Calimero en de Kosmos

Het experiment in de online kunstkritiek

Het Domein voor Kunstkritiek en De Nieuwe Garde organiseerden een avontuurlijk lab rondom digitale kunstkritiek en essayistiek, waarin we met elkaar in de online publicatievormen doken. Een lab voor Nederlandse en Vlaamse cultuurjournalisten, essayisten en makers met experimenteerdrift die (ver) voorbij (de lineaire) tekst wilden kijken. Het resultaat: een interactief experiment, een kosmische videokritiek en essays die uitwaaieren of verdwijnen.

De digitalisering van de kunsten en de reflectie daarop heeft in de afgelopen jaren een vlucht genomen, met de coronacrisis als accelerator. Wat opvalt is dat in de online kunstkritiek de traditionele vormen nog behouden blijven. Zo gaan recensies vaak online als lineaire teksten met enkele geselecteerde hyperlinks en een foto. Er kan zo veel meer met digitale vormen, kunstkritiek kan zoveel meer zijn dan de opinie van de recensent. In een driedaags lab in de Brakke Grond experimenteerden we samen met Laurence Scherz (Instituut voor Netwerkcultuur) met non lineair publiceren, gebruikten we Twitter om vrijer te associëren, en hebben we samen met de ontwerpers van Studio Krom onze ideeën over vorm en inhoud getoetst in snelle prototypes.

Samen bezochten en bespraken we de overweldigende voorstelling Do the Calimero van de Vlaamse regisseur Lies Pauwels (LOD), de reflectieve portretten-installatie 36 van Karel Tuytschaever (DansBrabant) en een hyperpersoonlijk concert van Ikraaan de clown. In dit dossier vind je de uitkomsten van de digitale driedaagse. Vorm en inhoud loopt enorm uiteen, maar in alle bijdrages is gezocht naar hoe je deelbaar kan maken wat de voorstelling/ het werk met je doet. Het werden reflecties waarin je je als lezer nietig voelt en overspoeld wordt, waarin de inhoud voor je ogen opblaast of verdwijnt. In deze soms kernachtige soms overdadige reflecties zit een ander soort duiding. Het staat los van een technische analyse, er wordt geen oordeel gevormd, het plaats het werk niet in context. Wat het wel doet is ruimte maken voor een trager soort reflectie, waar vorm en inhoud samenvallen en kunstkritiek een fysieke ervaring wordt.

Check de uitkomsten: interactief Calimero- experiment en een Convetticanvas [tool: creative coding], teksten die zichzelf opblazen of juist in het niets verdwijnen [tool: Twine, een open source programma voor interactief en non-liniar schrijven], een kosmische video-kritiek [tool: Blender een programma voor video-editing], een overdadig non-lineair essay [Twine], en een tekst-teken carroussel[Figma, een eenvoudig te gebruiken online ontwerpprogramma).

Een interactief Calimero- experiment en een Convetticanvas

door Eveleen Hamers, freelance webontwikkelaar bij Harde Enters

‘Jij bent groot en ik ben klein (en dat is niet eerlijk)’: het motto van Calimero, het tekenfilmfiguurtje waaraan Lies Pauwels de naam voor haar dynamische, multidisciplinaire en maatschappijkritische theaterstuk ontleende. In ‘Do the Calimero’ is het carnaval, de feestelijke periode waarin alle waarden en normen tijdelijk omgekeerd zijn. Pauwels stuk roept de vraag op of de consumerende, feestende mens in alle chaos en verwarring niet allang van dat tijdelijke een nieuwe werkelijkheid heeft gemaakt. Eveleen Hamers ontwierp als reactie op dit stuk twee interactieve Calimero-experimenten.

Confetticanvas: de confetti die over het canvas beweegt, verwijst naar de visuele volheid van de voorstelling. Onder ieder bolletje is een regel tekst te ontdekken.

De tekst is losjes gebaseerd op een artikel van Douglas Rushkoff, ‘Survival of the richest: the wealthy are plotting to leave us behind’. Het zijn citaten die zich keer op keer aan haar opdrongen wanneer ze terugdacht aan de voorstelling.

Groter/kleiner: de bezoeker kan spelen met de verhoudingen tussen iemand en iets wat groter dan wel kleiner is. Uiteindelijk zijn de vlakken allemaal even groot, maar drukken ze elkaar weg, afhankelijk van de muisbeweging op het scherm. Het roept de vraag op of macht een zero-sum game is. Klopt het dat als de ene groep meer te zeggen krijgt, dit automatisch ten koste gaat van de macht van de andere? Dat we zo denken over macht is te zien aan hoe emancipatoire bewegingen vaak worden behandeld: als bedreiging voor een zelfbeeld dat is gevormd door een homogene, dominante groep, in plaats van een aanvulling op dat beeld.

Teksten die zichzelf opblazen of juist in het niets verdwijnen

door Maarten Visscher, schrijver bij o.a. 8weekly.

De teksten van Maarten Visscher zijn te lezen als het verslag van een strijd. Een persoonlijke strijd om terug te gaan in de tijd, in het geheugen. Wat vermaalt de molensteen van de tijd meteen, en wat blijft over: zijn het kiezels waaruit het grotere geheel valt af te leiden? Wat wordt groter, wat verdwijnt? In een onverbiddelijk, dynamisch zelfonderzoek doet Visscher een poging de ervaring van het ondergaan van de turbulente dans-, muziek- en theatervoorstelling ‘Do the Calimero’ van Lies Pauwels terug te halen. Is er nog sprake van betekenis als die ‘in je gezicht is ontploft’?

Een kosmische video-kritiek

door Teun Grondman, schrijver en kunstenaar, en werkt daarnaast voor het Nederlands Letterenfonds.

Terugdenkend aan ‘Do the Calimero’ merkte Teun Grondman dat de honderden balletjes die op een gegeven moment op de toneelvloer stuiterden hem het meest bij gebleven waren, gevolgd door ‘de machteloosheid, het gevoel van een naderend einde en het klein zijn, natuurlijk. En het feesten als antwoord daarop.’ Per toeval stuitte hij op YouTube op ‘I’ve loved these days’, een cover van het nummer van Billy Joel, waarvan Grondman de tekst hem aan de voorstelling deed denken. De video die hij daarna maakte, is misschien wel de meest kernachtige nabeschouwing van ‘Do the Calimero’: een uitbeelding van de dubbelzinnige verhouding tussen het nietige en het onmetelijke.

Een non-lineair veelkantige essay

door Jonathan van der Horst, theatermaker en schrijver.

Dat een mens in zijn of haar leven geconfronteerd wordt met overdaad is iets wat iedereen weet. Jonathan van der Horst laat het de lezer van zijn essay direct ervaren. Naar aanleiding van Lies Pauwels theaterstuk ‘Do the Calimero’ construeerde hij een meersporige, veelkantige tekst die een reactie vormt op de overdaad van het theaterstuk, en indirect ook op het onderhavige essay zelf. ‘Welke keuze je ook maakt in het overdadige aanbod, je weet nooit precies wat die je zal opleveren.’ Het verrassingseffect is voor Van der Horst meer dan een kunstgreep, het is een essentieel onderdeel van het theaterstuk, het internet, het leven.

Een tekst-teken carroussel

door Afke Laarakker, schrijver en vakredacteur bij de Architect.

Afke Laarakker legt op een uitdagende manier verbanden tussen een autobiografisch verslag van het ervaren van een cultuur die niet de jouwe is, de portretten die kunstenaar Karel Tuytschaever van hemzelf door tientallen collegakunstenaars liet maken, en de theatervoorstelling ‘Do the Calimero’ van Lies Pauwels, waar tijdens de finale alle acteurs in een moordtempo nieuwe personages werden en even snel van kostuum wisselden, het oude op de toneelvloer achterlatend. Laarakker nodigt de lezer uit tot experiment, door je zelf te laten klikken en schuiven met tekst en beeld. Wat betekent het om je identiteit te verhullen achter een masker, of juist om die te laten zien? Dat een persoon, net als een gelaagd kunstwerk, bestaat uit een onvaste samenstelling van identiteiten en de manier waarop iemand kijkt en bekeken wordt, is een beschouwing die Laarakker direct vertaalt naar de vorm van haar essay.

In juni 2023 organiseren we samen met de Brakke Grond een symposium over wat (online) experimenten zoals deze en de eerder verschenen publicatie Beyond the Black Box betekenen voor de kunstkritiek. Wat heeft het werk van hedendaagse makers nodig, waar heeft het publiek behoefte aan en wat vinden schrijvers een betekenisvolle manier van reflecteren op de meest actuele ontwikkelingen in kunst en cultuur.

De Digitale Driedaagse is een initiatief van Domein voor Kunstkritiek en De Nieuwe Garde, gehost door De Brakke Grond, in samenwerking met Studio Krom, Het Instituut voor Netwerkcultuur en cultuurmagazine De Optimist. Met financiële steun van het Stimuleringsfonds voor creatieve Industrie.