İş Zekası Sistemlerinin Temel Bileşenleri
İş Zekası sistemleri bir canlı organizma gibi birden fazla bileşen ile birbirini tamamlayan ve yaşatan sistemlerdir. Her işletme bu sistemin bileşenlerinin tamamını kullanmak zorunda olmadığı gibi süreçleri kendisi için gerekli bileşenlerle devam ettirme imkanına sahiptir. Elimizdeki verilere ve işletmenin ihtiyaç analizine göre tasarlanması sürecin başlangıç aşamasını oluşturmaktadır.
İş Zekası kullanan işletmelerin en temel amaçları işletmenin durumunu analiz etmek ve olası risklere göre pozisyon almaktır. Bu amacı etrafımızda yer alan birçok alana uygulanabilir olarak düşünebiliriz. Almanya Futbol Takımının 2014 dünya şampiyonasında kupaya ulaşmasında sadece oyuncuların mı etkisi var sanıyoruz ? SAP ile yaptıkları işbirliği sayesinde takımdaki oyuncuların verilerini anlık olarak işleyip bundan en iyi şekilde faydalandıkları için kupaya ulaşmalarını daha kolaylaştırmıştır.
Yazımızın ana noktasına dönecek olursak bir İş Zekası Sistemi oluşturmak istediğimizde karşımıza çıkacak mimari aşağıdaki gibidir;
- Veri Ambarı ( Ya da veri kaynakları)
- İşletmenin Analizi ( Veri kaynağında yer alan verilerin analizi ve ihtiyaçların belirlenmesi)
- İşletme Performansının Yönetimi
- Raporlama Arayüzü( Dashboard ve gerekli yönetimsel arayüzler )
Temelde kurmak istediğimiz sistem bu adımlarla ilerleyecektir. Eksik ya da fazla adımlar işletmenin ihtiyacına göre farklılık gösterebilmektedir.
Mimaride yer alacak süreçlerde ise karşımıza çıkacak İş Zekası bileşenlerinden birincisi Veri Ambarı kavramıdır. Veri Ambarları, veri tabanlarının birer parçası olarak düşünülebilir. Veri tabanlarını yormamak için oluşturulmuş, daha hızlı çalışan ve “özelleştirilmiş” şekilde daha az veri saklayan yapılardır. William H. Immon ilk kez 1991 yılında veri ambarını tanımlarken: “Yönetimin kararlarını desteklemek amacı ile çeşitli kaynaklardan elde ettikleri bilgileri zaman değişkeni kullanarak veri toplama olarak tanımlamaktadır.
Kimball’ın yaklaşımına göre ise geleneksel veri tabanı tasarım metotlarından farklı olarak “Bottom Up” yaklaşımı ile her iş süreci için ayrı bir data mart oluşturmayı tavsiye etmektedir. Tüm bu data martların toplamı ise veri ambarımızı oluşturmakta.
Veri Ambarı bileşenini anlatırken aslında karşımıza önemsiz gibi görünse de sistemin içerisinde yer alan oldukça önemli bir kavram olan Data Mart kavramı bizi karşılamakta. Basit bir şekilde Data Mart, Veri Ambarlarının alt kümeleri olarak görebiliriz. Veri Ambarları veriler üzerinden geniş bir perspektif açısı sağlarken, Data Mart’lar belirli bir noktaya özel bakış açısı sağlamaktadırlar.
Sürecin temel bileşenleri arasında yer alan en önemli kavramlardan birisi ETL kavramıdır. ETL(Extract-Transform-Load & Çıkart- Dönüştür- Yükle) kullanılacak olan verilerin doğruluğunu koruması ve sistem içerisinde yer alan kirli, eksik bilgi bulunmaması adına yapılan, veri ambarı yapısına uygun şekilde çeşitli yazılımlar ile aktarımın sağlandığı işlemlerdir. Bu işlemleri gerçekleştirmek adına veri ambarının yapısına da uygun ETL aracı seçilmelidir. Bu araçlardan bazıları Informatica, Oracle Data Integrator , SAP Data Services ve Microsoft Integration Services’tır. Burada şunu görebiliriz; iş zekası sistemleri parça parça yazılımlardan değil bir araya getirilmiş iş zekası süreçlerine çözüm yaratan yazılımlardan oluşmaktadır.
Bir diğer kavramımız olan OLAP sayesinde işletme elindeki veriye farklı açılardan bakarak karar verme yetkinliğini kazanmaktadır. Daha hızlı ve etkileşimli veriler elde edilir. Veri ambarındaki bütünleşik verilerin çok boyutlu olarak analiz edilmesindeki süreçte kullanılmaktadır. OLAP veriyi, geleneksel modelleme yerine çok boyutlu bir model kullanarak göstermektedir.
Geleneksel veri modelleri veriyi zaman içinde sadece bir kere oluşan bir yapı olarak modellerken, çok boyutlu yaklaşımda, zaman içinde verinin sürekli olarak birbirinin ardı sıra değişim gösteren bir seri değişimi takip edilir. ( Nergiz Çağıltay-İş Zekası ve Veri Ambarları Sistemleri)
Tüm sürecin sonucunu görmeye başladığımız nokta ise raporların bir çıktı olarak artık elimizde olduğu arayüzün son kullanıcı ile buluştuğu noktadır. Piyasada yer alan raporlama araçlarının birbirlerine üstünlükleri ve zayıfları bulunması işletmelerin ihtiyaçlarına ve en önemlisi maliyetine göre bir araç seçmeye itmektedir. Araçların her geçen gün yeteneklerinin artması raporlama aşamasında daha basit ve anlaşılır şekilde işletmeye karar vermede yardımcı olmasını sağlamaktadır.
Özet
Aslında uzun yazının en kısa özeti, veri kaynağından yer alan verilerin analiz sonucu ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda istenilen şekle getirildikten sonra uygun görselleştirme araçları ile raporlanma sürecidir diyebiliriz.
Elimden geldiğince kendi gözümden ve çeşitli kaynaklardan yararlanarak bir İş Zekası Sisteminin bileşenlerini anlatmaya çalıştım. Tek derdim şuanlık öğrendiklerimi pekiştirirken bunları aktarmak.
“ Ne çok iyi biliyorum ne de hiç bilmiyorum.”
