Auteursrecht op de verlichte Eiffeltoren

Na de aanslag op 13 november in Parijs zag je op diverse sociale media-kanalen verschillende foto’s van de Eiffeltoren voorbij komen met de hashtag #prayforparis. Zoals velen echter niet weten, zit er auteursrecht op de in het donker verlichte Eiffeltoren. Jouw mooie herinnering uit Parijs (of één van de andere Europese steden) delen op Facebook zou geld kunnen kosten.

Na de aanslag in Parijs werd #prayforparis vaak gebruikt op social media

Voordat we beginnen, moeten we natuurlijk weten wat auteursrecht precies is. Er is bijna altijd wel iemand die auteursrecht heeft op tekst of beeld. Soms is dat de maker, maar het kan ook de uitgever zijn. In de auteurswet staat onder meer dat je zonder uitdrukkelijke toestemming van de rechthebbende geen gebruik mag maken van werken met een eigen oorspronkelijke karakter die het persoonlijk stempel van de maker dragen (Arther Maandag, 2015 en Colleges Vegchel, 2015).

Dus in feite mag je geen tekst of beeld kopiëren, die niet van jou afkomstig zijn, zoals de Code van Bordeaux al aangeeft: “Hij zal als ernstige journalistieke vergrijpen beschouwen: plagiaat, laster, smaad, belediging en ongegronde beschuldigingen; het aanvaarden van steekpenningen, in welke vorm ook, tot het verrichten of het achterwege laten van enige publicatie” of zoals De Code voor Journalistiek zegt: “De journalist publiceert geen tekst of foto’s en zendt geen audio-opnames of beelden uit die zijn gemaakt van personen in privé-situaties zonder toestemming van de betrokkene, tenzij met de publicatie een groot maatschappelijk belang is gediend”. Hierbij kun je dus denken aan film, maar ook aan werken van kunstenaars. (College Rademaker, 2015)

Vrijheid van Panorama

De Nederlandse auteursrecht, gebaseerd op de in 1912 gemaakte wet, bevat echter een artikel dat het fotograferen van de beelden en kunstwerken met auteursrecht wel mogelijk maakt. Dit extra artikel heeft te maken met de ‘Vrijheid van Panorama’. Met deze panoramavrijheid wordt bedoeld dat er vrijheid bestaat om foto’s te maken van bouwwerken en objecten in de openbare ruimte en deze te verspreiden zelfs op commerciële wijze.

Dus er is in Nederland vrijheid om foto’s te maken en te delen van Nederlandse beelden en kunstwerken, maar dit is niet overal het geval. Zoals in de inleiding is benoemd, geldt deze wet niet in onder andere Frankrijk, België, Italië en Hongarije. Dus daar moet je opletten met het fotograferen en het belangrijkste, het delen van jouw foto’s online. Overige landen, die wel Vrijheid van Panorama kennen, zijn Ierland en Duitsland.

In een artikel van NRC uit juli 2015 is een kaart van Europa te zien, gemarkeerd in welke landen foto’s van gebouwen en kunstwerken en soms ook openbare binnenruimten gemaakt mogen worden, in welke landen deze foto’s ook gedeeld mogen worden, zelfs voor commerciële doeleinden en landen, waarin je van gebouwen en kunstwerken helemaal geen foto’s mag maken. Frankrijk is een voorbeeld van de laatste optie en Nederland een voorbeeld van de eerste (Kist, 2015).

Vrijheid in gedrang

Nog geen jaar geleden stemde het Europese Parlement nog over deze kwestie. Marietje Schaake, Europarlementariër voor D66 vond het wel een goed idee om dezelfde regels in heel Europa door te voeren (Elferink, 2015). Terwijl Judith Sargentini, Europarlementariër van GroenLinks het een belachelijk idee vond: “In welke eeuw leven we ook al weer. Op bijna iedere foto staat wel een gebouw,” zo valt te lezen op de pagina van GroenLinks.

Op 9 juli 2015 is er in het Europees Parlement in het voordeel aan Sargentini gestemd met 502 stemmen tegen het besluit, 40 voor en 14 onthoudingen. Zo kwam er dus geen verbod op het fotograferen van gebouwen en kunstwerken, maar daarmee kwamen de rechten van de bijvoorbeeld verlichte Eiffeltoren en het Atomium in België niet vrij.

De Eiffeltoren

In het geval van de Eiffeltoren liggen de oorspronkelijke auteursrechten bij architect Gustave Eiffel. Hij heeft onder andere het ontwerp gemaakt en bedacht met welk materiaal hij de toeristische trekpleister zou gaan bouwen. Toch is het hiermee niet helemaal gezegd, want de auteursrechten zouden 70 jaar na het overlijden van de architect komen te vervallen. Echter is de beste Fransman al in 1923 komen te overlijden, wat dus betekent dat de rechten al vanaf 1993 vrij zouden moeten zijn.

Toeristen en andere niet-professioneel fotograferen worden oogluikend toegelaten

Dat klopt ook gedeeltelijk, want de auteursrechten op de ‘gewone’ Eiffeltoren zijn vrijgegeven. Iedereen mag hier een foto van maken en deze publiceren op het internet. Echter heeft het onderhoudsbedrijf van de Eiffeltoren de toren in 2003 uitgerust met speciale belichting, waardoor de stad Parijs de rechten vanaf dat moment weer terug kon vorderen.

Documentatie directeur, Stéphanie Dieu, legt uit dat het vooral een manier is om commercieel gebruik te regelen en zo te voorkomen dat het gebouw wordt afgedrukt op manieren, die zij niet goedkeuren. Toeristen en andere niet-professioneel fotograferen worden oogluikend toegelaten om de auteursrecht te schenden. Dus officieel mag het niet, maar de kans dat er een schadevergoeding op je deurmat valt, is klein (Janssens, onbekend).

Atomium in Brussel

Dat is bij het Atomium in Brussel wel anders: jaarlijks brengen de beeltenisrechten ruim 30.000 euro op. Een hoteleigenaar, die een klein stukje van de bollen op de website had staan, moest in 2005 een schadevergoeding betalen van 400 euro voor het commercieel gebruik van de foto. Hetzelfde geval ging op bij een restauranteigenaar die een foto van het kunstwerk op de menukaart had staan: een schadevergoeding betalen van 400 euro en de foto moest van de menukaart af.

Hij moest weten dat het Atomium een auteursrechtelijk gebouw is

Communicatiedirecteur Thierry Dachelet van Sabam, de auteursrechtenvereniging die op zoek zijn gegaan naar voorbeelden, waarbij de wet wordt geschaad, vindt het terecht dat deze mensen een schadevergoeding moeten betalen: “Op de site atomium.be staat duidelijk een link naar Sabam. Hij moest weten dat het Atomium een auteursrechtelijk gebouw is,” zo legde de man van deze organisatie uit aan Brusselnieuws over de restauranteigenaar.

Hoewel het beeld er al vanaf de wereldtentoonstelling van 1958 staat, verschilt de situatie op gebied van auteursrecht wel iets met de Eiffeltoren van Gustav Eiffel. Dat komt dan ook, doordat de ingenieur André Waterkeyn pas in 2005 is overleden, waardoor de opbrengsten van de schending nog 59 jaar naar de familie van de man zullen worden overgemaakt. Pas in 2075 komen, als er niets is veranderd aan het beeld, de rechten vrij en vanaf dan mag je dus officieel legaal foto’s maken en deze publiekelijk en commercieel publiceren.

Toch hoef je niet echt bang te zijn: Yvonne Boodts, woordvoerster van het Atomium zei tegen Brusselnieuws: ‘Natuurlijk mogen toeristen een foto nemen van het Atomium. Selfies en foto’s zijn geen probleem voor familie en groepen. Foto’s voor privégebruik vallen niet onder het auteursrecht”. De commentator van het filmpje legt nog uit: “Ook wij — als journalisten — hoeven niets te betalen als we aan nieuwsgaring doen”.

Algemene voorwaarden

Dus privégebruik is toegestaan, maar er hangen nog wel haken en ogen aan. Zo kan jouw blog of website gratis zijn, maar dan moet je alsnog oppassen met het plaatsen van foto’s van één van deze gebouwen. Dergelijk gebruik is heel kleinschalig, en de kans is bijzonder klein dat de fotograaf hierdoor schade lijdt. Toch moet ook voor dit soort gebruik toestemming gevraagd worden (Engelfriet, 2013).

Door het accepteren van de voorwaarden van bijvoorbeeld Facebook heb je ze een ongelimiteerde licentie gegeven

Net zoals je toestemming nodig hebt voor het plaatsen van een foto op Facebook, Twitter of Instagram: het lijkt privégebruik, maar door het accepteren van de voorwaarden van bijvoorbeeld Facebook heb je de organisatie achter Facebook een ongelimiteerde licentie gegeven om jouw content te gebruiken en over te dragen aan derde binnen dit sociale medium.

Voor inhoud waarvoor intellectuele-eigendomsrechten gelden, zoals foto’s en video’s (IE-inhoud), geef je ons specifiek de volgende toestemming met inachtneming van je privacy- en toepassingsinstellingen: je verleent ons een niet-exclusieve, overdraagbare, sublicentieerbare, royaltyvrije en wereldwijde licentie voor het gebruik van IE-inhoud die je op of in verband met Facebook plaatst (IE-licentie). Deze IE-licentie eindigt wanneer je jouw IE-inhoud of je account verwijdert, tenzij je jouw inhoud hebt gedeeld met anderen en zij de inhoud niet hebben verwijderd. — Lees hier verder: https://www.charlotteslaw.nl/2015/12/facebook-auteursrecht/
© Charlotte’s Law

Dus dat wil zeggen dat jouw foto, waar dus iets opstaat waar jij niet de rechten over hebt, gebruikt mag worden door Facebook. Tevens kan Facebook dan deze licentie weer doorgeven aan bijv. reclamebureaus voor advertenties (Meindersma, 2015). Terwijl jij, als niet-rechthebbende van het gebouw op jouw foto, dit officieel niet mag en kan doen. Daarom staat er in de algemene voorwaarden dat elke foto, die jij publiceert op Facebook van jou moet zijn en je toestemming nodig hebt van de andere rechthebbenden: denk ook aan portretrecht van andere mensen.

Concluderend kun je dus zeggen dat het ingewikkeld ligt: foto’s maken van onder ander de verlichte Eiffeltoren en het Atomium in Brussel mogen officieel niet, omdat de auteursrechten in handen zijn van een organisatie. Maar voor privégebruik wordt er een oogje toegeknepen. Echter voor commercieel gebruik en/of het plaatsen op één van de social media-kanalen als bijvoorbeeld Facebook of Twitter heb je toestemming nodig. De kans, dat jij een schadevergoeding moet betalen, is klein, maar kijk niet raar op als het dan toch gebeurt.

Vind jij het nog (ethisch) verantwoord om een foto met één van deze beelden te maken en te plaatsen op Facebook of ga je toch weer terug naar de oude vertrouwde fotoboeken?

Bibliografie

Lexxit (2013, december 27). Andermans foto op Facebook plaatsen, mag dat? Opgeroepen op januari 27, 2016, van Lexxit: http://lexx-it.nl/lexxit-knowledge/andermans-foto-op-facebook-plaatsen-mag-dat-auteursrecht/

Arthur Maandag, J. v. (2015). Journalistiek en Recht: de praktijk belicht. Villamedia BV. Opgeroepen op januari 2016 ISBN: 978–94–91123–04–70

Vegchel J. v en Rademaker T. (2015–2016). Collegestof Media-ethiek (met Code van de Journalistiek & Leidraad van de Journalistiek) en Mediarecht

Elferink, E. O. (2015, juli 9). Vrijheid van panorama: ja of nee? Opgeroepen op januari 26, 2016, van BNR: http://www.bnr.nl/nieuws/politiek/935641-1507/vrijheid-van-panorama-ja-of-nee

Engelfriet, A. (2013). De wet op het internet. Ius Mentis. Opgeroepen op januari 26, 2016 ISBN: 9789081336086

GroenLinks. (2015, juli 7). Sargentini op de bres voor vrijheid van panorama. Opgeroepen op januari 26, 2016, van GroenLinks: https://groenlinks.nl/nieuws/sargentini-op-de-bres-voor-vrijheid-van-panorama

Janssens, B. (Onbekend). Copyright eiffeltoren afhankelijk van het licht. Opgeroepen op januari 26, 2016, van blog.infocaris: http://blog.infocaris.net/2009/08/copyright-eiffeltoren-afhankelijk-van.html

Kist, B. (2015, juli 8). Dokken voor foto van Erasmusbrug? Opgeroepen op januari 26, 2016, van NRC: http://www.nrc.nl/handelsblad/2015/07/08/dokken-voor-foto-van-erasmusbrug-1515829

Leemputten, P. V. (2015, juli 8). Europa beslist morgen of je gebouwen zomaar mag fotograferen. Opgeroepen op januari 26, 2016, van Datanews: http://datanews.knack.be/ict/nieuws/europa-beslist-morgen-of-je-gebouwen-zomaar-mag-fotograferen/article-normal-585539.html

Meindersma, C. (2015, december 7). De auteursrechtverklaring op Facebook is een hoax! Opgeroepen op januari 27, 2016, van Charlotte’s law: https://www.charlotteslaw.nl/2015/12/facebook-auteursrecht/

Verberne, N. P. (2015, juni 30). Kijk uit! Toeristen-selfie kan boete opleveren. Opgeroepen op januari 27, 2016, van What’s new: http://www.alwayswith.nl/blog/whats-new/2015/06/toeristen-selfie-boete