Balpınar Çeşmesi
Tarihi: Çeşmenin yapanı, yaptıranı ve tarihi hakkında kesin bir bilgiye ulaşılamamıştır. Yapının yuvarlak kemerin oturduğu balusterler, Erken Bizans Dönemi, özellikle 5–6. yüzyıllara tarihlendirilirken, çeşmenin kurnası olarak kullanılan devşirme malzeme yine Erken Bizans Dönemi’ne aittir. Devşirme malzemenin yoğun olarak kullanıldığı çeşmenin yuvarlak kemeri 18. ya da 19. yüzyıla işaret eder. Dönem özellikleri ve çevredeki çeşmelerin tarihlendirilmesine bakılarak 18. yüzyılın sonlarına tarihlendirmek mümkündür. -Yasemin Verim, 2019.
Kitabe: Yapının üzerinde ve çevresinde herhangi bir kitabe yoktur.
-Yasemin Verim, 2019.
Mimari Özellikleri: Çeşmenin mevcut durumundan alınan ölçüler doğrultusunda 2.10 m yüksekliğinde, 1.20 m genişliğinde olduğu tespit edilmiştir. Dikdörtgen bir plana sahip olan çeşme, daha sonra ki yıllarda yapılmış olan çamaşırlığın kuzeydoğu duvarında yer almaktadır. Çeşmenin, iki bölüme ayrıldığı görülmektedir. Alt bölümde taşıyıcı unsur olan Erken Bizans ve daha sonraları Orta Bizans Döneminde kullanılan, baluster adı verilen mimari plastik parça kullanılmıştır. Balusterin bir kısmı süsleme unsuru olarak kullanılırken, bir kısmı tıpkı paye, sütun gibi taşıyıcı bir öğe olarak kullanılmıştır.
Çeşmeye yakın bir konumda yer alan büyük bir kilisenin varlığı, bu mimari plastik parçanın oradan getirilerek bu çeşmede kullanıldığı fikrini desteklemektedir. Balusterler tarihlendirilirken, ön yüz süslemeleri ön plana çıkar. En yaygın süsleme Erken Bizans Dönemi’nden başlayarak Orta Bizans Dönemi dâhil olmak üzere genellikle ön yüzlerde kullanılan soffit motifidir. Bu çeşmede de anlatılan tanım doğrultusunda “soffit” adı verilen bir süsleme ögesi kullanılmıştır. Bu süsleme tekniği süsleme özellikleri bölümünde detaylı olarak anlatılmıştır. Kullanım yerlerine göre balüsterlerin tek, karşılıklı ya da birbirini takip eden yüzlerine levhaların yerleştirilmesi için kanallar ya da kenet yuvaları açılmıştır.
Yine bu tanımlamaya bakılarak çeşmenin, balusterleri üzerinde karşılıklı iki kenet yuvası ve yuva boşluklarında kullanılan kenetler dikkat çeker ve bu sayede yuvarlak kemer bu mimari plastik parçaya kullanılan başlık sayesinde birleştirilmiştir. Balusterlerin üzerinde çarpı işareti yer alan başlıkları görülür ve bu bölüm yuvarlak kemer ile bütünleştirilmiştir. Çeşmenin alt bölümü ile birleştirilen üst bölümü ise geç dönemde inşa edilmiş yuvarlak bir kemer formuna sahiptir. Kitabelik bölümünün ince bir silme ile çevrelendiği anlaşılmaktadır ve bu silme içerisinde bitkisel süslemeler yer almaktadır. Çeşmenin ayna taşı bölümünde açılan bir delik vasıtasıyla suyun akışı dört yapraklı yonca şeklinde olan devşirme malzemeli vaftiz çanağının, kurna olarak kullanıldığı bölüme akıtılmaktadır. Çeşmeden sonraki yıllarda yapıldığı malzeme itibariyle anlaşılan çamaşırlık bölümünde, iki ocak nişi ve çamaşır yıkama taşlarının varlığı tespit edilmiştir. -Yasemin Verim, 2019.
Süsleme Özellikleri: Çeşmede birkaç süsleme unsurunun birlikte kullanıldığı görülmektedir. Bunlardan ilki çeşmenin “baluster” adı verilen mimari plastik parça üzerinde yer alan “soffit” olarak isimlendirilen süsleme ögesidir. Bu süsleme unsuru mermer zemin üzerinde kazıma tekniği ile yapılmış içte ince ve uzun dikdörtgen bir silme, bu silmenin etrafında iç içe geçmiş daha ince bir silme yer alır. Bu düzgün hatlı silmelerin uç kısımlarında yarım ay şekli verilerek birbiri içinde devam eden bir kuşak oluşturulmuştur. Balusterlerin üzerinde karşılıklı olarak yerleştirilmiş geç dönemde inşa edildiği anlaşılan, üzerlerinde kazıma tekniğiyle çarpı işareti oluşturulmuş başlıklar yer almaktadır. Bu başlıklardan sağdaki oldukça tahrip olmuş, solda yer alan başlık ise formunu korumuştur. Başlıkların üzerinde yer alan yuvarlak kemerin etrafını çevreleyen silme içerisinde bitkisel süslemelerin olduğu dikkati çekmektedir. Bu süslemelerin ilki kemerin her iki yanında yer alan alçak kabartmalı altı kollu yıldız motifinden yola çıkılarak oluşturulmuş çiçek deseni görülmektedir. Kemer köşeliğinde ise daha büyük hatlı olarak yapılmış, beton zemin üzerine kazıma tekniği kullanılarak oluşturulmuş karşılıklı iki altı kollu yıldız motifi görülmektedir. Bu motifin ortasında yine karşılıklı gelecek şekilde hilal motifi kullanılarak kompozisyon tamamlanmıştır. -Yasemin Verim, 2019.
Malzeme ve Teknik: Balpınar çeşmesinde devşirme malzemenin yoğun olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu çeşmede taşıyıcı eleman olarak kullanılan balusterlerin mermerden inşa edildiği, dört yapraklı yonca biçiminde haç şeklinin oluşturulduğu vaftiz çanağının yine mermer malzemeli olduğu görülmektedir. Balusterlerin üzerinde yer alan başlıkların ve yuvarlak kemerin geç dönem malzemesi olan betondan yapıldığı anlaşılmaktadır. Balusterlerin üzerinde soffit adı verilen motifin kazıma tekniğinde yapıldığı, yuvarlak kemeri çevreleyen silmenin içerisinde yine kazıma tekniğinde alçak kabartmalı bitkisel ve geometrik süsleme öğeleri görülmektedir. -Yasemin Verim, 2019.
Lala Hüseyin Paşa Caddesi, Maruf Mahallesi, Balpınar Sokak girişinde sol köşede cadde üzerinde bulunur. Sokağa adını veren Balpınar Çeşmesi ve hemen çeşme duvarında Balpınar Çamaşırlığı bulunur.
Balpınar Çeşmesi’nin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesin olarak bilinmemektedir. 18. yy. sonlarında yapıldığı çeşmede kullanılan malzemelerden anlaşılmaktadır. “Yarım daire şeklinde üst kısmı kemerli, alınlığında karşılıklı iki hilal ve iki yanında altı kollu yıldız süslemeleri olan kemerin alt bölümünün 5. ve 6. yüzyıldan kalma devşirme mermer malzemenin kullanıldığı görülmektedir.” Üzeri boyandığından altındaki mermerler ve süslemeler net görülmemektedir. Demir lülesinden sürekli akan lezzetli soğuk suyu vardır. 2,10x1,20 m. ölçülerinde dikdörtgen bir çeşmedir.
Bu çeşmenin en büyük özelliklerinden biri kurna (havuz) olarak kullanılan dört yapraklı yonca şeklindeki devşirme mermerin vaftiz çanağı olmasıdır. Çeşmeye yakın kilise bulunduğundan bu vaftiz çanağının oradan getirildiği düşünülmektedir.
Çeşmenin hemen arka duvarında sonradan yapıldığı anlaşılan Balpınar Çamaşırlığı mevcuttur. Çeşmenin sol tarafında bulunan demir bir kapıdan girilip birkaç basamakla aşağıya inip, güney duvarında iki ocakbaşı, sağda çamaşır taşı, sağ kenarda devamlı akan demir lüleli çeşmesiyle geniş ferah bir çamaşırlıktır. Halen kullanılmaktadır. -Ayşe Doğan Elarslan, 2022.
Lala Hüseyin Paşa Caddesi de Evliya Çelebi İlköğretim Okulu’na yakın geniş alanın solundaki Balpınar Sokağının girişindedir. Çamaşırlığın dışında, yine aynı su ile beslenen bir çeşme de mevcuttur. Ahşap çatılı ve halen kullanılabilen bir çamaşırlıktır.Lala Hüseyin Paşa Caddesi de Evliya Çelebi İlköğretim Okulu’na yakın geniş alanın solundaki Balpınar Sokağının girişindedir. Çamaşırlığın dışında, yine aynı su ile beslenen bir çeşme de mevcuttur. Ahşap çatılı ve halen kullanılabilen bir çamaşırlıktır. -Mustafa Kalyon, 2010.
Kitabesi: Yapının inşa veya tamirine ait herhangi bir kitabe bulunmamaktadır. -Ali Tekin, 2021.
Malzeme ve Teknik: Çamaşırhanede, taş, ahşap ve harç malzeme kullanımı görülmektedir. İçten ve dıştan betonarme harçla sıvandığı için kullanılan malzeme görülmemektedir. Çamaşır taşı küfeki taşıdır. Çatısı, ahşap konstrüksiyon üzerine, marsilya kiremit kaplıdır. -Ali Tekin, 2021.
Mimari: Cadde üzerinde, güneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda eğimli bir araziye konumlandırılan ve iki yönden binâlarla kuşatılan çamaşırhane, dikdörtgen planlı olup, üzeri kirişlemeli eğimli tavan, dıştan kiremit kaplı sundurma çatıyla örtülmüştür. En hareketli cephe, ana yola bakan kuzeydoğu cephedir. Dikdörtgen formlu giriş kapısının yanında, duvarla çatı arasında, dikey dikmelerle desteklenen boşluktan yapının ışık alması sağlanmıştır. Cephenin köşesinde bir de çeşme yer almaktadır. Kuzeybatı cephe ise sağır tutulmuştur. Çamaşırhane, yol kotundan aşağıda olduğu için, üç basamaklı merdivenle ana mekâna ulaşılmaktadır. İç kısım 3.48x7.26 m ölçülerindedir. Güneydoğu cephede 0.69 m yüksekliğinde, 0.46 m genişliğinde ve 2.25 m uzunluğunda bir seki bulunmaktadır. Güneybatı cephede farklı genişlik ve derinliklerde birer niş açılmıştır. Bu iki niş arasındaki ocak nişine duvar örülmüştür. Kuzeybatı cephede yaklaşık 0.70x2.55 m ölçülerinde bir yalak yer almaktadır. Bu cephede 0.80 m genişliğinde bir açıklık mevcutsa da girilemediğinden dolayı fonksiyonu hakkında bir şey söylemek güçtür. Kuzeydoğu cepheye bitiştirilmiş çamaşır taşı, 0.60x0.64 m ölçülerinde ve 0.57 m yüksekliğindedir. -Ali Tekin, 2021.
Süsleme: Yapıda herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. -Ali Tekin, 2021.
Tarihlendirme: Yapının kitabesi veya arşiv belgesi bulunmamaktadır. Önündeki çeşmede de herhangi bir kitabe bulunmamaktadır. Çeşmeyi malzeme ve teknik özelliklerine bakarak XVIII. yüzyıl sonu XIX. yüzyıl başlarına tarihlendirebiliriz. Çamaşırhanenin de çeşmeden sonra yapıldığı tahmin ediyoruz. -Ali Tekin, 2021.
Mevcut Durum: Tescil kaydı bulunmayan yapı, asıl işlevini sürdürmektedir. -Ali Tekin, 2021.
