Bilgiyi İşleme Modeli/Kuramı
Artık öğrenmenin, değişime ayak uydurmak için hayat boyu devam edecek bir süreç olduğu gerçeğini kabul ediyoruz. Şimdi en acil görev, insanlara nasıl öğreneceklerini öğretmektir. — Peter Drucker
İnsan geçmişte yaşamış ve öğrenmiş olduklarının ürünüdür. Belirli konularda bilgisi vardır ve sahip olduğu bilgiler değer sistemlerini ve inançlarını etkilerken hayata bakışını oluşturur. Bir arada yaşayan bireyler olarak toplumu oluşturmaktayız ve gelişmiş bir toplum ortaya çıkarmada birey eğitimi ilgilenilmesi gereken en önemli konudur.
Sosyal varlık olan insan yaşamı boyunca öğrenir ve öğretirken eğitimden bahsederiz. Kapsamlı ve birçok tanımlaması bulunan eğitim bireylere; bilgi (bilişsel), beceri (psikomotor) ve tutum (duyuşsal) kazandırır- ASK (Attitude-Skill-Knowledge) modeli. Edinilen bilgilerle kazanılan beceriler ardından duygu, inanç ve davranış eğilimlerinde değişikliğe, tutum, sebep olur. Burada tutum, bireyin çevresindeki bir konuya karşı sahip olduğu bir tepki ön eğilimidir.
Eğitimde öğrenme gerçekleşir ve eğitim bireyin davranışlarında kasıtlı değişim meydana getirme sürecidir. Bireyin değişimi için yeni bilgilere uyum sağlıyor olması gerekir.
Öğrenme için temel bileşenler;
Yetenek
Önceden edinilmiş bilgi
Motivasyon
Nasıl öğreniriz?
Öğrenmeyi tanımlayan farklı kuramlar mevcutken davranışçı ve bilişsel yaklaşım sentezi olan bilgiyi işleme modeli (BİM) insan zihninin işleyişini bilgisayara benzeterek öğrenme yapı ve sürecini açıklar. Bilgiyi işleme modelinin cevapladığı temel sorular:
1. Yeni bilgi dışarıdan nasıl alınmaktadır?
2. Alınan yeni bilgi nasıl işlenmektedir?
3. Bilgi uzun süre nasıl depolanmaktadır?
4. Depolanan bilgi nasıl geri getirilip hatırlanmaktadır?
Bilgiyi işleme modelinde yürütücü kontrol, bireyin biliş süreçlerini denetleyen sistemdir. Modele göre öğrenmeyi etkileyen temel yapılar, duyusal kayıt/bellek, kısa (işleyen) ve uzun (işlemsel) süreli belleklerdir.
Öğrenmeyi etkileyen belli başlı süreçler ise tanıma, algı ve dikkat, bilgiyi kodlama ve depolama, hatırlama ve örgütlemedir. Öğrenmenin gerçekleşmesi için aktif olarak duyu organlarına gelen uyarıcılara bireyin dikkat etmesi gerekir. Birey dışarıdaki uyarıcıları organlarıyla alarak duyusal belleğe kaydeder. Duyusal belleğin kapasitesi sınırsızdır ve bilgi burada 1–4 saniye arasında kalır. Gelen bilgi işlenmezse çok hızlı bir şekilde kaybolur.
Gün içerisinde çevreden oldukça fazla uyarı alırız fakat uyarıcıların çok azı seçici algı süreciyle kısa süreli belleğe geçer. Kısa süreli hafıza 5 ile 9 arası bilgi kümesini yaklaşık 20 saniye saklar. Sayıların ikili, üçlü gibi akılda tutulması kümelemeye örnek verilebilir. Bilgi tekrarlanmaz ya da kodlanmazsa 20 saniye içinde tamamen unutulabilir. Zihinsel tekrar ve kodlama (anlamlandırma) yapılır, yeni gelen bilgiler eski bilgiler ile karşılaştırılarak örgütlenir ve uzun süreli belleğe gönderilir.
Bilgilerin depolanıp korunduğu uzun süreli bellekte bilgiler genellikle şemalar ve önermeler biçiminde korunur, buradaki bilgiler gerektiğinde hatırlanarak davranışa dönüşür. Belleği bir kütüphane gibi düşünürsek bilginin hatırlanması için materyallerin uygun şekillerde kodlanarak ilgili yerlere yerleştirilmesi ve daha sonra bilgilerin gözden geçirilmesi ve tekrarlarının yapılması gerekir.
Uzun süreli bellek bölümleri;
- Anısal (Epizodik) bellek yaşantılarla ilgilidir, şöyle ki kişide duygusal etki bırakan belirli bir zaman, yer ve olaylarla ilgilidir. Özel bir günde giyilen giysiler, yapılan geziler, alınan hediyeler gibi.
- Anlamsal (Semantik) bellek genel bilgilerin (kurallar, genellemeler, sorun çözme becerileri) yer aldığı bellektir.
- İşlemsel bellek zamanla otomatikleşen yüzme ve bisiklete binme gibi becerilerin ve korkuların bulunduğu bellek türüdür.
BİM modeline bakıldığında öğrenmenin gerçekleşmesinde;
- Konuya dikkat çekilmesi
- Yeni bilginin önceki bilgiyle ilişkilendirilmesi
- Soyut fikirlerin somutlaştırılmasına dair örneklerin verilmesi ve
- Bilginin tam öğrenilmesi için tekrar ve özetlemelere yer verilmesi gibi hususlara dikkat edilmelidir.
Bizler çeşitliliğin birer parçasıyız ve birbirimizden fiziksel ve bilişsel olarak farklıyız. Dolayısıyla bilgiye uyum sağlama konusunda da farklılık gösteririz. Öğrenmenin içsel ve dışsal bütününde varsa eksiklerimizi fark edip öğrenme kabiliyet ve kapasitemizi geliştirebiliriz. Öğrenmeyi öğrenmişken zihninizi hazırlayın ve sorular sorun.
Kaynaklar
Aytep, M. T. Eğitmenin Öğrenmeye Derin Bakışı El Kitapçığı. Yönderle Akademi.
Gülten, D. Ç., Ergin, H., Avcı, R. (2009). Bilgiyi İşleme Kuramı ve Anlamlandırmanın Matematik Öğretimi Üzerindeki Etkisi. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 12 (2), 1–10.
Züngür, E. (2022). Temel Eğitimde Güncel Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Kafdağı, 7(2), 134–159.
Şahin, Ş., Kılıç, A. (2022). Demokratik Yaşama Dayalı Öğrenme Modeli’nin Öğrencilerin Beceri, Değer ve Tutumlarına Etkisi. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi, 6(1), 84–101.
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/56854/mod_resource/content/0/5_Tutumlar.pdf
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/357/mod_resource/content/2/12._hafta-Bilgiyi_Isleme_Kurami.pdf
