Türkiye’nin Enformel Kentleşme Tarihine Işık Tutan Bir Yayın: Gecekondu Arşivi

Gecekondu Arşivi kitabı dün IFEA’da Yaşar Adanalı tarafından yapılan bir sunumla tanıtıldı. Sunumda, henüz dizgi aşamasında olan kitabın içeriğine dair bilgi verilirken gelecek araştırmalar için nasıl bir başlangıç olduğu da tartışıldı.

1932–2016 yılları arasında, konut ve gecekondu üzerine gazetelerde yer almış haberleri derleyen Gecekondu Arşivi kitabında 1530’a yakın gazete kupürü yer alıyor. Bu kupürlerin tıpkı basımlarının sergilendiği kitapta haberlerin yorumlanarak verilmediğini, kupürlerin kronolojik olarak olduğu gibi sıralandığını söyleyen Adanalı, başlangıç olarak 1932’nin seçilmesinin nedenini ise konut sorunu üzerine ilk haber içeriğinin bu yıllarda rastlanması olarak ifade etti ve bu anlamda ilk gecekonduların 30’larda yapıldığı iddiasının bulunmadığının altını çizdi. Kitapta haberlerin geçtiği şehir ve mahallelerin, öne çıkan kişi ve kurumların ayrıca sıralanması ise konut ve gecekondu üzerine yapılacak çıkarımların çapraz okumalarla zenginleşebilmesine olanak tanıyor. Gecekondu Arşivi’ne ek olarak hazırlanan Gecekondu Sohbetleri isimli yayında ise, arşivlemek, bellek, imge, mekan ve mimari konuları özelinde kent araştırmacıları Jean François Perouse ve Tahire Erman, fotoğraf sanatçısı Serkan Taycan, mimar Ayşegül Cankat ve mahalle mücadelesinin içinden gelen Velaaddin Kılıç ile yapılmış söyleşiler yer alıyor.

Bu arşivin, gecekondu araştırmalarında yer almayan ancak kupürlerde dikkat çeken konuları da ortaya koyması ve gecekondu mücadelesinin sürekliliğini görmek açısından değerli olduğunu söyleyen Adanalı, projeyi aynı zamanda bir kentsel miras çalışması olarak gördüklerini ifade etti.

Sunum, arşivde gözlenen birkaç bulgunun tartışılması ile devam etti. Örneğin, gazetelerinin dilinin, belediye başkanlarının veya valilerin belli dönemlerde yaptığı ziyaretler üzerinden haberleştirilen “hak eden yoksul”dan hak arama mücadelesiyle birlikte “hakkını arayan yoksul”a dönüşümünün çarpıcı olduğunu dile getiren Adanalı belli dönemlere göre kullanılan kavramların nasıl değiştiğine de dikkat çekti. Örneğin “rant” kavramının 80 sonrasında ortaya çıktığını ancak ”ucuz konut” kavramının 78’de sonlandığını söyleyen Adanalı, bunu, konutun artık pahalılık ve değişim değeri üzerinden tanımlandığı bir döneme geçiş olarak yorumladı.

Toplantı, arşivin gelecekteki araştırmalar için nasıl bir potansiyel taşıdığı üzerine yapılan tartışmayla son buldu.