Öğrenilmiş Çaresizlik/ Learned Helplessness nedir? Örnekleri nelerdir? Nasıl başa çıkılır?

Gizem Baykal Yazan
3 min readFeb 8, 2019

Öğrenilmiş çaresizlik, bir durumda sürekli olarak olumsuz tepki alma sonucu ortaya çıkan başarısızlığı kökten kabullenme durumudur.Bir çok deneyim sonucunda başarısızlıkla karşılaşıp kabullenmek ve bunu ilke edinmek o kadar güçlü bir psikolojik etkidir ki kişiyi içinden çıkılamayacak bir girdaba doğru hızlı adımlarla ilerletir.Ve başarısızlığın önündeki tüm engeller kalksa da kişi başarısız olacağına inandığı için engelin kalkmış olduğunu fark edemez bile… Öğrenilmiş çaresizliğin depresyon ve daha birçok mental sağlık sorunu ile güçlü bir ilişkisi olduğu ortaya konmuştur. Ve hayvanlar üzerindeki bir çok deneyle kanıtlanmıştır.

Köpekler Üzerindeki Deney :

Seligman da deneyinde yirmi dört tane köpek alır ve onları üç gruba ayırır. İlk gruba kaçış grubu der ve bunlara düğmeye bastıklarında kesebilecekleri bir şok uygular. İkinci gruba boyunduruk grubu der, bu köpekler düğmeye bassalar bile şok kesilmez. Üçüncü gruptaki köpekler ise kontrol grubudur ve herhangi bir şoka maruz kalmazlar. Yirmi dört saat sonra tüm köpekleri kısa bir çitle iki bölmeye ayrılmış kapalı bir alana götürür ve köpeklere şok verir. Kaçış grubu ve kontrol grubu duvardan atlayıp şoktan kurtulmayı başarırken, boyunduruk grubu şoktan kurtulamaz. Bu gözlemler bilişsel psikolojinin davranışçılığın yerini almasına neden olan bilimsel bir devrim başlatır. Yani davranışlarımızı düşündüğümüz şeyler belirler, sadece görünür bir ödül veya ceza değil!

Pireler Üzerindeki Deney :

‘’Pireleri almışlar, bir kavanozun içine yerleştirip kapağını da açık bırakmışlar. Bir süre sonra hepsi zıplayarak kaçmış. Bunu bir kaç kez tekrarladıktan sonra, bir kez de kapağı kapatmışlar. Pireler yine zıplayıp çıkmaya çalışmışlar,ama her sefer kapağa çarpıp geri düşmüşler. Uzun bir süre sonra kapak açılsa da, pirelerin zıplamasına rağmen dışarı çıkamadıkları görülmüş. Çünkü artık pireler kapak seviyesini geçecek kadar zıplamayı beceremiyorlar. Artık kapağı kapamaya gerek kalmamış,çünkü açık da olsa pireler kaçmayı başaramıyorlar.’’

Öğrenilmiş Çaresizlikle Nasıl Başa Çıkmalıyız?

“Yok, olmaz bu iş… Asla çözülmez bu durum, ben sana söyleyeyim… O iş yatar, hiç başlama… Bizim hangi işimiz düzgün gitti ki bu gitsin! Sen ne yaparsan yap, hiçbir önemi yok, hiçbir işe yaramayacak. Çünkü sonuç daima aynı olacak!” iç sesiniz bunları mırıldanıyor değil mi?Eğer herhangi bir konuda başarılı olmak isteyen kişi, işi başaramayacağını düşünmeye başlarsa bu hal tavırlarına yansıdığı gibi gerekli motivasyonu da kaybetmesine neden olacaktır. Öğrenilmiş çaresizlik kavramı göz önünde bulundurularak başarının sürekli başarısızlığa rağmen devam edilerek elde edilebileceği akıldan çıkarılmamalı.Birçok kişi onlara zarar veren bir durumdan ayrılmanın ya da bu duruma son vermenin mümkün olmadığını hisseder. Öğrendikleri bu çaresizlik onları tamamen şartlandırılmıştır.

Başarısızlıktan her zaman başarıya giden yolda ders alın. Başarısız olmamız değil başarısızlığa yüklediğimi anlam önemlidir. Başarısızlığa kendinizce bulduğunuz nedenler bir sonraki defa benzer durumda ne yapacağınızı belirler.Eylemsizlikten dolayı çekilen acının miktarını attırmak bazen işe yarar. Bir düşünceyi içinizden beşten fazla tekrarladığınızda beyin onu gerçek olarak algılar. Olumsuz iç konuşmaları kafanızın içinde çok tekrarlamayın. Engel olamıyorsanız gidip başkalarıyla konuyla ilgisiz şeyler konuşabilirsiniz. Dış konuşma olumsuz iç konuşmayı susturur.Şimdiye kadar yaptığınız tüm hatalar ve düştüğünüz çaresizlik durumları için kendinizi affederek başlayın. Kendinize öncelikle kısa vadeli hedefler koyun ve hedefe konsantre olun. Her bir başarı adımınızda kendinizi ödüllendirin. Hataların, engellerin sizi durdurmasına izin vermeyin. Yeni bir başlangıçtan korkmayın. Asla vazgeçmeyin ve umutsuzluğa kapılmayın, tekrar tekrar denemekten korkmayın. Unutmayın ki başarısızlık yollarında yürümenin sonucu başarı sokağına varmaktır. Hadi tekrar dene başarabilirsin !

--

--

Gizem Baykal Yazan

Eskişehir BAHÇEŞEHİR KOLEJİ Fen Bilgisi Öğretmeni / Robotik Kodlama Öğretmeni