Ali Paşa Çeşmesi
“Ali Paşa Çeşmesi”, “Ali Paşa Cami’nin karşı köşesinde bulunan çeşme”
“Çeşme, Geç Roma Dönemi’ne tarihlenen, Dokimeion mermerinden üretilmiş bir mezar steli kullanılarak yapılmıştır. Kütahya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’ndan alınan bir belgede çeşmenin 2014 yılında bakım ve onarımının yapıldığı, bu esnada alaturka kiremit kaplı olan çatının onarıldığı anlaşılmaktadır.” -Yasemin Verim
“Geç Roma Dönemi’ne tarihlenen bir mezar stelinin devşirme malzeme olarak kullanıldığı bu çeşmenin, yuvarlak kemeri üzerinde Grekçe bir kitabe yer almaktadır.” -Yasemin Verim
“Köşe çeşmesi olarak konumlanan bu çeşmenin mevcut bakiyesinden alınan ölçüler doğrultusunda 2 m yüksekliğinde, 1.40 m genişliğinde olduğu anlaşılmaktadır. Yanlarda 70 cm ve 80 cm olan duvar yüzeyi içerisine yerleştirilmiş çeşme, arkasında yer alan yapının varlığından dolayı bağımlı çeşmeler grubunda yer almaktadır. Çeşmenin arkasında yer alan, bugün dükkân olarak kullanılan alanın daha önceleri çeşmenin çamaşırlığı olarak kullanıldığı mevcut kaynaktan anlaşılmaktadır.184 Mevcut çeşme, Geç Roma Dönemi’ne tarihlenen yekpare mermer bir mezar stelinin orta kısmının yontularak lüle konulması sonucu oluşturulmuştur. Stelin ortasında 67 cm genişliğinde ve 26 cm derinliğinde bir niş yer alır. Nişin her iki yanında gövdesi ince silmelerle hareketlendirilmiş sütunlar ve üzerinde sütun başlıkları görülmektedir (Foto. 75). Başlıkların üstünde, altta bir iç 182 Çeşmenin adı geçen cami ile herhangi bir ilgisi yoktur. Konumundan dolayı halk tarafından bu isimle bilinmektedir. 183 Kütahya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 23.10.2010 tarih ve 282 kararı, Kütahya Belediye İmar ve Şehircilik Müdürlüğü’nün 29.09.2014 tarih ve 98030830–16881 sayılı yazısı ve ekleri. 184 Kalyon, Kütahya’da Su Medeniyeti, 144. 136 bükey silme, ortasında düz hatlı ve üzerinde Grekçe kitabenin yer aldığı silme bulunur. Bu silmenin üstünde ise dış bükey bir silme ile yuvarlak kemerin etrafı çevrelenmiştir. Silmelerle hareketlendirilmiş yuvarlak kemer üçgen bir alınlıkla son bulmuştur. Kemer nişinin ortasında yer alan lüle, yolun yükselmesinden dolayı zemin seviyesine yaklaşmıştır ve bu lüle vasıtasıyla suyun akışı sağlanmıştır. Çeşmenin önünde yer alan kurnası yine devşirme malzeme olup zemin seviyesi altında kalmıştır.” -Yasemin Verim
“Yuvarlak kemeri iki yanda destekleyen sütunceler üzerinde büyük oranda tahrip olmuş bitkisel süslemeler yer almaktadır. Sütunce başlıklarında ise akanthus yaprakları işlenmiştir. Kemeri çevreleyen iç bükey ve dış bükey silmeler sade tutulmuş olup ortada yer alan silme de Grekçe kitabe işlenmiştir. Üçgen alınlıkta kıvrım dallarından gelişen sarmaşık motifi yer almaktadır. Çeşmenin üzerinde alaturka kiremit kaplı çatı vardır.” -Yasemin Verim
“Çeşme, Geç Roma Dönemi’ne tarihlenen, Dokimeion mermerinden üretilmiş bir mezar stelinin orta kısmının yontularak lüle konulması sonucu oluşturulmuştur. Önünde yine mermerden yapılmış kurna olarak kullanılan devşirme bir malzeme yer alır. Kemer nişinde yer alan suyun akışını sağlayan lüle demir dökmedir.” -Yasemin Verim
Servi Mahallesi, Cumhuriyet Caddesi, Ali Paşa Camii karşı köşesinde, Kara Ahmet Sokak girişi sağ köşede bulunur. Çeşme tümüyle mermer malzemeden yapılmıştır. İç kısmı kemerli üstü üçgen alınlıklıdır. Bütün bir mermer oyularak iki yan kısmına sütun şekli kabartma desen görüntüsü verilmiş, kemerin dışa bakan alınlık bölümündeki Grekçe yazılar oyularak ve üçgen alınlığı bitki motifleriyle süslenerek yapılmış bir mezar steli (taşı) buraya uygun görülerek çeşme haline dönüştürülmüştür. Çeşmenin havuzu da yine toplama mermerden yapılmış, demir lülesinden devamlı akan suyu vardır.
Çeşmenin çatısı ahşap kirpi saçaklı ve alaturka kiremit kaplamalıdır. Hangi tarihte ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemekte ancak 2014 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nda, bakım ve onarımının yapıldığına dair bilgi bulunmaktadır.
Çeşmenin mermer edindiğimiz bilgiler “Geç Roma Dönemi’ne tarihlenen dokimeion mermerinden üretildiğini göstermektedir. Yuvarlak kemer üzerindeki yazıların kitabesi olduğu, köşe çeşmesi ve bağımlı çeşmeler grubundan olduğu bilinmektedir. 2 m yüksekliği ve 1,40 m genişliği bulunan çeşmenin, Geç Roma Dönemi’ne tarihlenen yekpare mermer mezar stelinin (taşı) orta kısmının yontularak lüle konması sonucu oluşturulduğu” bilgisi mevcuttur.
Çeşmenin tam bir restorasyona ihtiyacı vardır. Her geçen gün tarihi özelliğini kaybetmekte, üzeri boyanmış üçgen alınlığı betonla kaplanmış artık kitabesi okunamamaktadır. Yalnızca kemerli, su akan lüle bölümü ve mermer kurnası gözükmektedir. Çeşmenin bakıma ve restorasyona ihtiyacı vardır. Çeşmenin suyu akmakta ve halen kullanılmaktadır. -Ayşe Doğan Elarslan, 2022.
Çamaşırlık:
Eskiden çeşmenin arka duvarında bulunan çamaşırlık zamanla Cumhuriyet Caddesi’nin değerlenmesi ve ticaretin artmasıyla burada çamaşır yıkama ihtimalinin ortadan kalkmasından dolayı yıkılarak yerine dükkan yapılmış, çamaşırlık artık bulunmamaktadır. -Ayşe Doğan Elarslan, 2022.
Ali Paşa Camisinin karşısındaki köşede mermerden işli ve havuzlu bir çeşme vardır. Şu anda arkasında bir işyeri olarak belediye tarafından kiraya verilen dükkânın olduğu yerde çamaşırlık vardı. Belediye, başka daha az hareketli olan bir yeri çamaşırlık yapmak üzere burayı dükkân haline getirdi. Eskiden Küçük Hamamdan itibaren Ali Paşa Camisi tarafına “Şehre Küstü Mahallesi” ismi verilirdi. Hatta belediye binasının olduğu yer askeri “kışla” idi. Askeri birliklerin şehrin kenar semtlerine kurulduğu malumdur. Caminin etrafında birkaç dükkân ve Ali Kalfa Hanı bugünkü Vilayet Konağı civarında da arabacı, nalbant, bakkal ve aşçı gibi köyden gelenlere hizmet veren sanatkârlar vardı.
Caminin batı tarafındaki avlunun yola bakan sırasında bir fırın ve birkaç dükkân ile batı tarafında medrese odaları harap bir görünüm arz ediyordu. Avlu ortasındaki şadırvan 70'li yılların sonunda veya 80'li yıllarda yapılmıştır. Aynı tamir yıllarında tuvaletler ve gasilhane de ilave edildi. Bu sene (2003) belediye, vakıfların onarım planını tatbik ederek ve masraflarını karşılayarak Ali Paşa Camisi ve çevresini güzel mutena bir hale getirdi. Haziredeki “Esrek Sultan” ve “Şeyh Hacı Ömer Efendi” ile bazı zevatın türbe ve kabirlerinin de onarılması ve kıble tarafındaki hazire duvarının alçaltılarak kabirlerin geçenler tarafından görülebilmesi lazımdır. Bu suretle geçen kimselerin mevtalara Fatiha ve dua okumaları sağlanabilir. Son senelerde bu iş yapılmış ve hazire yoldan görülür hale gelmiştir. -Mustafa Kalyon, 2010.
Kitabesi: Çeşmenin inşa veya tamirine ait herhangi bir kitabe mevcut değildir. -Ali Tekin, 2021.
Malzeme ve Teknik: Çeşme ve yalakta tamamen devşirme mermer (mezar steli) malzeme kullanılmıştır. Çeşmenin yan cepheleri betonarme harçla sıvanmış, üstü ahşap konstrüksiyonlu alaturka kiremit kaplı olarak yapılmıştır. -Ali Tekin, 2021.
Mimari: Cadde üzerinde, dükkâna bitişik olarak inşa edilen yapıda, gövde devşirme mezar stelidir. Eğimli bir arazi üzerinde yer alan tek lüleli çeşmenin yalak kısmı yol kodunun altında kalmıştır. Arka tarafında ise bugün lokanta olarak hizmet veren eski bir çamaşırhane302 yer almaktadır. Yalak, dikdörtgen bloğa elips şeklinde oyulmuştur. Çeşmede dinlenme sekisi yoktur. Çeşmenin yüksekliği 1.63 m, genişliği ise 0.82 m’dir. Çeşme form olarak yanlarda pilastrlar tarafından taşınan, yarım daire kemerli bir görüntü sergilemektedir. Pilastrlar ve kemer silmelerle hareketlendirilmiştir. Üst kısım ise üçgen bir alınlıkla son bulmaktadır. Çeşmenin üst örtüsü kırma çatıdır. -Ali Tekin, 2021.
Süsleme: Roma dönemi mezar steli olan çeşmede, devrine ait süslemeler bulunmaktadır. -Ali Tekin, 2021.
Tarihlendirme: İnşa kitabesi bulunmayan çeşmenin tam olarak ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Arşiv belgelerinde 12 Mart 1913 tarihli Müderris zâde Mehmet Sadık Efendi’nin ilâm kaydı bulunmaktadır. Sadık Efendi, vakfettiği evlerin kira geliriyle, Şehreküstü Mahallesi’nde Paşa Cami civarında çeşme ve çamaşırlığın onarılmasını şart koşmuştur. Cumhuriyet Caddesi’nin bulunduğu yer eski Şehreküstü Mahallesi, Paşa Cami ise Ali Paşa Camisi’dir. Vakıf kaydında geçen çamaşırlık bugün lokanta olarak hizmet vermektedir304. Bu bilgiler ışığında çeşmenin XX. yüzyıl başlarında varlığı bilinmektedir. Çeşmeyi XIX. yüzyıla tarihlendirebiliriz. -Ali Tekin, 2021.
Mevcut Durum: Kültür ve Turizm Bakanlığı Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu tarafından 17.07.1987 tarih ve 3552 sayılı kararla tescillenen çeşme, günümüzde sağlamdır ve kullanılmaktadır. -Ali Tekin, 2021.
“Fakat çok ilgi çekici bir eser ise Kütahya’da bulunmaktadır. Bugün bir sokak çeşmesi olarak çalışan bu küçük anıt iki yassı payey e oturan bir kemerden ve bunu taçlandıran üçgen biçiminde bir almlıkdan meydana gelmiştir. Almlik dal kıvnmlan aralarında yapraklar ile bezenmiş olup tam ortada bir palmet vardır. Çeşmenin suyu yekpare mermerden yontulmuş bir yalağa akmaktadır. Kitabesi şudur:
Bu eser bilhassa şu bakımdan önemlidir ki, bu bir başka gaye ile meselâ mezar olarak yapılmış fakat sonra çeşme haline getirilmiş bir eser olabileceği gibi doğrudan doğruya bir Bizans çeşmesi de olabilir. Bu ikinci şık gerçek olduğu takdirde Kütahya’da ilk yapıldığından beri görevini sürdürmekte olan bir Bizans devri çeşmesi ile karşılaşmış oluyoruz. Ancak ikinci şık çok zayıf bir ihtimaldir. Ayrıca burada genellikle Bizans çeşmelerinin çoğunda görülen çifte sütun arasına yerleştirilmiş niş düzeni de uygulanmıştır.” -Semavi Eyice
