Gorbaçov, Sovyetler Birliğinin yeni cumhurbaşkanı olduğunda halka Sovyetler Birliğini ayakta tutacağına dair güvence vermişti. Sonuç tam bir felaket oldu.
Mihail Gorbaçov Kimdir?
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin son devlet başkanı Mihail Gorbaçov, 2 Mart 1931 yılında Kuzey Kafkasya kentlerinden Stavropol’de doğdu. 1955 tarihinde Moskova Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. Bu sırada Genç Komünistler Birliği’nde görev aldı.
1971 yılında Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komite üyeliğine seçildi. 1985'te Sovyetler Birliği Komünist Parti Genel Sekreteri oldu. Ekim 1988 tarihinde Sovyetler Birliği’nin liderliğine seçilen Gorbaçov, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle de SSCB’nin son lideri olarak tarihe geçti.
1985 yılında Sovyetler Birliği’nin tümüyle yenilenmesi yönündeki kararlılığı ve kulis arkasında dönen yönetim kavgaları şartlarında ülke yönetimine Gorbaçov’un başkanlığında yeni siyasi kadro gelmişti.
Komünist Parti Merkez Komitesinin Politbüro’su, ülkenin yavaş yavaş krize doğru gittiğini anlayarak, Gorbaçov’un da inisiyatifi ile ileride “perestroyka” olarak adlandırılacak (toplumun yeniden düzenlenmesi) kararını almıştı.
Perestroyka Nedir?
Daha önce 1979 yılında Leonid Brejnev tarafından önerilen bu sistem, Sovyetler Birliği’nde beklenmedik bir bağımsızlık hareketi salgını ortaya çıkardı. İnsanlar artık eskiye göre düşüncelerini özgürce dile getirmekte, eylem ve protesto hakkını kullanabilmekteydi. Diğer doğu bloğu ülkelerinin liderlerine kendi bölgelerinde daha fazla kontrol hakkı da tanıyordu Perestroyka. Nitekim bunca taviz Sovyetler Birliği’nde bağımsızlık taleplerini arttırdı.
Perestroyka, 1980'lerde iktidarda olan Sovyetler Birliği Komünist Partisi’ni yeniden oluşturmak amacı taşıyan bir siyasi hamle olarak görülüyordu. Bunu Gorbaçov’un Glasnost politikaları takip etti. Daha fazla açıklık sağlandıkça herkes Komünist hükumetin değişimine ya da yeniden yapılanmaya gerek duyduğunu fark etti.
1989'da Doğu Almanya,Romanya,Çekoslovakya gibi birçok Doğu Avrupa ülkelerinde karşı devrimlerin gerçekleşmesinde Perestroyka’nın yan etkileri neden olmuştur.
Ek olarak perestoryka, özellikle Rus halkının çoğunluğu için hiçbir şey ifade etmiyordu. 1990'larda Rusya da kıtlık başlamış, halk Gorbaçov dan kıtlık için bir çözüm beklerken Gorbaçov, glasnost ve perestroyka politkaları üzerinde diretiyordu. İfade özgürlüğü,basın özgürlüğü vb. şeyler tabiri caizse rus halkının umurunda değildi.
Glasnost Nedir?
Sözde yenilenmenin ekonomik ayağı olan Glasnost, Mihail Gorbaçov’un liderliğinde ülkede bilhassa ekonomik sorunlara son vermek amacıyla uygulanmış politikaların tümüne verilen addır. 1985'te uygulanmaya başlamış, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla son bulmuştur.
Glasnost, bir anlamda fikir ve ifade özgürlüklerinin bir bileşkesi olarak görülebilir. Bu politikadaki amaç, özellikle Çernobil faciası sonrası yaşanan infialin ardından Sovyet toplumunda devlete ve yöneticilere karşı güven duyulmasına aracı olmaktı. Gorbaçov’un sosyalizm anlayışına göre, artık sosyalizmi kangren eden bir takım uygulamaların sona erdirilmesi şarttı ve bu ancak toplumun her düzeyinin katılabileceği, herkese söz hakkı tanınacak olan bir tartışma ortamıyla mümkün olabilirdi.
Sovyletlerde Devlet gelirlerinin çok büyük bir kısmı petrol ihracatı ve votka satışlarından oluşuyordu. Petrol ihracatı dünya fiyatlarında tabi bir durumdu. Votka satışları meselesi hem sağlık hem de üretkenliğe zarar veren bir durumdu. Gorbaçov bu süreçte hem çevresel hem de doğal felaketleri hafifletmek için yeni harcama kalemleri oluşturacak ve üretim araçlarının önemli bir oranının devlet mülkiyetinde olmasına, tam istihdama, hesaplı barınmaya, bedava sağlık hizmeti ile eğitime ve gıda maddeleri ve ulaşımda, devlet sübvansiyonlarına bağlı kaldı. Bu bağlamda Gorbaçov, teknolojik anlamda modernleşme, işletme müdürlerinin daha çok teşvik edilmesi, işgücünün üretkenliğinin arttırılması ve tarımsal ürünlerin çeşitlendirilmesi yönünde reformlar yapmaya çalıştı. 1986 da hızlı ekonomik büyüme politikası ilan etti. Nitekim bu atılımlar da başarısızlıkla sonuçlandı.
1985 yılında tüm ülkede alkol karşıtı kampanya başlatıldı. Alkol ürünlerinin üretiminde ciddi bir düşüş yaşandı. Ülkenin güneyinde hektarlarca üzüm bağı bozuldu. Bunun sonucunda devlet bütçesine aktarılan kaynaklarda ciddi bir azalma yaşandı.
Çernobil Nükleer Faciası
26 Nisan 1986'da Ukrayna’nın Pripyat şehri yakınlarındaki Çernobil Nükleer Santralindeki patlama bütün dünyayı etkiledi.
Gorbaçov ve Politbüro bu faciada çok yavaş ve etkisiz kalmıştı. Haber Avrupa basınına geç verilmiş, olayın faillerinden Anatoliy Dyatlov ve arkadaşları korunmaya çalışılmıştı.
Silahsızlanma
Gorbaçov, Komünizme inanıyordu ancak aynı zamanda mevcut hükumetin sisteminin yalnızca Soğuk Savaş’ı sonlandırarak hayatta kalacağına inanıyordu. Sovyetler Birliği, ülkenin yıllık bütçesinin yarısını ordusu için harcıyordu ve masrafları karşılayamıyordu. Halka gitmesi gereken paranın yarısı Nükleer Başlıklı Füzlere gidiyordu. Gorbaçov bunun çözümünü silahsızlanma politikası olduğunu düşünüyordu.
ABD Başkanı Reagan ile Cenevre’de zirve toplantısı yaptı. Silahsızlanma, bilim, kültür ve eğitim alanlarında bilgi alış verişi için anlaştı
1986'da Reykjavik’te, yeniden yapılan zirve görüşmesinde, silahların denetimi görüşüldü. Fakat ABD Başkanı Reagan, Yıldız Savaşları projesinden taviz vermediği için silahsızlanma görüşmesinden bir netice alınamadı.
1987'de iktisadi reformlardan ve dış siyasette izlenecek politikalardan bahsetti. Glasnost ve perestroika adı verilen reformlar Yüksek Sovyet meclisinde oy birliğiyle kabul edildi. Temmuz 1987'de Avrupa ve Asya’da yerleştirilmiş olan orta ve kısa menzilli füzelerin imha edilmesini kabul etti.
Gorbaçov’un Bilançosu
O ve sonrasında Rusya’nın GSYİH’si %40 düştü. Asgari ücretler yarıya indi. Yoksulluk 1987–88'de 2,2 milyondan 1993–95'te 66 milyona yükseldi. Gorbaçov’un 1989 da çıkardığı yasalarla oligark sorunu Rusya da baş gösterdi. Milyonlarca insan acımasız özelleştirme ve oligark rejimi altında ezildi. Yarım milyon kadın cinsel kölelik için başka ülkelere gitmek zorunda kaldı.
