GRANT PARK (CHICAGO)
GRANT PARK VE İBB ORHANGAZİ ŞEHİR PARKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
Bu yazının hedefi; ABD’nin Illinois eyaletine bağlı Chicago kentinde bulunan Grant Park’ın oluşturulmasının tarihsel süreçlerini ,su ile ilişkisi ve bu ilişkinin değişimini vurgulamaktır. Aynı zamanda ; Türkiye, İstanbul ili Maltepe ilçesinde bulunan hemen hemen aynı yüzölçümüne sahip bir kıyı parkı olan İBB Orhangazi Parkı’nın Grant Park ile karşılaştırılması yapılarak sonuç ve değerlendirme yapılmıştır.
1.GRANT PARK’IN KONUMU
Grant Park Harita 1.1'de görüldüğü gibi ABD’nin Illinois eyaletine bağlı Chicago kentinde bulunmaktadır. Kuzeyde Randolph Caddesi, güneyde Roosevelt Yolu, batıda Michigan Bulvarı ve doğuda Michigan Gölü ile sınırlanmıştır. Michigan Gölü, ABD’deki beş büyük gölden biridir ve bu göller içinde tamamı ABD’de olan tek göldür.
2.CHICAGO’NUN SU İLE İLİŞKİSİ
Chicago’da tarihi boyunca tüm mevsimlerde insanlar sudan yararlanmıştır. Göller, nehirler ve akarsular bir içme suyu kaynağından, endüstriyel bir kanalizasyondan veya ekonomik bir otoyoldan daha fazlası olmuştur. İnsanlar su kenarında balık tutmuş keşfedip yüzmüşler, teknelere binmişlerdir. Bölge büyüyüp genişledikçe bu kıyı bölgelerinin çoğu ekonomik kullanıma girerken, kirlilik diğerlerini yağmalamıştır. Bu durum, fırsatları azaltmıştır ancak ortadan kaldırmamıştır. Hem Chicago içinde hem de banliyö bölgelerindeki park bölgeleri, insanların kendi sınırları içinde yüzmeleri, tekneyle gezmeleri ve balık tutmaları için yerler inşa etmiştir. Bunlar biri de Grant Park’tır.1844'te resmi olarak park alanı ilan edildiğinden beri nesiller boyunca birincil rekreasyon alanı olarak hizmet vermiştir.
3.CHICAGO’DA KIYI EROZYONU ETKİSİ
Kıyı erozyonu kaynaklı Chicago’nun 45,062 km Michigan Gölü kıyı şeridinin tamamı insan yapımıdır. Orijinal topografyası önemli ölçüde değiştirilmiştir. Bugün, basamaklı taş ve moloz kaplamalar ve dalgakıranlar rüzgara, dalgalara ve mevsimlerin donma/çözülmelerine karşı dayanıklıdır.
1800'ler boyunca, Chicago’nun bir ticaret merkezi olarak önemi, göl kıyısı boyunca liman tesislerinin ve demiryollarının inşa edilmesini gerektirmiştir. Illinois Merkez Demiryolunu barındırmak için dalgakıranlar inşa edilmiştir ve göl doldurularak göl kıyısını Michigan Bulvarı’ndan neredeyse bugünkü kıyı şeridine kadar uzatılmıştır.
Yüzyılın başında göl kıyısı gelişimini ticaret değil, eğlence dikte etmiştir. Aaron Montgomery Ward’ın, halkın Michigan Gölü’ne erişim hakkına sahip olduğu fikri Grant Park’ın gelişmesine yardımcı olmuştur. Kum ve bataklığın yerini dolgu, limanlar, yat limanları, golf sahaları, top sahaları ve Lake Shore Drive almıştır.
4.GRANT PARK’IN TARİHİ
Özel ve kamu çıkarları, Michigan Gölü kıyı şeridinin kullanımı ve geliştirilmesi için rekabet etmiştir. 19 ve 20. yüzyıl boyunca, bireyler ve kuruluşlar, Chicago’nun hem kuzeyine hem de güneyine uzanan Michigan Gölü’nün plajlarına ve sularına halkın erişimini geliştirmek ve sürdürmek için büyüyen endüstrilere karşı şiddetli kampanyalar başlatmıştır.
On dokuzuncu yüzyılın büyük bir bölümünde, göl kıyısı boyunca özel gelişimin tek istisnası olmasına rağmen, şehir Lake Front Park’ı ihmal etmiştir. Ek olarak, çeşitli özel çıkarlar defalarca parka tecavüz etmeye çalışmıştır. Illinois Yüksek Mahkemesi, öncelikle yerel tüccar Aaron Montgomery Ward liderliğindeki kararlı bir kampanya aracılığıyla, şehrin ve özel çıkarların, tahsis edilen araziyi kamu kullanımı dışındaki amaçlar için geliştirmesini yasaklamıştır.
4.1)1830–1871 DÖNEMİ
Başlangıçta Grant Park su altındadır. Harita 4.1.1'de Chicago’yu gösteren bu 1835 haritasında görülebileceği gibi, yaklaşık olarak orijinal göl kıyısını takip etmektedir.
1844'te bölge, Lake Front Park olarak da bilinen, şehrin sahibi olduğu Lake Park olmuştur. Harita 4.1.2'de 1850'lere ait bu harita, göl kıyısını başladığı yeri, yani Michigan Bulvarı’nın 15,24 metre yakınını göstermektedir. Dalgaların göl kenarındaki malikanelere çarptığı görülmektedir.
Illinois Eyaleti; Illinois Central Railroad’un şehir merkezini korumak için bir dalgakıran inşa etmesi koşuluyla, demiryolunun gölde inşa edilmesine izin veren bir eyalet yasası çıkartırmıştır.1852'de Illinois Central, Michigan Bulvarı’nın yaklaşık 90 metre doğusunda dalgakıran inşa etmiştir. Bu, güneyde demiryolunun kıyıya çıktığı 12. caddeye uzanan Harita 4.1.3'de görüldüğü gibi önemli bir lagün bırakmıştır.
Ekim 1871'de DeKoven Caddesi’nde Catherine ve Patrick O’Leary’ye ait bir ahırda yangın çıkmıştır. Şiddetli bir rüzgarla beslenen bu alev, Büyük Şikago Yalgını’na dönüşmüştür.
4.2)1872–1899 DÖNEMİ
Michigan Bulvarı ile demiryolu rayları arasındaki lagün , 1871'deki Büyük Şikago Yangını’ndan sonra yıkım molozları için uygun bir boşaltma yeri sağlamıştır. The Army Corps of Engineers ,1891'de dalgakıranın arkasındaki Michigan Gölü bölgesinin büyük ticari gemiler için uygun olmadığını bildirmiştir.
4.3)1900–1908 DÖNEMİ
Belediye Meclisi 1901'de, Lake Park’ın adını Amerikan İç Savaşı komutanı General ve Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Ulysses S. Grant onuruna Grant Park olarak yeniden adlandırıldı.
4.4)1909–1914 DÖNEMİ
Montgomery Ward 1909'da, Grant Park’ı açık alan tutmak için verdiği uzun hukuk savaşını kazanmıştır . Michigan Bulvarı’ndaki bina sahiplerinin oybirliğiyle onayı olmadan orijinal Lake Front Park’ta binalar inşa edilemeyektir kararı alınmıştır. Ward’ın zaferi nedeniyle, Grant Park’taki gelecekteki geliştirmelerin çoğu yeraltında olacaktır. Aynı yıl Chicago Planı yayınlanmıştır. Plan, yeni park alanı oluşturmak için büyük miktarda göl dolgusu öngörmüştür. 1909'da Daniel Burnham, Chicago Şehri için bir ana plan hazırlamıştır ve Grant Park’ın Şehrin önde gelen kültür merkezi olmasını istemiştir. 1911–12'de South Park Commissioners ve the Illinois Central Railroad arasında 12. Caddenin güneyindeki gölün doldurulmasına ilişkin anlaşmalar imzalanmıştır. 1914'te South Park Commissioners, Kongre’den 91,44 metre daha doldurmak için onay almıştır. Bu karar parkı ;mevcut sınır olan Michigan Bulvarı’nın 640,08 metre ötesine genişletmiştir.
4.5)1915–1930 DÖNEMİ
South Park Commissioners 1920'ler boyunca ,Illinois Central rayları boyunca bir dizi dekoratif viyadük inşa etmiştir ve yolları yeni park alanına doğru genişletmiştir. Çevre düzenlemesi ile de uğraşmışlardır ve Buckingham Çeşmesi hediyesini kabul etmişlerdir. Geniş açık çimenli alanlar, iniş uçakları için ideal olduğunu kanıtlamıştır. Grant Park, resmi havaalanı olmuştur ve bir dizi havacılık buluşması yapılmıştır. Wingfoot Express felaketinden sonra , havacılık faaliyetinin çoğu uzak alanlara taşınmıştır. Aynı zamanda bu yıllarda Harita 4.5.1'de görüldüğü gibi göl kıyısına yat kulüplerinin merkezi olarak hizmet verecek binalar da inşa edilmiştir.
4.6)1931–1970 DÖNEMİ
Chicago 1931'de, Büyük Buhran’ın derinlerinde olduğu için South Park Commissioners, 1920'lerin ölçeğinde park için çalışmalarına devam edememiştir. Columbus’ta Harita 4.6.1'de görünen hava fotoğrafındaki alana 1930'ların başında bir grup kabuğu inşa edilmiştir ve Grant Park’ta uzun bir ücretsiz konser geleneği başlamıştır. O bölgede yer üstü binalar yasaklanmış olsa da, onlarca yıldır büyük kalabalıklara oynamasına rağmen yapı “geçici” olarak kabul edilmiştir. 1950'lere kadar çok az başka gelişme olmuştur.
4.7)1971–1990 DÖNEMİ
Jackson Boulevard ve Columbus Drive’ın güneybatı köşesine 1978'de, hâlâ ayakta duran “sökülebilir” Petrillo Music Shell inşa edilmiştir. “Geçici” ve “sökülebilir” olduğundan, yer üstü bir yapı olarak kabul edilmemiştir.Tuvaletler yer altına inşa edilmiştir. Eski “geçici” Bandshell 47 yıllık kullanımdan sonra yıkılmıştır. Montgomery Ward davalarında tüm bitişik mülk sahiplerinin yeni yapılara rıza göstermesi standart olmuştur .Bir sivil kuruluş, 1978'de Illinois Central bahçelerinin “Lakeside Gösteri Bahçeleri” olarak kullanılması için bir teklif sunmuştur. Yirmi yıl sonra benzer bir öneri Millennium Park ile sonuçlanmıştır.
4.8)MILLENNIUM PARK (2004)
Şehrin halka açık kullanım için göl kıyısındaki en büyük gelişimi, Michigan Bulvarı’nın doğusunda Randolph ve Monroe Sokakları arasında oluşturulan 24,5 dönümlük Millennium Park’ın inşasıdır; Park, Temmuz 2004'te halka açılmıştır.
Millennium Park Vakfı(The Millennium Park Foundation ), Millennium Park’ı geliştirmek ve yönetmek misyonuyla 1998 yılında kar amacı gütmeyen bir kuruluş olarak kurulmuştur. Millennium Park Vakfı ve bağışçıları, Park boyunca bulunan heykelleri ve tesisleri tasarlamak ve inşa etmek için çeşitli sanatçı ve mimarları görevlendirmiştir.
5.GRANT PARK ‘IN KIYI KULLANIMI
Grant Park’ın kıyısı genellikle yürüyüş, koşu, bisiklet gibi açık hava etkinlikleri için kullanılır. Ayrıca, parkın yer aldığı şehir içinde bulunan nehir kıyısı, güzel manzaralarının yanı sıra, su yolu turizmi, yelken veya tekne gezintisi gibi aktiviteler için de kullanılmaktadır. Aynı zamanda Michigan Gölü’nde Grant Park’tan ulaşılan iki marina vardır.
5.1)CHICAGO LAKEFRONT TRAIL
Chicago Lakefront Trail, Michigan Gölü kıyısı boyunca uzanan 45 km çok kullanımlı bir yoldur. Bisikletçiler ve koşucular arasında popülerdir. Kuzeyden güneye Lincoln Park, Grant Park, Burnham Park ve Jackson Park’tan geçmektedir.
5.2)MARİNALAR
Michigan Gölü’nde Grant Park’tan ulaşılan iki marina vardır. Monroe Harbour, parkın doğusundaki geniş limanda 1000 bağlama yeri ve tesisler bulundurmaktadır. Parkın kuzeydoğusundaki DuSable Harbour , 420 tekne iskelesi ve bir mağaza sunmaktadır.
6.İBB ORHANGAZİ PARKI
Türkiye’de İstanbul ili Maltepe ilçesinde yer alan park Harita 6.1'de görüldüğü üzere 2014 yılında 19 hektarlık kısmı mevcut sahil alanından, 101 hektarlık kısmı ise yapılan eski kıyı çizgisinden itibaren kıyının 500 m açığına kadar , kentsel dönüşüm sonrası ortaya çıkan inşaat artıkları kullanılarak doldurularak oluşturulmuştur. Bu vesile ile “Türkiye’nin En Büyük Açık Hava Spor ve Yaşam Merkezi” unvanını almaya hak kazanmıştır. Mülkiyeti İBB’ye aittir.1.200.000 metrekare yüzölçümüne sahiptir.
Orhangazi Şehir Parkı İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından düzenlenen dragon bot ve kano-kürek yarışları, bisiklet organizasyonları, yelken yarışlarına ev sahipliği yapan bir parktır. Su Sporları Festivali gibi uluslararası organizasyonlar için de bir mekan niteliği taşımaktadır. Bu alanın en büyük riski Marmara Denizi içerisindeki faya çok yakın alanlardan birine yapılması olmuştur. Kıyı dolgu alanı olan park olası depremler senaryolarında sıvılaşma potansiyeli ve sarsıntı etkisi açısından en riskli bölgelerinden biridir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Orhangazi Şehir Parkı yoğun yerleşim baskısı altında olan yakın çevresi ve merkezi konumda bulunması dolayısı ile İstanbul Anadolu yakası için kıyı kanuna uygun şekilde halkın büyük ihtiyacı olan yeşil alan, rekreasyon alanlarını karşılamaktadır.
7.GRANT PARK VE İBB ORHANGAZİ ŞEHİR PARKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
1. ABD’nin Illinois eyaletine bağlı Chicago kentinde bulunan Grant Park Michigan Gölü’nün kıyısındadır. Türkiye’de İstanbul ili Maltepe ilçesinde yer alan İBB Orhangazi Şehir Parkı Marmara Denizi’nin kıyısındadır. Michigan Gölü 58.016 km² alanı ile Marmara Denizi‘nin yüzölçümünün yaklaşık 5 katıdır.
2. İki parkta 1.200.000 metrekare yüzölçümünün üzerinde bulunan şehir parklarıdır.
3. Grant Park’ta bir çok paydaş beraber parkı geliştirmek ve yönetmek misyonuyla (kamu, özel sektör ,sivil toplum örgütleri, halk) beraber çalışmaktadır. İBB Orhangazi Şehir Parkı için ise İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin sorumluluğu altında bir park olduğu söylenebilir.
4. Her iki parkta insanların kıyı bağlantısını sağlamaktadır ve onları kıyıya çekmeyi başarmaktadır.
5. Grant Park tarihi boyunca kıyının halk kullanımına sahip çıkmıştır. Kıyı erozyonu kaynaklı Chicago’nun 45,062 km Michigan Gölü kıyı şeridinin tamamı insan yapımıdır. Kıyı çizgisi ve kıyı alanının değişmesi mecburiyetten kaynaklanmıştır. Bugün, basamaklı taş ve moloz kaplamalar ve dalgakıranlar ;rüzgara, dalgalara ve mevsimlerin donma/çözülmelerine karşı dayanıklı hale gelmiştir. Kum ve bataklığın yerini halkın ihtiyaçları birinci amaç olarak rekreasyon alanları almıştır. İBB Orhangazi Şehir Parkı da dolgu alanı ile meydana gelmiş bir parktır ,içerisinde geniş yeşil alanlar, rekreasyon alanları oluşturulmuştur. Ancak İBB Orhangazi Şehir Parkı fay hatlarına yakın konumdadır olası bir depremde sıvılaşma tehlikesi ile karşı karşıya kalması söz konusu olabilir.
8.SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Sonuç olarak; kıyı geçmişiyle birlikte düşünülecek, eşsiz manzarası korunacak, geliştirilecek, çevresindeki yeni yerleşim alanlarının ihtiyaçları da dahil olmak üzere gelişen kullanımlara uyum sağlarken tarihi karakteri ,ekolojik değerleri korunacak ve gelecek için yorumlanacak ,yeşil alan sistemleri ile entegre edilecek çok bileşenli ,etki alanı geniş alandır.
Kıyı parklarında kıyı yönetimi sağlanırken arazi kullanımı, yönetimi, bakımı, ulaşımı, yol tasarımı ve park gelişimi için kısa ve uzun vadeli yönergeler için parkların sürdürülebilir yaklaşımla yönetilmesi tehlike kapsamında değerlendirilen sorunların başlamadan önlenmesini sağlayabilir.
KAYNAKÇA
- Alp M. A.,Ekşi M.KAMUSAL AÇIK YEŞİL ALANLARIN TOPLUMSAL BEKLENTİLER YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: MALTEPE, ORHANGAZİ ŞEHİR PARKI ÖRNEĞİ.Peyzaj Araştırmaları ve Uygulamaları Dergisi 3(1) (2021) 1–11.
- Chicago Choose.Grant Park.https://www.choosechicago.com/?s=grant+park
- Cremin, Dennis H. (2013).Grant Park the Evolution of Chicago’s Front Yard.
- Chicago Lithographing Co .(1866). Chicago Illustrated.
- ENCYCLOPEDIA o f CHICAGO.(2005).Growing up along the Water, Fishing.http://www.encyclopedia.chicagohistory.org/pages/300069.html
- Grant Park Master Plan.https://www.chicago.gov/content/dam/city/depts/zlup/Planning_and_Policy/Publications/Central_Area_Plan_DRAFT/11_Central_Area_Plan_Chapter4_3b.pdf
- Hudson D.(1993).Plan of Chicago Burnham.1846–1912.
- KIRBAŞ AKYÜREK B.İ.(2019).İstanbul’un Kıyılarındaki Yerel Problemler:Maltepe-Kartal Sahili.MEGARON 2019;14(2):308–318.
- Lyle.(2014).History of Grant Park, 1830–1871.https://www.chipublib.org/blogs/post/history-of-grant-park-1830-1871/
- Lyle.(2014).History of Grant Park, 1872–1899. https://www.chipublib.org/blogs/post/history-of-grant-park-1872-1899/
- Lyle.(2014).Mapmakers Lie: Grant Park in 1913.https://www.chipublib.org/blogs/post/mapmakers-lie-grant-park-in-1913/
- Maggie Daley Park.Accessibility.http://maggiedaleypark.com/about/accessibilty/
- Millennium Park. Boeing Galleries.https://millenniumparkfoundation.org/art-architecture/boeing-galleries/
- Peyzax.(2020).İBB Orhangazi Şehir Parkı: Türkiye’nin En Büyük Açık Hava Spor ve Yaşam Merkezi. https://peyzax.com/ibb-orhangazi-sehir-parki/
- Uzun,M.(2016)İstanbul Maltepe-Kartal Kıyı Şeridi Örneğinde Rekreasyonel Kullanıcı Memnuniyetinin Belirlenmesi ve Rekreasyon Olanaklarının Değerlendirilmesi* Assessment of Recreational User Satisfaction and Recreational Opportunities; The Case Study of Istanbul Maltepe-Kartal Coastline.Route Educational and Social Science Journal Volume 3(1).
- Wille, L.(1991).Forever Open, Clear, and Free the Struggle for Chicago’s Lakefront.
