Borsa emirleri nedir? Nasıl açılır? — Part 1

Bu yazımda sizlere bir borsada emirlerin nasıl açıldığını, limit emir ve piyasa(market) emirlerinin ne olduğunu, emirlerin nereleri etkilediğini, son fiyatların ne olduğunu, tahtaların ne olduğunu ve nasıl oluştuğunu anlatacağım. Özellikle yeni başlayanlar için kayıpları azaltmak ve yanlış bir alım ya da satım yapılmaması için çok önemli olacağını düşünüyorum. Kullanacağım ekran görüntüleri kendi borsamız olan Coiny Pro üzerinde açılan emirler olacak fakat siz kullandığınız herhangi bir borsada bu emirleri kullanabilirsiniz.

Tahta (Emir Defteri) nedir?

Tahta normal borsadan kalma, emir defteri olarak da geçen bir terimdir. Alıcıların ve satıcıların ne kadar sayıda(quantity) ne kadar fiyattan(Price ya da Amount) alışa veya satışa koyduklarını açık ve sıralı olarak görebileceği yerdir. Bütün alım ve satım bu tahtalar üzerinden ilerler. Örnek vermek gerekirse BTC-TRY bir tahtadır.

Yukarıda gördüğünüz kırmızı kare içerisindeki yer o anda borsada bulunan LTC-TRY paritesindeki alım ve satım emirleridir. Kırmızı olanlar satmak isteyen kullanıcılar, yeşil olanlar ise satın almak isteyen kullanıcılardır. Bu tahtalar genellikle kullanıcılar tarafından oluşturulur. Genellikle dememin sebebi bazı borsalar bu tahtalara kendileri emirler açarak emir defterlerini dolu göstermektedirler. Sizin kullanıcı olarak açtığınız emirlerin hepsi bu emir defteri üzerinde çalışır.

Emir Nedir?

Emirler emir defteri üzerinden alım ya da satım yapmanızı sağlayan hareketlerdir. Farklı borsalarda farklı emir tipleri bulunmaktadır. Bu makale çok yeni başlayan kişiler için yazıldığından sadece limit emirler ve market ya da piyasa emri dediğimiz emirlerden bahsedeceğim.

Emirlerin aslında çoğu borsada çalışma mantığı aynıdır. Bir kişi satış emri girer, diğer kişi alım girdiğinde kesişiyorlarsa satış gerçekleşir. Borsa da bu yapılan işlem üzerinden alıcı ve satıcıyı birleştirdiği için hizmet komisyonu alır. Sizden komisyon alırken de sizi piyasa yapıcı(market maker) ya da piyasa alıcı(market taker) olarak ikiye ayırır.

Limit Emir Nedir?

Limit emir, kullanıcıların oluşturduğu ve tahtada o anda alışa veya satışa açık olan emirlere denir. Limit emir ile alım emri veya satım emri açabilirsiniz.

Yukarıda gördüğünüz emirler limit emir ile açılmış ve tamamlanmayı beklemektedir. Kullanıcılar birden fazla aynı fiyattan limit emirler açabilirler.

Limit Alış Örneği

210.10 TL fiyatından 1 tane LTC alımı için emir açıyorum. Ben bu fiyattan alım emri açmak istediğimde bakiyemde en az 210.10 TL olması gerekmektedir. Çünkü 210.10 * 1 = 210.10 TL dir. Limit alış için TL bakiyeniz önemlidir. Yani 210.10 TL lik alım yapana kadar emriniz tahtada durur.

Alt taraftaki toplam 210.31 TL gösterilmektedir. Peki neden? Çünkü borsa aldığı komisyonu da bloke etmektedir. Bu yüzden hesabınızda aslında 210.31 TL olması gerekmektedir. Bu emri açtığınızda hiçbir eşleşme olmadan emri iptal ettiğinizde cüzdanınızda bloke edilmiş 210.31 TL geriye döner. Eğer parçalı olarak emriniz gerçekleşmişse komisyonun gerçekleşen miktarını alır. Yani 0.5 LTC satın alabilmişseniz ve sonra emri iptal etmişseniz borsaya 0.105 TL ödemiş olursunuz.

Limit Satış Örneği

216.58 TL fiyatından 1 tane LTC satış için emir açıyorum. Ben bu fiyattan limit satış emri açmak istediğimde bakiyemde en az 1 LTC olması gerekmektedir. Çünkü Limit satış emirleri kaç tane ve hangi fiyattan satmak istediğinizi belirten emirlerdir. Limit satış için önemli olan adettir. Satış adediniz bitene kadar emir tahtada durur.

Peki burada total neden az görünüyor? Çünkü bütün LTC’lerinizi sattığınızda komisyon ücreti olarak 0.22 TL sizden alınacak ve hesabınıza toplamda 216.36 lira geçecek. Bu bazı borsalarda başka türlü de çalışabilir. Bunu da belirtelim. Parçalı alım için yukarıda alış emrinde anlattığım kural geçerlidir.

Peki yukarıdaki emir defterine göre şöyle bir senaryo düşünelim. Satış tarafına baktığımızda en ucuz satış 216.58 TL 0.7628 LTC.

216.58 TL den 1 LTC almak istiyorsunuz ne olacak? Çoğu borsada bu emri açtığınızda 0.7628 LTC yi direkt olarak satın alırsınız ve emir defterinin alım tarafına 1–0.7628 = 0.2372 LTC yi 216.58 TL den satın alma emri açılır. Yani 0.7628 LTC yi direk almış olursunuz. 0.7628 LTC için piyasa alıcı 0.2372 LTC için ise piyasa yapıcı duruma düşersiniz.

Tam tersini düşünelim. 210.10 TL den 2 LTC satmak için limit satış emri koyuyorsunuz. 1.0752 LTC yi direkt olarak satarsınız ve emir defterinin satış tarafına 2–1.0752 =0.9248 LTC için 210.10 TL den satış emri açılır. Yani 1.0752 LTC yi direkt almış olursunuz.

Biz Coiny Pro’da bu durumların özellikle yeni başlayanlar için kayıplarını ve kafalarının karışmalarını önlemek için limit emrin altına bir buton koyduk. “Yapıcı emri” seçilerek yukardaki senaryoları denediğinizde sistem sizin bu emirleri açmanıza izin vermeyecektir. Ancak “Alıcı emri” seçerseniz yukardaki senaryolar için limit emirler açmanıza olanak sağlayacaktır.

Market (Piyasa) Emirleri

Market emirleri, limit emirlerine göre anlaşılması daha kolay olan bir konsepttir. Bu yüzden borsalarda “Kolay Alım” “Kolay Satım” diye gördüğümüz şeyler market emirlerinden ibarettir. Market hareketlerinin hepsi piyasa alıcı rol oynar ve bu emirleri tahtada göremezsiniz. Coin satsanız da alsanız da piyasa alıcı rolündesinizdir. Marketten yaptığınız alım ve satım işlemleri tahtadaki emirleri ortadan kaldırır. Bu yüzden tahta silici emir olarak da bilinir.

Market Alım Örneği

Market alım emirlerinde tek bir girdi bulunur. Ona da harcamak istediğiniz miktarı yazarsınız. Solda gördüğünüz 100 TL lik emir aslında 99.8 TL lik alım yapacaktır. Çünkü 0.2 TL komisyon olarak kesilecektir.

Tekrardan yukarıdaki emir defterimize dönersek 99.8 TL lik alımın hepsi 216.58 TL den koyulmuş 0.7628 LTC limit satış emri üzerinden olacaktır. Bu limit satış emri tahtada daha az LTC adedinde yine 216.58 TL den duracaktır çünkü sizin açtığınız 100 TL lik market alım emri bu limit emrini kapatmaya yetmeyecektir. Bu limit emrin kapatılması için en az 216.58 TL * 0.7628 = 165.207224 TL lazımdır. 200 TL lik alım açarsanız bu emri kapatıp bir sonraki emirden alıma devam edersiniz.

Market Satım Örneği

Market satım emirlerinde tek bir girdi bulunur. Ona da harcamak istediğiniz coin adedini yazarsınız. Soldaki resimde 1 LTC satmak istediğimizi belirtmiş olduk.

Yine emir defterimize bakarsak, biz bu işlemi gerçekleştirdiğimizde 210.10 TL den açılmış olan limit alım emrine satışımızı yapacağız ve 210.10 TL den 0.0752 LTC kalacak. Eğer 2 LTC’lik satış açmış olsaydık 1.0752 LTC’nizi 210.10 TL den satacak ve geri kalan LTC nizi 208.60 TL ve 206.55 TL den satıyor olacaktınız.

Piyasa yapıcı / Piyasa alıcı nedir?

Yukarıda ara ara piyasa yapıcı(market maker) piyasa alıcı(market taker) terimlerinden bahsettim. Borsaların çoğunun kazançları genellikle açtığınız emirler üzerinden aldıkları komisyon ücretleridir. Kısaca piyasa yapıcı emir genellikle limit emir açtığınızda emir defterine girip bekletebildiğiniz emirdir. Tahta silen emirler ise piyasa alıcı olarak tanımlanır. Market alım ve satım emirlerinin hepsi piyasa emridir, limit emirlerin ise bazıları piyasa alıcı duruma düşebilir. Hangileri derseniz yukarıda limit emirlerinde özel senaryolar parçalı olarak piyasa alıcı emirlerdir.

Borsa Emirleri Nasıl Sıralar?

Borsa emirleri FIFO(First in First Out) algoritmasıyla çalışır yani emri ilk kim girdiyse ilk onun emri işleme alınır. Yani 2 kişi aynı anda 100 TL lik market alım emri girdiyse ilk kiminki sunucuya ulaşırsa onunki işleme alınır.

Daha farklı bir önek daha verelim:

A: 1 BTC 30000 TL Limit Satış koydu.

B: 1 BTC 30000 TL Limit Satış Koydu.

** Bu anda emir defterinde 2 BTC 30000 TL den görünmektedir.**

C: 30000 TL lik market alım emri yaptı.

Bu durumda A’nın BTC lerini C satın almış olacak ve B’nin bütün emrine dokunulmamış olacak.

C eğer 45000 TL lik bir işlem yapsaydı A’nın emrinin tamamını ve B nin emrinin yarısını satın almış olacaktı.

Çoğu borsanın çalışma sistemi aynı olsa bile, bazı noktalarda farklılıklar bulunmaktadır. O yüzden işlem yapmadan önce kullandığınız borsa ile ilgili ön araştırma yapmanızı, borsa ile ilgili alım satım işlemlerinin nasıl yapıldığını anlatan videoları izlemenizi, yazıları okumanızı ve borsaların sıkça sorulan sorularını okumanızı şiddetle öneriyorum.