Takassız alışveriş, Lidyalıların parayı bulmasıyla bundan yüzyıllar önce ortaya çıktı. Tabi ki alışveriş kavramını tanımlamak için yüzyıllar öncesine gitmeyeceğim. Benim asıl anlatmak istediğim teknolojinin alışverişe nasıl yön verdiği.
Teknolojinin hayatımıza girmesi, alışkanlıklarımıza yön vermesi II. Dünya Savaşı’nın ardından başlıyor. Televizyon her ne kadar 1923 yılında icat edilse de yayılması 2. Dünya Savaşı’ndan sonra 1950’li yılları buluyor. Reklamcılık için inanılmaz bir veli nimet! Bir çok ürün tek bir kanaldan halka ulaşma imkanı buluyor.
1949’da restoranlarda kullanılmak üzere “The Diner’s Club” adında yemek kartları çıkarılıyor ve 1950’de ABD’de kullanıma girerek gelecek kredi kartları için bir temel oluşturuyor. Bu kartın kullanımının yıllar içinde yaygınlaşması üreticilere; tüketiciye sunacakları yeni ürünler için fikir veriyor ve kredi kartlarının 1960’da kullanımı yaygınlaşıyor. Reklamlar aracılığıyla halka hızlı alışveriş, zamandan tasarruf temalarını ulaştıran üreticiler amaçlarına da ulaşıyor. Kısa süre de yayılıyor kredi kartları.
Teknoloji kadar önemli bir diğer unsur da nüfus. Savaş sonrası 1946–1964 yılları arasında meydana gelen ve reklamlarla desteklenen ilk nüfus artışına “Baby Boom”, o dönemde doğan çocuklara da “Baby Boomers” deniliyor. Reklamlarla sağlanan bu ilk nüfus artış kontrolü toplumu televizyonlardan yönetmek açısından önemli ama daha önemli olan o gün doğan çocuklar bir 20 yıl sonra giyim, teknoloji, yeme-içme, kültür, politika gibi her alanda yaşama yön veriyor. Bu pazarlama sektörü açısından da oldukça önemli bir durum.
1970’li yıllarda ise televizyon çok daha geniş kitlelere ulaşıyor, reklamlar için ciddi boyutlarda paralar harcanıyor ve 1977, Apple’nin ilk kişisel bilgisayarı… Artık reklamlar sadece televizyonlardan desteklenmiyor. Bu tarihten itibaren bilgisayarlar hızla gelişiyor ve 1990’lı yıllarda uluslararası haberleşme platformu olan internetle buluşuyor. 1994’ün sonlarına doğru “Web Sayfa” kavramının bulunmasıyla kullanımı açısından bir patlama yaşıyor ve 1995’te 60 milyon kullanıcıya ulaşıyor. İnternet üzerinden alışveriş kavramının oluştuğu bu yıllarda 1994’te Amazon, 1995’te Ebay hayatımıza girerek alışveriş anlayışımıza yeni bir boyut kazandırıyor. “Amannn ne gerek var ayağımıza kadar gelmene, otur biz ayağına gelelim. Oturduğun yerden istediğin ürünleri incele, beğendiğini al.” anlayışı ilk bu yıllarda ortaya çıkıyor. İlk başlarda tabi günümüzdeki kadar şık bir sayfa tasarımı yok. Sadece kitap siparişi alan Amazon dünyanın her yerinden gelen bu alışveriş davranışını değerlendirerek ürün yelpazesini genişletiyor.
1994 yılını önemli yapan bir diğer konu ise Fransa’nın kredi kartlarında Chip& PIN sistemine geçmesi ve o sene sahtecilik olaylarında ciddi bir düşüş görülmesi. Eee teknolojiye ayak uydurmak öyle kolay değil tabi. Bir yenilik hemen başka bir ihtiyacı doğuruyor.”Güvenlik”. Bu olaydan esinlenerek bir araya gelen EuroPay, Master ve Visa(EMV) güvenlik konusunda global bir çalışma yaparak Chip&PIN’li kartları tüm dünyaya sunuyor.
2002’li yıllarda mobil telefon kullanımının yaygınlaşması ile birlikte “Oturduğun yerden alışveriş yap!” anlayışı “Her yerden alışverişe yap”a evriliyor. Bir zamanlar telefonların kullanımı bu kadar yaygın değildi. Günümüzde ise resmen elimizden düşürmediğimiz bilgisayarlarımız. Bilgisayarı açmaya üşendiğimiz her durumda “ Aman canım, telefondan hallederim.” dememiz de bu yüzden.
Chip&PIN’li kartlar ile fiziksel ortamda şifre girerek ödemeyi doğrulama adımı 2007’li yıllarda sanal ortama taşındı ve akıllı sms’ler -ödeme öncesi cep telefonumuza gönderilen şifreler- gündeme geldi.
Kullanıcıyı internetten ya da mobilden alışverişe yönlendiren en önemli etkenler zamandan tasarruf ve indirim. Normalde 400 lira olan bir gömleğin 100 liraya düştüğünü duyunca aklımız çıkıyor. Eee tabi ki daha cazip. Madem 100 liraya da satılabiliyor neden başta 400 liraydı fiyatı ? Hayır, hayır indirime odaklan lütfen. Şimdi konumuz o değil. İnternette ürün daha uygun fiyata satılıyor ve tercihimizi internetten yana kullanıyoruz. İlk başta internetten alışveriş alışkanlığı oturduğu için bunu mobile’e çekmek çokta kolay olmadı. İnternetten alırsan 100 ama cep telefonuna mobil uygulamayı indirirsen %20 daha indirimli. Oldu mu sana 80. Harikaaaa. E hadi o zaman mobilden alışveriş yapalım.
Mobilde hem ürünü al hem de ödeme ekranından çıkış yapmadan gelen sms’teki şifreyi ekrana gir. Aaa ödeme uzadı, kullanıcının canı sıkıldı. O zaman hoşgeldin QR kod! Bu konu için araştırma yaparken 2013 yılında yazılmış bir makalede blogger’ın en son yazısını QR kod ile sonlandırdığını gördüm. Tebessüm etmedim desem yalan olur. Teknoloji asla durmuyor. Bugün ise günümüzde şifre yerine geçecek biometrik doğrulamalar kullanılıyor. Bizi gözümüzden tanıyan bankamız, yüzümüzden, parmak izlerimizden tanıyan telefonlarımız var. Her şeyimizle seniniz al, kullan teknoloji! :) Bu teknoloji henüz ödeme doğrulama adımlarında kullanılmadı ama Visa’nın 3D Secure 2.0 dokümanlarında bu konudan bahsettiğini görmekteyiz. Yakın gelecekte hayatımızda yer alacağı aşikâr. 3D Secure 2.0’dan bir sonraki yazımda bahsedeceğim.Şimdi devam edelim.
Sadece ürün üzerinde yapılan indirimler değil indirim kuponları da bizi büyük ölçüde cezbediyor. Peki bu davranışın nasıl ortaya çıktığını biliyor musunuz ? 1887 yılında Coca-Cola indirim kuponlarıyla satış yapıyor ve tüketici üzerinde etkisi gözlenen bu davranış o günlerden bugünlere taşınıyor. Alın size vay be dedirten bir bilgi :)
Günümüzde popüler bir diğer konuda coin’ler. Bitcoin ya da diğer altcoinlerle alışveriş. Belki biliyorsunuzdur, ilk Bitcoin alışverişi 2010 yılında bir pizza üzerinden gerçekleşiyor. Tabi Bitcoin’in o zaman ki değeri 0,003 Cent :) Dijital paralarla alışverişin daha da yaygınlaşması isteniyor. Dijital para, dijital dünya, dijital cüzdan. Bu da gelecek için alışveriş anlayışımıza ve yaşantımıza yepyeni bir yön verecek olaylardan biri.
Ben yazarken çok eğlendim. Umarım siz de okurken eğlenmişsinizdir. Bir sonraki yazımda görüşmek üzere.
