Yeni bir Yıldıza Yol Açın
Bir önceki yazımı yazarken bir yandan haberlere ufaktan göz gezdiriyordum. O sırada dikkatimi çeken ilginç bir habere gözüm takıldı. Eylül ayında yeni bir yıldızımız olacak ve bu yıldız kutup yıldızından daha parlak olacak. Nasıl diye düşünmeye başladım. Hatta ilk sorum şu oldu “Kutup yıldızından daha parlak olan bu yıldız hangi yönü gösterecek ?”. Tabi araştırdıkça aslında böyle bir şey olmadığını, sıradan bir nova patlaması olduğunu fakat ardında bir sürü gizem için belki de bir çok cevap barındırdığını anladım.
Yeni Yıldızımız : T CrB
Tarih boyunca yıldızlar isimlendirilirken bir çok karışıklık oluşmuştur. Mesela Gemini, yani İkizler takımyıldızının en parlak yıldızı Alpha Gemini değil de Beta Gemini. Veya Yunan alfabesinin 24 harf olması ve yıldızların sayılarının fazla olması. Ama asıl önemli olan ve karışıklığın temelini oluşturan sebep ise yıldızların bazılarının parlaklığının aslında sürekli sabit olmaması. İşte T CrB de bunlardan biri. Corona Borealis yani Kuzey Tacı takım yıldızındaki T sıralı yıldız.
T CrB ‘nin hikayesi bilinen tarihiyle yaklaşık 800 yıl önce 1217 yılına dayanmakta. Bir başrahip gökyüzüne bakıyor ve enteresan bir şey görüyor. Hemen şöyle kayıt altına alıyor: “Başlarda çok sönük bir yıldızdı fakat sonra birden muhteşem bir ışıkla parladı ve ardından da eski sönüklüğüne geri döndü”. Ben ilk okuduğumda süpernovaları düşündüm fakat “…muhteşem bir ışıkla parladı ve ardından da eski sönüklüğüne geri döndü.” kısmı bu düşüncemi tamamen çürüttü.
Bilmeyenler için süpernovalar bir yıldızın ömrünün bittiğinde patlamasıdır. Bir süpernovanın parlaklığı Güneş’in 100 katına kadar çıkabilir. Aşağıda 1054 yılında patlayan bir yıldızın ardında bıraktığı bulutsunun bir resmi bulunmakta. Oluştuğu günden beri genişlemeye devam ediyor.
1217 yılından sonra aynı yıldız 1787’de, 1866’da ve 1946’da parlarken tekrar kaydedildi. Parlaklığı bir anda muhteşem bir şekilde artıyordu ve sonra eski haline geri dönüyordu. Dikkatli bakarsak hepsinin arasında tam olmasa da yaklaşık 80 yıllık bir fark var. 1946 + 80 = 2026. Hata payını da katarsak 2024–2026 yılları arasında bu yıldız yeniden parlayacak demektir. T CrB’nin Eylül ayına kadar yine gökyüzünde parlaması bekleniyor. Onu çıplak gözle birkaç gün orada göreceğiz, parlaklığı giderek azalacak ve tekrar gözden kaybolacak. Ta ki bir 80 yıl sonra, tekrar görünene kadar. Yani bu hayatımız boyunca yalnızca bir kere görebileceğimiz türden bir doğa olayı. Üstelik böylesine parlak başka bir alternatifi de yok, sadece T CrB var.
T CrB ‘nin Bu Davranışı Nasıl Gerçekleşiyor?
T CrB aslında bir çift yıldız sistemi. Bir beyaz cüce ve kırmızı devden oluşuyor. Beyaz cüce, aslında bir yıldız kalıntısı. Güneş gibi yıldızlar ömürlerinin sonuna geldiğinde gezegenimsi bulutsu oluşturarak geriye bir beyaz cüce bırakıyorlar.
Dikkatle bakacak olursanız, merkezdeki sönük beyaz cüce de fark edilebiliyor. Beyaz cüce oluşmuş ama bu sırada diğer yıldız henüz ömrünü doldurmamış. Şişip büyümüş, epeyce soğuk bir kırmızı dev. Tabi bu çiftler birbirlerinin kaderini de belirliyor. Bu ikisi birbirine yakın olduğundan, beyaz cücenin kütle çekimi, kırmızı devi dağıtarak yutmaya başlıyor. Madde kırmızı devden beyaz cüceye doğru yavaş yavaş akıyor.
Süpernova patlamalarının bir tipi, bu şekilde oluşuyor. Beyaz cüce yaklaşık 1.4 Güneş kütlesine ulaşınca bir anda aşırı basınca dayanamayıp patlıyor. Bunlar Tip 1a süpernovalar ve evreni anlamamızda çok kritik bir öneme sahipler. Çünkü Tip 1a süpernovalar, hep aynı kütledeki beyaz cücelerin, aynı şekilde patlamasıyla oluşuyor. Bu yüzden de çok standart bir parlaklık yayıyorlar ve kendileri evrenin standart mumları olarak da biliniyorlar.
T CrB aslında Tip 1a süpernova değil. O sadece bir ‘nova’ patlaması. Bu sayede sürekli tekrarlıyor çünkü patlama merkezdeki beyaz cüceyi yok etmiyor. Ama o da bir o kadar önemli. Çünkü T CrB tuhaf bir nova. Onun gibi tekrarlayan on tane daha nova var. İçlerinde bize göre en parlak görüneni bu ama sıradışılığı buradan gelmiyor. Çoğu nova öylece sönük kalıp birden parlıyor. Fakat T CrB patlamadan yaklaşık 10 sene önce ve patladıktan 10 sene kadar sonra, yüksek hal adı verilen bir duruma geçiyor. Bu evrede sıcak, mavi ve şiddetli ışık yayıyor. T CrB’nin neden böyle bir yüksek hale geçtiği hakkında astrofizikçilerin en ufak bir fikri yok.
İkinci neden, aslında nasıl olup da önceden bundan haberdar olabildiğimizi de açıklıyor. T CrB’nin tam patlama öncesi, parlaklığında önemli bir düşüş oluyor. Bu düşüş patlamadan yaklaşık bir sene önce başlıyor. Ve tahmin ettiğiniz gibi bu düşüş geçen sene yaşandı. Yani çok yakında patlayacağını buradan biliyoruz. Ama ne oluyor da parlaklık düşüyor, bilmiyoruz. Belki de önceden bir miktar gazı etrafına saçıyor ve bu gaz da ışığını kestiği için parlaklığında bir düşüşe neden oluyor. Fakat kimse emin değil.
Üçüncü neden ise daha da enteresan. Bu nova tek bir patlama gerçekleştirmiyor. Büyük ana bir patlamanın ardından birkaç ay sonra, ikinci ama daha sönük bir patlama daha oluyor. Bu da tamamen ayrı bir gizem, çünkü normalde böyle bir şey olmaması gerek. Bu yüzden bazı çalışmalar bunun aslında optik bir illüzyon olabileceğini söylüyor.
Bu gizemli ve bir o kadar merak uyandırıcı yıldız için gözünüz geceleri hep yukarıda olsun. Hem onun güzelliğini görmek hem de izlerken üzerine düşünmek için…
