میبد شهری در شمال استان یزد است که جزء اولین مناطق یک جا نشینی شناخته می شود. در پنجم آذر ماه سال 1397 میبد به عنوان شهر زیلوی جهان انتخاب گردید. میبد دارای پیشینه ایی چند هزار ساله که به واسطه بافت تاریخی و کهنش در لیست آثار ملی ثبت و از ارزش بالایی برخوردار است. در برخی از بناهای شکوهمندش سفالینه هایی با قدمت 5000 هزار ساله و مربوط به تمدن عیلامی یافت شده که موجب می شود تاریخی 7000 هزار ساله را برای این شهر تخمین بزنند.
اگر به سفر علاقه مند هستید و به هزینه های آن فکر می کنید می توانید با خرید بلیط اتوبوس میبد و یا تهیه بلیط قطار سفری مقرون به صرفه و جذاب تر را تجربه کنید.اگر برای اولین بار است که می خواهید از مستر بلیط هتل تهیه کنید، رزرو هتل شامل تخفیف می شود، کافی است تا به صفحه هتل مراجعه کرده و از کد استفاده کنید.
معرفی کاروانسرای شاه عباسی میبد
در کنار بناهای کهن، معماری های ارزنده ایی مربوط به ادوار مختلف تاریخ به چشم می خورد که چشم هر بیننده ایی را خیره می کند. یکی از این بناهای زیبا کاروانسرای شاه عباسی میبد است. با ما در مجله مستر بلیط همسفر شوید تا گشتی در گوشه و کنار کاروانسرا بزنیم و با مشخصات و تاریخچه دیدنی و شنیدنی اش آشنا شویم.
تاریخچه
طبق تحقیقاتی که بر کتاب “جامع مفیدی ” نوشته محمد مفید مستوفی انجام شده، بانی کاروانسرای شاه عباسی میبد را فردی به نام میرزا محمد امین فرزند خواجه محمد علی یزدی معرفی کرده است. در سنگ نوشته های موجود درآب انباری که متصل به کاروانسراست تاریخ 1070 دیده می شود و از آن جا که طراحی آب انبار کاملا با معماری آن یکسان است ساخت هر دو را همزمان با هم می دانند.
اگرچه در اسناد تاریخی ساخت بنا را به دوره صفویان نسبت داده اند اما معماری کاروانسرا مطابق با طراحی دوره قاجار می باشد که از این بابت برخی کارشناسان معتقدند کاروانسرای فعلی بر خرابه های بنای قدیمی تر آن بازسازی و یا مرمت شده است!
نقشه کاروانسرای شاه عباسی میبد
کاروانسرای شاه عباسی میبد به عنوان یک مرکز اصلی از مجموعه بناهای راهداری محسوب می شده و عمارت های چاپارخانه، آب انبارو یخچال اطرافش را فرا گرفته بود. داخل کاروانسرا حیاطی چهارگوش که گرداگردش را ایوانچه ها و حجره های پشتی با شیوه چهار ایوانی، فضای سرپوشیده، حوضخانه، مهتابی، چهار هشتی زیبا، یکصد اتاق و اجاق برای استفاده کاروانیان را مشتمل می شود.
از مجموع 100 حجره تعداد 24 حجره در فضای بیرونی بنا مورد استفاده قرار می گرفته، در قسمت میانی حیاط حوضچه و مهتابی هشت گوش که آب قنات در آن جریان دارد بر زیبایی بنا می افزاید و در فصول گرم خنکی حجره های پیرامونش را تامین می کرده.
در جوار عمارت یک کاروانسرا و یک آب انبار بزرگ با یک گنبد آجری و چهار بادگیر ساخته شده است که هر ضلع از بنا دارای یک ایوان با حجره هایی کوچک است و در کنار آن ها هشتی هایی قرار دارند که راه ارتباطی اسطبل ها، انبار و پلکان های بام می باشد. هشتی ها و سقف های منقش آن با طرح هایی هندسی و منظم، مهتابی های چهارگانه و ساباط ها یا گذرگاه ها جلوه ی خاصی به این بنای تاریخی بخشیده اند.
راه ورودی کاروانسرا از بخش شمالی آن و مقابل سردر آب انبار بوده و دو طرف بنا را بازارچه ها احاطه کرده اند. درب چوبی بزرگی در ورودی بنا نصب شده و در دو طرفش دو برج نگهبانی بزرگ و مستحکم به چشم می خورد، که نشان می دهد کاروانسرا از امنیت بسیار خوبی برخوردار بوده.
در ضلع غربی و در همسایگی کاروانسرا عمارت چاپارخانه دیده می شود، چاپارخانه ها در گذشته مکانی به عنوان مراکز تحویل و نگهداری امانات دولتی و نامه های محرمانه، تیمار اسب ها و پیک های تازه نفس جهت ارسال اسناد و نامه ها به شمار می رفتند. این بنای تاریخی به دستور امیر کبیر در دوره قاجار ساخته شد. چاپارخانه ها به عنوان مهمترین بنا های بین راهی همواره مورد توجه بوده اند که گاهی در امر مسیریابی کاروان ها نقش بسزایی ایفا می کردند.
سابقه ساخت این نوع بناها به دوران پیش از اسلام باز می گردد تا جاییکه دو تاریخ نویس بزرگ جهان به نام های هرودت و گزنفون نیز در نوشته های خود توضیحاتی در مورد چاپارخانه ها داده اند. به طور مثال هرودت می نویسد: ” در منازل، اسب های تندرو تدارک شده. به این ترتیب که چابک سوار ها نوشته های دولتی را از مراکز تا نزدیک ترین چاپارخانه برده، به چاپاری که حاضر است می رساند و او فورا حرکت کرده، آن را به چاپارخانه دوم می برد. بدین منوال شب و روز چاپارها در حرکتند و نمی توان تصور کرد جنبنده ایی سریع تر از آنان حرکت می کند.”
طی دوران مختلف معماری چاپارخانه ها دستخوش تغییراتی شد و به بنای اصلی، اتاق ها و حجره هایی اضافه کردند که در دوره ی قاجار برخی از مسافران به جای اطراق در کاروانسرا ها در حجره های چاپارخانه ها اقامت می کردند. در حد فاصل فضای بین چاپارخانه و کاروانسرای شاه عباسی و در سه طرف پشت آخورها اصطبل هایی ساخته شده اند که در شب ها و یا فصول سرد برای نگهداری چهارپایان مسافران و کاروانیان استفاده می شده است.
اگرچه ساخت کاروانسرا ها قدمتی بسیار زیاد دارد اما در طول دوران های مختلف تغییراتی در نوع معماری و ساختار آن ها پدید آمد از جمله ساخت رواق ها در جلوی حجره ها بود که این رواق ها همچون ایوان هایی خنک با سایبان های گنبدی شکل برای استراحت و رفاه مسافران مورد استفاده قرار می گرفت.
چاپارخانه کاروانسرای شاه عباسی در تاریخ 19 مرداد 1379 در ردیف آثار ملی ایران به ثبت رسید. البته در شیوه ی ساخت حجره ها و یا مصالح مورد استفاده ی آن ها محیط جغرافیایی و اقلیم مناطق بسیار حایز اهمیت بود مثلا در ناحیه ی کویری استفاده از خشت و کاه گل در ساخت بنا ها بیشترین کاربرد را دارا بوده است. در قسمت شرقی کاروانسرا موزه زیلو توجه هر بیننده ایی را به خود جلب می کند، که تنها موزه زیلو در ایران بوده و زیلوهایی با قدمت 500 ساله در آن خودنمایی می کند.
قدیمی ترین زیلوی موجود در موزه مربوط به سال 808 هجری قمری است. موزه زیلو در سالن شرقی کاروانسرا برای بازدید عموم به صورت رایگان دایر می باشد. یکی از حجره ها نیز برای علاقه مندان به این هنر پارینه به آموزش رایگان اختصاص داده شده، همچنین دو کارگاه تولید زیلو در سمت دیگر حیاط تاسیس گردیده که گزینه مناسبی برای خرید یک سوغاتی بی نظیر خواهد بود.
یکی دیگر از بناهای ملحق به کاروانسرا آب انبار بزرگی است که از یک گنبد آجری و چهار بادگیر تشکیل می شود و در ضلع شمالی کاروانسرا قرار گرفته ، و به نام ” آب انبار کلار” معروف است.
شرایط بازدید
بازدید از کاروانسرای شاه عباسی میبد در تمام ایام هفته به جز «تاسوعا و عاشورا» صبح ها از ساعت 8 الی 30/10 و بعدازظهرها از ساعت 12 الی 16 برای علاقه مندان به صورت رایگان دایر می باشد.