Naar aanleiding van de uitzending van Nieuwsuur leek het me een goed idee om dieper in te gaan op mijn bedenkingen rond het bedrijf Kunskapsskolan. Ik wens alle Kunskapsskolan scholen en leraren verder veel succes!
We zijn op UniC altijd op zoek naar een goed leerplatform om ons onderwijs mede vorm te geven. Er is redelijk veel ruimte voor zelfsturing door leerlingen en dan is het handig om leerlingen daarin goed te ondersteunen met behulp van een Virtual Learning Environment (VLE) We maken redelijk veel gebruik van ICT bij ons op school. Maar daarbij zoeken we wel altijd een goede balans. Directe instructie blijft erg belangrijk, veel collega’s staan erop dat er boeken worden gebruikt, en er gebeurt nog genoeg analoog. Ik durf ook wel te stellen dat de grootste innovaties bij ons op school veel meer in het lesgeven en curriculum zitten dan in ICT. Dat levert ook veel meer op.
Twee jaar geleden zijn we met een aantal gelijkgestemde Pleion scholen gaan rondvragen wat er allemaal is en daarbij stond voorop dat we een open flexibel systeem wilden hebben dat ons de ruimte geeft om ons onderwijs vorm te geven. Daar kwam ook Kunskapsskolan voorbij. Dat leek ons een aardig adaptief platform, maar het was te gesloten en gestandaardiseerd naar onze smaak. Dat het wel aantrekkelijk en gemakkelijk kan zijn voor scholen zag ik ook. (We hebben nog geen goed platform gevonden overigens)
We zijn inmiddels een aantal jaren verder en ik ben inmiddels ook wel wat kritischer geworden over technologie in het onderwijs. Niet zozeer onderwijskundig- alhoewel ik daar ook wel wat bedenkingen heb- maar meer over het snijvlak van technologie en commercialisering van het onderwijs. Toen Nieuwsuur mij om commentaar vroeg op de opkomst van de Kunskapsskolan methode heb ik daar zeker wat vraagtekens bij gezet. Het gaat me niet om de korte termijn omdat ik denk dat het redelijk kan werken in de Nederlandse context. Het lijkt alleen wel een duur concept te zijn:
“Wij helpen scholen om gepersonaliseerd leren op een betaalbare en uitvoerbare manier in te richten”, zegt Madelief Keyser, zakelijk directeur van Kunskapsskolan Nederland. “Als zij al het materiaal zelf moeten ontwikkelen, is dat vaak te veel werk.”
“Voorzitter André Postema van schoolbestuur LVO, waaronder het Stella Maris valt, stelt dat zijn scholen ‘wel de hoofdprijs moeten betalen’ voor het gebruik van Kunskapsskolan. “Al kun je dat een commerciële organisatie niet kwalijk nemen.” Hij wil liefst dat zijn scholen op termijn eigen leermiddelen ontwikkelen.”
So far so good, dat geldt voor meer commerciele aanbieders als uitgevers, ICT-aanbieders en onderwijsondersteuners. Maar als ik iets dieper graaf zie ik genoeg redenen om kritischer te zijn. Dat heeft ten eerste te maken met het bedrijf Kunskapsskolan en het Zweedse onderwijssysteem, ten tweede met wereldwijde trends als automatisering, commercialisering en privatisering en ten derde de richting die het Nederlandse onderwijs opgaat.
Kunskapsskolan
Kunskapsskolan is een bedrijf dat scholen runt in Zweden en het mag daarbij winst maken. Als je wilt weten wat voor platform ze aanbieden dan moet je kijken wat voor motieven achter de onderwijskundige keuzes zitten en hoe het Zweedse bedrijf zakendoet. Dat valt niet te begrijpen zonder de hervormingen die in Zweden sinds de jaren ’90 zijn doorgevoerd. Zweden ging van een de meest gecentraliseerde systemen naar de meest gedecentraliseerde onderwijssystemen. Marktwerking, competitie en winst waren de leidende principes om het onderwijs te verbeteren, geheel volgens het recept van Milton Friedman.
Geen enkel ander land, behalve Chili, heeft zulke verregaande marktwerking doorgevoerd. Met desastreuse resultaten. De PISA-resultaten (met alle voorbehoud die je daarbij moet hebben) zijn ingestort, pas onlangs zijn ze gestabiliseerd. Kansenongelijkheid blijft- net als bij ons- toenemen en het moraal onder leraren is uitzonderlijk laag volgens de laatste TALIS gegevens. (Lundahl 2016; OECD 2014; 2015; 2016) Niet voor niets is Zweden nu bezig om deze hervormingen terug te draaien.
Als je de Nederlandse KED website bezoekt dan komt daar een redelijk standaardverhaal naar voren over Ken Robinson en over hoe alles anders moet en dat het personaliseren een belangrijk doel is.
“2006 — In zijn TEDtalk pleit Sir Ken Robinson voor een radicale shift in het onderwijs; een shift van gestandaardiseerd onderwijs naar gepersonaliseerd leren. (…) Ons onderwijssysteem blijft leidend en ‘de leerling centraal’ niet organiseerbaar… Of toch…”
Op Ken Robinson en deze vorm van personaliseren valt nogal wat af te dingen. En als je wat dieper het bedrijf Kunskapsskolan induikt dan komen er ook hele andere motieven naar boven. Het doel van een bedrijf dat scholen beheert is winst maken en zo efficiënt mogelijk werken om de marges te drukken. Dat blijkt ook wel uit interviews en toespraken van de oprichter van Kunskapsskolan Peje Emilsson. Zo was hij in 2011 te gast bij de aartsconservatieve en pro-privatiseringsdenktank CATO in de Verenigde Staten, waar hij de zegeningen van de markt in het onderwijs bezong, de winstpotentie en hoe Kunskapsskolan zijn marges uit scholen haalt:
- Consolidation of ‘back office’ functions (Emilsson: ‘one corporate back office which handles all support operations such as marketing, administration, financial and human resources’)
- an increased student-teacher ratio
- performance-related pay
- a proprietary curriculum, used by all schools in the chain, and licensed to other school operators
- a heavy reliance on information technology
En CEO Per Ledin vergeleek zijn bedrijf in The Economist met McDonalds.
“We do not mind being compared to McDonald’s”
“The aim is to create a low-cost, standardised, easily replicable service which can be sold in multiple markets”
Dat zal allemaal zo zijn, maar ik heb zo mijn bedenkingen bij het menu en de voedingswaarde van McDonald’s.
Aangezien de docent de grootste kostenpost is loont het om zijn werk te standaardiseren. Het werk van leraren wordt dus gereduceerd tot contacttijd en instructie en daarbij zijn “the lectures already prepared” Zoals Cissy Pater van het Kohnstam instituut aangeeft: “In tegenstelling tot het didactische concept waarin maatwerk en een individuele en persoonlijke benadering centraal staan, kenmerken alle organisatorische aspecten zich door standaardisatie en schaalvergroting. Deze andere kant van de medaille is nodig om het maatwerk-concept betaalbaar te houden.” (Pater 2016) Per Ledin: “We tell our teachers it is more important to do things the same way than to do them well” Deze standaardisering gaat gepaard met prestatiebeloning, leraren worden onder andere betaald aan de hand van leerlingresultaten en enquetes. Een van de ergste zombie-ideas in het onderwijs. Een hoofdzonde.
Emilsson gaf in 2011 aan dat “in the UK we could provide better education at half the cost”. Interessant genoeg hebben ze dat geprobeerd, maar na een paar jaar moesten de vier scholen van Learning Schools Trust alweer dicht van de Engelse onderwijsinspectie vanwege de lage kwaliteit. Datzelfde gold voor een charter school in New York. Inmiddels is het business model in beter gereguleerde landen zoals in Nederland overgegaan in het aanbieden van het platform en ondersteunende diensten, onder andere aan de Great Oaks Charter scholen die gebruik maken van veel ongekwalificeerde tutors in plaats van leraren.
Kunskapsskolan’s manier van werken in Zweden leest helaas als een handboek voor neoliberale hervormingen en de Global Education Reform Movement (GERM). Alles waar ik me al jaren tegen verzet. Dat ze zich zo hebben verbonden aan rechtse organisaties als CATO in de VS of politici als Gove in Engeland is problematisch. Deze organisaties en politici hebben enorme schade aangericht aan het onderwijs en aan leraren in die landen. Dat de eigenaren van Kunskapsskolan zich thuis voelen in dit gezelschap verbaast ook niet. Want Anders Hultin was begin jaren ’90 politiek adviseur van de Zweedse regering en daarna co-founder van Kunskapsskolan en Odd Eiken was staatssecrateris van onderwijs 91–94 en daarna een directeur bij het bedrijf. Beiden waren de belangrijkste architecten van de neoliberale Zweedse hervormingen in de jaren ’90. Scholen privatiseren en er daarna zelf geld aan te verdienen.
Internationaal: automatisering en privatisering
En wat Kunskappskolan doet staat niet op zichzelf. Wat er nu wereldwijd plaatsvindt is een versnelling van neo-liberale onderwijshervormingen die in de jaren ’90 wereldwijd werden doorgevoerd. Internationaal vindt the casualization of teachers” through short-term contracts with low wages plaats (Shirley 2016) De gig economy gaat helaas niet aan leraren voorbij. De idee waar de leraar als uitvoerder wordt gezien om kennis over te dragen aan de leerling gaat een nieuwe fase in. Die wordt net als in vele andere sectoren gedreven door automatisering. GERM is back with a vengeance
Deze toenemende privatisering en automatisering is nergens zo zichtbaar als bij Bridge Academies. Bridge Academies opereert in een aantal Afrikaanse en Aziatische landen en adverteert met glossy websites en folders dat ze de wereld beter willen maken door ieder kind goed, gepersonaliseerd (!), onderwijs te geven. Leerlingen hebben een tablet en er staat een instructeur voor de klas. Klinkt erg hip allemaal, maar ondertussen is elke handeling gescript. Van het bord uitvegen tot wat je op de minuut moet zeggen. De leraar als automaton. Deze instructeurs, leraren wil ik ze niet noemen, hebben niet meer dan een middelbareschooldiploma nodig en een paar weken instructie. Ze verdienen niet genoeg om zichzelf te onderhouden. Zodra een robot die handelingen kan verrichten zullen bedrijven als Bridge daarop inzetten, en ook daar zie je de eerste tekenen van. Ondertussen worden de allerarmste kinderen uitgesloten van onderwijs omdat ze dit helemaal niet kunnen betalen ondanks het feit dat Bridge zich als low-cost profileert. (Riep and Machachek 2016)
Leidt dit allemaal tot goed onderwijs? Nee natuurlijk niet, maar het is wel “efficiënt” en goedkoper. Als je er ook nog eens een mooi Silicon Valley disruptive en gepersonaliseerd sausje overheen gooit heb je een goede mix om dit in de markt te zetten bij beleidsmakers, internationale organisaties en ministeries. Een goed opgeleide docent is veruit de grootste kostenpost in het onderwijs. En ook in rijkere landen waar de markt al een grote invloed heeft op onderwijs zie je deze tendens ook al opgaan. In de Verenigde Staten experimenteren grote charter-ketens als KIPP, Rocketship en K12 al met vormen van blended learning vanuit het idee dat het efficiënter is. Ook in Engeland wordt er nu door grotere Academy ketens als Ark en Harris voor het eerst mee geëxperimenteerd. (Bennett 2016)
Deze zogenaamde non-profit bedrijven hebben wel degelijk een bottom-line en nu ze grotere schaal hebben bereikt hebben ze het financiële kapitaal en politieke kapitaal om dit businessmodel verder door te voeren. Een business model gebaseerd op automatisering en para-professionals. Leraren worden in dit model steeds verder gedeprofessionaliseerd. Het is de verwachting dat deze beweging een enorme stimulans zal krijgen omdat president Trump met zijn nieuwe minister van onderwijs, Betsy Devoss, naar verwachting $20 miljard zal ombuigen naar het stimuleren van privatisering, deregulering en uiteindelijk deprofessionalisering van die lastige docenten.
Het adviesbureau GSV-Advisors berekende de totale waarde van de onderwijsmarkt op $4.9 (USD) biljoen in 2015. Investeringen van venture capital in onderwijsbedrijven waren $2 miljard in 2014, met een groei van 45% over de afgelopen vijf jaar. (Verger and Lubienski 2016) Dat is heel veel geld en- belangrijk in volatiele tijden- een stabiele inkomstenstroom met een enorm groeipotentieel. En er staan heel veel venture capitalists te trappelen om het volgende scenario uit Dubai waar te maken: “First, education for profit will become the norm around the world. (…) Second, being taught by a specialist teacher in a classroom at secondary level will be a luxury. Technology won’t replace teachers everywhere — but it will in many places.” Peje Emilson kon het niet beter zeggen.
Nederland
Nederland is op zijn specifieke manier ook kwetsbaar. En daarom vind ik dat we waakzaam moeten zijn als bedrijven als Kunskapsskolan een grote voet aan de grond krijgen. Vergeet niet dat we een compleet geprivatiseerd systeem hebben, non-profit weliswaar en historisch zo gegroeid na de schoolstrijd. En gelukkig met een sterke overheidscontrole en regulering. Maar toch, we hebben alle directe democratische controle onder het mom van efficiëntie weggesneden.
Als je goed kijkt zie je ook in Nederland een verkenning van de processen die ik al eerder noemde. Er worden steeds meer para-professionals, klassenassistenten, ingezet. Hier in een mooi staaltje newspeak onderwijsheld genoemd, dit bedrijf zei letterlijk dat vakkennis en een opleiding niet nodig waren om voor de klas te staan. Inmiddels nemen we zelfs onze toevlucht tot ouders
Het aantal flexwerkers neemt schrikbarend toe, en daarbij wordt het kennelijk normaal gevonden dat leraren jarenlang geen vast contract kunnen krijgen. De leraar als Uber-taxichaffeur die maar moet kijken of hij normaal kan rondkomen. Er komen ook steeds meer stemmen op voor meer flexibele routes naar het leraarschap. “Na een zomerschool over de basisvaardigheden van het lerarenberoep, leren starters in twee jaar, onder intensieve begeleiding van een ervaren docent, het vak in de praktijk.” (Nationale Denktank 2015) Zo klinkt dit voorstel van de Nationale denktank, Docentcoschap, erg veel als het Teach for America model en dat is op zachtst gezegd controversieel. En in een aantal scenario’s van het ministerie wordt de roep om meer tijd voor leraren vertaald in het opvangen van lessen door onderwijsassistenten, het vergroten van de klassengrootte en het inzetten van ICT om docenten te ontzien in lesgevende taken. (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 2016)
Het wordt binnenkort ook makkelijker om scholen op te richten in Nederland. Daar is ook veel animo voor bij ouders. Het loslaten van deze regelgeving baart me dus grote zorgen. In Engeland heten de Multi Academy Trusts ook non-profit zijn, maar ook daar zijn grote ketens ontstaan met enorme commerciële belangen en zijn er via juridische omwegen ook door commerciële bedrijven scholen gesticht (onder andere dus de mislukte Kunskapskolan). In veel scholen die onderdeel zijn van grotere Charter (VS) en Academy (Engeland) ketens staat de autonomie van docenten onder grote druk, meestal mogen ze zich zelfs niet eens organiseren.
Tot slot neemt ook het schaduwonderwijs snel toe in Nederland. Leerlingen volgen steeds meer bijles buiten school en daarmee neemt de kansenongelijkheid toe. Dit is een vorm van commercialisering (of misschien wel privatisering) en ondergraaft het vertrouwen in het publieke bestel. (Vink and Rutten 2016) Op zichzelf zijn dit in Nederland misschien allemaal goedbedoelde voorstellen en ontwikkelingen, maar bij elkaar opgeteld kan het op de iets langere termijn funest zijn voor de kwaliteit van ons onderwijs en het leraarschap in Nederland. Met een nieuwe economische crisis onder een rechts kabinet is onderwijs en de docent een kansrijke bezuiniging. En dat allemaal via de achterdeur onder het mom van personaliseren.
Dus als staatssecretaris Dekker ons geruststelt dat dat hier niet kan gebeuren dan neem ik dat niet heel serieus. In Nederland heeft Maurice de Hond ook een commerciële tak die verweven is met zijn O4NT scholen en hij is bezig zijn platform wereldwijd te verkopen. “O4NT is meer dan een onderwijsconcept. Het is ook een businessmodel.” Het Kunskapsskolan model is hier in zekere zin al aanwezig. Ondertussen maakt de politiek geen enkele aanstalten om de lerarencrisis aan te pakken en dat betekent dat de oplossing ergens anders gezocht moet worden. Vul zelf maar in hoe.
Conclusie?
Ik geloof dat de mensen van Kunskapsskolan Nederland oprecht ons onderwijs willen verbeteren en voorlopig is Kunskapsskolan een commerciële aanbieder als ieder andere uitgever en ICT-aanbieder. We hebben gelukkig nog goede regulering en redelijk sterke, onafhankelijke leraren in Nederland. Op de korte termijn zal het hopelijk niet zo’n vaart lopen.
Maar context doet er toe en we moeten verder kijken dan het nabije en de korte termijn. Dat leer ik mijn leerlingen ook. Wat doet dit met ons onderwijs? In het DNA van Kunskapsskolan zit het om de McDonald’s van het onderwijs te worden. Efficiëntie en kostenbesparing liggen ten grondslag aan het ontwerp van het platform en onderwijskundig model. Die standaardisering onder de noemer van personaliseren heeft wereldwijd oudere, progressieve vormen van onderwijs gekaapt. Wat mij betreft zit personaliseren in de leraar, in de relatie, in de kennis die hij heeft. In vormen als Maker Education waar leerlingen mogen klooien onder begeleiding van goed opgeleide docenten die ze verder kunnen helpen. Ik wens de Kunskapsskolan scholen alle succes toe en ik denk ook dat er hele mooie dingen uit zullen komen, maar ik hoop ook dat mijn collega’s zich afvragen of dit het pad is dat het onderwijs moet opgaan.
Bronnen
Bennett, Matthew. 2016. “A Rocketship Lands in Barnet: ARK Schools and ‘Blended Learning’.” Local Schools Network. Retrieved January 12, 2017 (http://www.localschoolsnetwork.org.uk/2016/12/a-rocketship-lands-in-barnet-ark-schools-and-blended-learning-0).
Lundahl, Lisbeth. 2016. “Equality, Inclusion and Marketization of Nordic Education: Introductory Notes.” Research in Comparative and International Education 11(1):3–12.
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. 2016. Aanpak Van De Motie Van Meenen/ Ypma Betreffende Meer Tijd Voor Onderwijsverbetering. Den Haag: OCW.
OECD. 2014. TALIS 2013 Results. OECD Publishing.
OECD. 2015. Improving Schools in Sweden: an OECD Perspective. Paris: OECD.
OECD. 2016. Country Note: Sweden. Results From PISA 2015. Paris: OECD.
Pater, Cissy. 2016. “Gepersonaliseerd Leren Geïmplementeerd: De Casus Kunskapsskolan.” Nederlands Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid 27(4):276–85.
Riep, Curtis and Mark Machachek. 2016. Schooling the Poor Profitably. Brussels: Education International.
Shirley, Dennis. 2016. The New Imperatives of Educational Change. New York: Routledge.
Verger, Antoni and Christopher Lubienski. 2016. “The Rise of the Global Education Industry: Some Concepts, Facts and Figures.” Education in Crisis 1–4. Retrieved October 28, 2016 (https://www.educationincrisis.net/blog/item/1308-the-rise-of-the-global-education-industry-some-concepts-facts-and-figures?highlight=WyJ2ZXJnZXIiXQ==).
Vink, Anja and Rik Rutten. 2016. “Bijles Is Booming (en Daarmee Ook De Onderwijsongelijkheid).” De Correspondent, June 20. Retrieved (https://decorrespondent.nl/4756/bijles-is-booming-en-daarmee-ook-de-onderwijsongelijkheid/660360907272-7426e92b).
