NEO Blokzinciri Nedir?
NEO, kar amacı gütmeyen topluluk tabanlı bir blokzincir projesidir. NEO ile amaçlanan, blokzincir teknolojisi ve dijital kimlikler ile varlıkların dijitalize edilmesi, akıllı sözleşmelerin kullanımı ile dijital varlıkların yönetimini otomatize etmek ve dağıtık bir ağ ile “akıllı ekonomi” gerçekleştirmektir.
NEO blokzinciri, kendini gerçek varlıkların dijitalleşmesi ve blokzincir ile yönetilmesi için bir platform olarak konumlandırmaktadır. İnternette halihazırda milyonlarda dijital varlık vardır. NEO, bu varlıklar üzerindeki hakların korunmasını, gizliliğin sağlanmasını ve bu varlıklar için güvenilir bir sistem kurulmasını sağlamak amacıyla çıkmıştır. NEO blokzincir platformu ile kullanıcılar birden fazla dijital varlığı türünü kayıt edebilir, takas edebilir ve harcayabilir.
Dijital varlıklar, elektronik veri şeklinde var olan programlanabilir varlıklardır.
Blokzinciri teknolojisi ile, varlıkların dijitalleştirilmesi merkezsiz, güvenli, takip edilebilir ve aracısız olabilir. NEO blokzincirinde, kullanıcılar birden çok varlık türünü kayıt edebilir, ticaretini yapabilir ve yayabilir. Dijital varlıklarla fiziki varlıklar arasındaki bağlantıyı ispat etmek de dijital kimlikler ile mümkündür.
NEO blokzincirinde iki tür dijital varlık vardır;
- Global varlıklar
Tüm akıllı sözleşmeler ve istemciler tarafından erişilebilen varlıklar - Sözleşme varlıkları
Bu varlık türleri akıllı sözleşmelerin gizli veri alanında depolanır ve okunabilmesi için uyumlu bir istemci gerektirir. Harcanabilmesi için önceden belirlenmiş standart ve protokollere uymalıdır.
NEO EKONOMİK MODELİ
NEO blokzincirinde iki kripto para birimi vardır; NEO ve GAS.
NEO toplamda 100 milyon adet üretilmiştir ve NEO sahipleri ellerindeki tokenlar ile blokzincir ağını yönetme hakkına sahip olur. Yönetim hakkı ile, mutabakata katılacak düğümlerin elenmesi, blokzincir ağ parametrelerinin (ücret vs.) kararlaştırılması gibi işlemler sağlanır. NEO sahipleri ellerindeki miktar kadar oy hakkına sahip olurlar. NEO tokenları bölünemez ve en küçük birim 1 dir.
GAS ise NEO blokzinciri kaynaklarında kullanmak üzere yakıt tokenıdır ve herbir NEO ya karşılık gelecek şekilde toplamda 100 milyon adettir. NEO ağında tokenların saklanması ve akıllı sözleşmelerin çalıştırılması ücretlendirilir ve bu sayede düğümler için teşvik yaratılır ve kaynakların kötüye kullanılması engellenir. GAS bölünebilir olup en küçük birimi 0.0000001 dir. Bu GAS’ların tamamı 22 yıl boyunca parça parça NEO sahiplerine dağıtılmaktadır. NEO sahipleri ellerindeki miktar oranınca belli aralıklarla GAS kazanır. Eğer NEO‘ların sahipliği başkasına geçerse, daha sonra üretilecek GAS larda yeni sahiplerine gönderilir. GAS’lar, NEO ağındaki kaynakların kullanımı için yakıt olarak kullanılmaktadır.
NEO sahipleri ellerindeki NEO’lar oranınca oylama yaparak ağ kaynaklarının kullanımı için gerekli olan GAS miktarını belirleyebilirler. Kullanıcı deneyimini artırmak için, ağ içerisinde oylama ile GAS ücretkendirilmesi için minimum bir eşik belirlenir ve bu eşiğe kadar GAS kullanımı ücretlendirilmez. Bu yazının yazıldığı an itibariyle akıllı sözleşmelerde kullanılan ilk 10 GAS ücretsizdir.
NEO ve GAS tokenları birden çok borsada al/sat yapılabilmektedir. 24 Mart 2018 itibariyle 1 NEO $76.29 dır ve 65 Milyon adet dolaşımdadır. 1 GAS ise $28.40 dır ve toplamda 10.128.375 adet dolaşımdadır.
NEO MarketCap — 24.04.2018
GAS MarketCap — 24.04.2018
NEO DAĞITIM MEKANİZMASI
Toplamda 100 milyon olan NEO tokenlar dağıtım için iki parçaya bölünmüştür. İlk 50 milyonu kitle fonlaması sırasında NEO destekcilerine dağıtılmıştır. İkinci 50 milyon ise uzun dönem geliştirmeleri, blokzincir ağının yönetimi, bakımı için ve ekosistemi desteklemek için NEO konseyi tarafından tutulmaktadır. Bu 50 milyonluk kısım 16 Ekim 2017 ye kadar kitlenmiş ve dağıtılmamıştır. Daha sonrasında da borsalara girmemiştir ve NEO projelerini desteklemek için kullanılmaktadır. NEO projelerini desteklemek için dağıtım planları;
- 10 milyon token NEO geliştiricilerini ve NEO konseyini motive etmek için.
- 10 milyon token NEO ekosistemindeki geliştiricileri desteklemek için.
- 15 milyon token NEO konseyinin sahip olduğu ve NEO projelerinde kullanılan diğer blokzincir projelerine yatırım için.
- 15 milyon token beklenmedik olaylar için tutulmaktadır.
- Yıllık kullanılan NEO prensip gereği 15 milyonu geçememektedir.
GAS ise başlangıçta sıfır adettir ve her bir blok ile üretilmektedir. İki blok arasında 15–20 saniye süre vardır ve bir yılda yaklaşık 2 milyon GAS üretilmektedir. Blok başına üretilen GAS her yıl 1 adet azaltılacaktır. Azaltım işlemi blok başına 1 GAS olana kadar devam edecek ve 100 milyon adet üretilene kadar bu miktarda kalacaktır. Üretilen GAS lar NEO sahiplerine ellerindeki mikrar oranınca dağıtılmaktadır. Dağıtılan GAS’ı hakketmek için NEO’ların cüzdanınızda olması yeterlidir.
NEO YÖNETİM MEKANİZMASI
NEO token sahipleri, ağın sahipleri ve yöneticileridir. Ellerindeki NEO oranınca oylama yaparak ağın yönetimi sağlarlar, NEO’lardan üretilen GAS’ları kullanarak da ağdaki fonksiyonlardan yararlanırlar. (Akıllı kontrat yayınlama, çalıştırma vs.)
NEO konseyi, NEO projesinin kurucu üyelerinden oluşmaktadır. Yönetim ve teknik komiteler, stratejik ve teknik kararların verilmesinden ve uygulanmasından sorumludur. NEO konseyinin birincil görevi NEO projesinin geliştirilmesi ve tanıtımıdır.
Mutabakat Algoritması
NEO blokzincirinin mutabakat mekanizması “Bizans Hata Toleransı” (BFT) mutabakat mekanizmasının bir versiyonu olan dBFT dir. dBFT nin açılımı “delegated Byzantine Fault Tolerance” dir. Buradaki ‘delegated’ ifadesi, yani ‘delege atama’ ifadesi ile kastedilen, NEO sahipleri mutabakat sürecine dahil olmazlar bunun yerine mutabakat düğümlerinin seçilmesi için oylama yaparlar. Seçilen mutabakat düğümleri BFT algoritması ile mutabakata vararak bir sonraki bloğu eklerler.
Bir sonraki blok için seçilen mutabakat düğümlerinin listesi, son blok da dahil, yapılan oylama işlemlerine göre belirlenir. Mutabakat düğümlerinin kaç tane olacağı da aynı oylama işlemi ile belirlenir. Mutabakat düğümleri minimum 7 adet olup maksimum 1024 adete kadar çıkabilir. 2018 itibariyle 13 adete kadar mutabakat düğümünün olması öngürülüyor ama son raddede düzinelerce düğümün oylanarak seçilmesi bekleniyor.
NEO token sahipleri oylama ile destekledikleri düğümleri seçerler. Seçilen defter tutucular dBft algoritması ile mutabakata varırlar ve yeni blok yaratılır. dBft algoritması n adet mutabakat düğümü arasından (n-1) / 3 adet düğümün hatasını tolere edebilir. dBft nin sahip olduğu kesinlik sayesinde işlemler birkez onaylandığı zaman o işlemin dahil olduğu blok çatallaşma yaşayamaz, işlemler iptal edilemez veya geri alınamaz. Transfer işlemlerinin geri alınamaz şekilde bloğa yazıldığından emin olmak için 1 düğümün doğrulaması bile yeterlidir.
dBFT algoritması sayesinde NEO blokzincirinde bir blok üretmek 15–20 saniye sürer ve yapılan işlem sayısı saniyede 1000 işlem olarak ölçülmüştür. Bu rakam halka açık blokzincirleri arasında mükemmel bir performansdır. Bu değer (1000 TPS) uygun bir optimizasyon ile saniyede 10.000 işlem seviyesine çıkabilir ve bu rakam büyük boyutlu ticari uygulamalar için de oldukça idealdir.
NEO bokzincirinde, PoW da olduğu gibi blokların üretlmesi için bir yarış söz konusu değildir dolayısıyla madencilik de yoktur. Aynı şekilde PoS da olduğu gibi mutabakata dahil olmak için kitlenmesi gereken belli bir miktar da yoktur. Mutabakat düğümleri bir sonraki bloğu yaratmak için temsili olarak oylanırlar. PoW da olduğu gibi düğüm olarak seçilmenin bir ödülü yoktur.
NEO, merkezsizleşme adına kademeli ve dikkatli adımlar atmaktadır. Blokzincir ağlındaki düğümleri genişletmek için Hollanda’daki en büyük medya firmalarından biri olan KPN ile, Çindeki Bokzincir evangelisti ve VC’si Fenbushi Capital ile ve en büyük NEO topluluğu olan City Of Zion (CoZ) ile çalışmalar yapılmaktadır.
Mutabakat düğümleri haricinde, uygulamaların istek yapabildiği RPC düğümlerini de ciddi anlamda artırarak akıllı sözleşmelerin çalışma hızını oldukça artmıştır.
Tüm RPC düğümlerinin listesine şuradan erişebilirsiniz; http://monitor.cityofzion.io/
Akıllı Sözleşme Sistemi
Akıllı sözleşmeler ilk olarak 1994 de kriptocu Nick Szabo tarafından ileriye sürülmüştür. Szabo’nun ifadesine göre akıllı sözleşme:
Önceden programlanmış bir koşul tetiklendiğinde, akıllı sözleşme ilgili sözleşme şartlarını yerine getirecektir.
Akıllı sözleşme; Taraflar arasında kabul edilmiş şartları yerine getirmek için kendi protokolleri olan yazılım parçalarıdır. Blokzinciri teknolojisi ile akıllı sözleşmeler merkezsiz, bozulmaya/değiştirilmeye dayalıklı ve güvenilir bir sistemde çalışabilmektedir.
NEO’nun akıllı sözleşme sistemi üç parçadan oluşmaktadır;
NeoVM — Evrensel Blokzincir Sanal Makinesi
NeoVM, NEO akıllı sözleşme kodunu yürüten sanal makinedir. NeoVM sadeleştirilmiş, genel amaçlı bir sanal makinedir ve mimarisi JVM ile .Net Runtime’a benzemektedir. Sanal bir işlemciye benzer şekilde, akıllı sözleşmedeki direktifleri okur ve sıralı bir şekilde çalıştırır, mantıksal operasyonları ve talimat operasyonlarını gerçekleştirir. NeoVM’in kaynak kodları açık kaynak olarak paylaşılmaktadır ve fonksiyonellikleri genişletilebilir.
Interop Servisler
Blokzincir defterini, dijital varlıkları, dijital kimlikleri, depolama alanlarını ve diğer servisleri yüklemek için kullanılır. Çalışma zamanında akıllı sözleşmelerin bu servislere erişimini sağlar. Bu tasarım sayesinde NeoVM herhangi bir blokzincir sisteminde veya harici sistemlerde kullanılabilir ve böylece geliştirilen akıllı sözleşmenin kullanılabilirliğini artırır.
Geliştirme Araçları — Derleyici ve IDE Eklentileri
Geliştirme paketleri yüksek seviye dil derleyicileri ve IDE eklentilerini içerir. Derleyiciler Java ve .Net kodunu NeoVM’in komut dizelerine çevirir. Bu sayede C#, VB.Net, F#, Java, Javascript, Kotlin ve Python yazılımcıları yeni bir dil öğrenmeye gerek kalmadan Visual Studio, Eclipse veya aşina oldukları diğer IDE ler ile akıllı sözleşme geliştirmeye başlayabilecekler.
NEP-5 Token Standartı
NEO geliştirme önerileri (Neo Enhancement Proposals — NEP), NEO platformu için standartları belirtmektedir ve bunların arasında protokol özellikleri, istemci API leri ve sözleşme standartları vardır. NEO geliştirme önerilerinin beşincisi (NEP-5) token standartlarını belirtmektedir. NEP-5 önerisi NEO blokzinciri için token standartlarını belirtmektedir ve diğer sistemlere genel bir etkileşim mekanizması sunmaktadır. NEO blokzincirinde geliştirilen bir akıllı sözleşme NEP-5 standartlarını sağlıyorsa, sözleşmenin sağladığı tokenlar geçerli bir varlık olarak takas edilebilir, borsalarda alım satımı yapılabilir. Bir akıllı sözleşmenin NEP-5 standartını sağlayabilmesi için şu metodları içermelidir; mintTokens, totalSupply, name, symbol, decimals, balanceOf, transfer.
C# ile yazılmış NEP-5 standartında bir ICO token şablonunu bu linkden inceleyebilirsiniz.
NEO blokzincirinde şimdiye kadar yayınlanmış 13 adet ICO vardır ve daha birçoğunun da yakın zamanda çıkması planlanmaktadır. Yayınlanan NEP-5 tokenların listesini ve market değerlerini şu sitede inceleyebilirsiniz;
https://neoeconomy.io/ico
ICO olarak çıkan akıllı sözleşmeler haricinde, NEO blokzincirinde çalışan bir çok “merkezi olmayan uygulamayı” (dApp) bu sitede görebilirsiniz.
NEO Ekosistemi
NEO ekosisteminde sık kullanılan siteleri, uygulamaları ve iletişim mecralarını aşağıda bulabilirsiniz.
Discord, NEO ekosisteminin başlıca iletişimi kanalıdır. C#, Java, Javascript, Python gibi yazılım geliştirme kanallarından market tartışmalarının da yapıldığı bir çok kanal vardır.
https://discord.gg/ABet8JE
Github üzerinde tüm NEO projeleri açık kaynak olarak paylaşılmaktadır. NEO blokzincirinin kaynak kodlarını, farklı dillerin derleyicilerini ve birçok dökümantasyonu barındırıyor.
https://github.com/neo-project
Github, NEO ekosisteminteki en büyük açık kaynak topluluğu City of Zion (CoZ)‘un Github sayfası. En yaygın kullanılan cüzdan uygulaması dahil, akıllı sözleşme geliştirmek için kullanılan birçok uygulamanın kaynak kodlarını barındırmaktadır;
https://github.com/CityOfZion
Reddit, NEO hakkında güncel haberlerin ve tartışmaların olduğu NEO sayfası;
https://www.reddit.com/r/NEO/
Yarışmalar, Açık kaynak topluluğu CoZ’un düzenlediği iki adet yarışmanın sonuçları ve NEO & Microsoft’un ortaklaşa düzenlediği yarışma sonuçları;
https://cityofzion.io/dapps/1/ (CoZ-1)
https://cityofzion.io/dapps/2/ (CoZ-2)
https://neo.org/awards.html (NEO & Microsoft)
Türkiye’den ‘NEO Blokzinciri Türkiye’ topluluğuna ait Meetup kanalı ve birincil iletişim kanalı olan Twitter adresi;
https://www.meetup.com/Neo-Blockchain-Turkey/
https://twitter.com/NeoBlockchainTR
Cüzdan, En yaygın olarak kullanılanı;
http://neonwallet.com/
Yukarıdakiler dahil birçok kaynağı bulabileceğiniz Github sayfası;
https://github.com/CityOfZion/awesome-neo
