzel şeylerden biri de veri hizmetleri. Buradan da istediğiniz programları inceleyebilirsiniz.
• YÖK Akademik: YÖK son iki senedir akademisyenlere akademik teşvik dağıtıyor. Bunun koşulu ise “CV”lerini güncellemeleri. İşte bu CVler YÖK Akademik altından görülebilir. İstediğiniz üniversitenin hocaları ne yapmışlar, ne başarmışlar okuyabilirsiniz.
• YÖK İstatistikleri: Üniversitelerin öğrenci sayıları, akademisyen sayıları, çalışan sayıları vb. pek çok bilgiyi buradan bulabilirsiniz. Alın çarpın bölün, hoca başına kaç öğrenci kaç asistan düşüyor öğrenin. Hem geçmiş yıllar var hem de excel çıktıları alabiliyorsunuz.
• Anlatsin.com: Bu sevimli bir şey ben seviyorum. Az buçuk üniversiteler, bölümler ve meslekler hakkında biraz propaganda seviyesinde de olsa bilgi sahibi olabiliyorsunuz.
• Linkedin Alumni Tool: Bu çok bilinmez. Linkedin’de hangi üniversitenin hangi bölümlerinin mezunlarının nerelerde ne işler yaptığını görebiliyorsunuz.