Paşa Çeşmesi
“Kitabeden de anlaşılacağı gibi çeşme, M. 1763- 1764 yıllarında Yüce Allah’ın izninde Hamamcı Hüseyin Ağa adında bir hayırsever tarafından eşsiz ve benzersiz bir çeşme olarak yapıldığı anlaşılmaktadır.” -Yasemin Verim, 2019
Kitabesi;
Mâşâallâh Bârekallâh kıldı hayrât Hammâmcı Hâcî Hüseyin Ağa
Cihâtı kıbleye karşu bî-misâl çeşme-i der-bahâyı?
Edip? âb?-ı zemzem içenlere âb-ı hayât olan
Bin yüz yetmiş yedi sene-i bünyâd târîhi ola
[H.1177/M. 1763–64]
“Arkasındaki binaya bitişik olan çeşme bağımlı çeşmeler grubundadır. Mevcut çeşmenin bakiyesinden alınan ölçüler doğrultusunda 2.50 m yüksekliğinde, 2.10 m genişliğinde olduğu anlaşılmaktadır. Çeşme yuvarlak bir kemere sahiptir. Bu yuvarlak kemer iki yanda Erken Bizans Dönemi’ne (M.S. 330–565) tarihlenen, 66 m ölçülerindeki çifte sütunceli bloklara (mullion/ tiriz) oturmaktadır. Bu devşirme malzeme, Servi Mahallesi Çeşmesi ve Şükrü Şeker Konağı Çeşmesi’nde de kullanılmıştır. Bu devşirme ayaklar iki yanda ikişer sütünce ile devam etmektedir. Çeşmenin kemer nişinde kitabe yer almaktadır. Çeşmenin bakır malzemeden yapılmış lülesinin üzerinde küçük bir niş şeklinde açılan tas yuvası dikkat çeker. Geçmiş yıllara ait bir fotoğraf karesinden anlaşılacağı üzere çeşmenin oturma sekileri, günümüzde yolun yükselmesinden dolayı zemin seviyesinde kalmıştır. Çeşme ahşap bir sundurma üzerine alaturka kiremit çatı ile örtülmüştür.” -Yasemin Verim, 2019
“Çeşmenin üzerinin sıvalı olmasından dolayı kitabesi dışında herhangi bir süsleme öğesi görülememektedir. Kemer nişi üzerinde yer alan kitabe, üstte tek sıra halinde, altta ise iki sıra ile dört bölüme ince silmelerle ayrılmıştır. Üst bölümde “Salbekli Şemşe” adı verilen daha çok halı sanatında karşımıza çıkan süsleme kuşağı görülmektedir. Ortada yer alan salbek içinde “Mâşâallâh” ibaresi, şemslerde ise alçak kabartmalı geometrik şekilli motifler görülmektedir.” -Yasemin Verim, 2019
“Yuvarlak kemerin üzerine oturduğu ayaklar devşirme malzemelidir. Suyun akışını sağlayan lüle bakırdan yapılmıştır.” -Yasemin Verim, 2019
Saray Mahallesi, Zeryen Sokak’ta bulunmaktadır. Eskiden arkasında eski evler varken şimdi yeni yapılan binanın duvarındadır. Kitabeli bir çeşmedir. H. 1177 — M. 1763–64 yıllarında Hamamcı Hüseyin Ağa isimli bir hayırsever tarafından yaptırılmıştır. Kemerli bir çeşmedir. Bakır lülesinden mermer kurnasına devamlı gür akan bir suyu vardır. Çeşmenin kitabesi sütun başlıkları hizasındadır.
Kitabe:
Mâşaallah Bârekâllah kıldı hayrat Hammâmcı Hacı Hüseyin Ağa Cihâtı kıbleye karşu bî-misâl çeşme-i der-bahâyı? Edip? âb?i zemzem içenlere âb-ı hayât olan Bin yüz yetmiş yedi sene-i bünyâd tarihi ola
[H. 1177-M. 1763–64]
Çeşmenin iki yanında bulunan mermer blokların Erken Bizans Dönemi’ne ait (M.S. 330–565) olduğu üzerinde bulunan kemerinde bu mermer blokların üzerine oturtulduğu bilgisi mevcuttur. Bu çeşme almıştır. Hükümet Konağı’nı da yaptırmış ismini Ahmet Fuat Paşa’dan olan Fuat Paşa buraya yakın bir konakta yaşamış. Bu çeşmeyi Fuat Paşa’nın yaptırdığı söylenmektedir. Kitabede yaptıran kişi Hamamcı Hüseyin Ağa olarak belli olduğundan bu da akla zamanla çeşmenin bakıma muhtaç hale geldiğini ya da yıkıldığını, Ahmet Fuat Paşa tarafından da yeniden yapıldığı veya tamir ettirildiğini getiriyor.
Paşa Çeşmesi kiremit örtülü ahşap sundurma altında 2,50 m. yükseklikte, 2,20 m. genişliğinde mermer ve kesme taş kullanılarak yapılmış güzel, sağlam bir çeşmedir. Bakır lülesinden devamlı, mermer kurnasına
akan suyuyla, lüle üzerinde bulunan nişi ve üzerindeki kitabesiyle Kütahya’nın Osmanlı Dönemi eserlerindendir. İki yüz elli yıldır akmakta olan güzel nadide bir çeşmedir. Halen akmakta ve kullanılmaktadır.
Ahmet Fuat Paşa, Yeşil Camii’den başlayarak Paşa Çeşmesi’ne kadar çınar ağaçları diktirmiş, halen çeşmenin köşesinde ve bu civarda bulunan çınarlar onun hatırasıdır. -Ayşe Doğan Elarslan, 2022.
Orduevinin arkasındaki yoldan Şehitlik Camisine doğru giderken köşede bulunan bu çeşmenin adı Paşa Çeşmesi olarak bilinmektedir. İki kenarındaki sütunların üstündeki kemerle ayrı bir güzellik verilen nişin altında havuzuna akan bir musluk ve üstüne su tası koymak için bir girinti yapılmıştır. Çeşmenin kitabesi sütun başlıklarının hizasındadır.
Kitabede:
“Maşaallah
Bârek Allah Kıldı Hayrat Hamamcı Hüseyin Ağa
Cihadı Kıbleye Karşu Bîbisal Çeşme..
..Zemzem İçenlere Abı Hayat Olan”
Bin Yüz Yetmişyedi Sene Bünyad-1 Tarihi ola” yazılıdır.
Ahmet Fuat Paşa, Hükümet Konağını yaptırdığı zaman buraya yakın bir konakta kalırmış ve bu çeşmeyi de o zaman yaptırmış. Hükümet Konağı ile kaldığı bu konağın arasına da çınar ağaçları diktirmiş. Nitekim bu tarihi çınarlar Yeşil Camiden başlayarak bu çeşmenin köşesine kadar devam etmektedir. -Mustafa Kalyon, 2010.
Kitabesi: Çeşme nişinin içerisinde, sülüs hatlı Osmanlı Türkçesiyle hakkedilmiş, iki satır ve dört kartuşluk inşa kitabesi mevcuttur. -Ali Tekin, 2021.
Metin: ماشاءلۤلا -١ بارك هللا قيلدى خيرات حمامجى حاجى حسين اغا جھانى قبليه قارشى بي مثال چشمدر بھاسى -٦ آب روان زمزم ايچنلره آب حيات اوله بيك يوز يتمش يدى سنه سى بنياد تاريخ آۆا
Okunuşu: Mâşâallah 1- Bârekellah kıldı hayrât Hamamcı Hacı Hüseyin Ağa Cihânı kıbleye karşu bî-misâl çeşmedir bahâsı 2- Âb-ı revân zemzem içenlere âb-ı hayât ola Bin yüz yetmiş yedi senesi bünyâd-ı târihi evvelâ
Malzeme ve Teknik: Çeşmede taş, mermer, ahşap, devşirme malzeme ve harç kullanımı görülmektedir. Betonarme harçla sıvanan çeşmenin dökülen sıva parçalarından, küfeki taşla inşa edildiği anlaşılmaktadır. Çift sütunları, devşirme mermerden yapılmıştır. Dinlenme sekileri, yalak ve kitabesi ise mermerdir. Üst örtü, ahşap iskelet üzerine alaturka kiremit kaplıdır. -Ali Tekin, 2021.
Mimari: Askerlik Şubesi yakınlarında, eğimli bir arazi üzerinde ve konut duvarına bitişik olarak konumlandırılan yapı bağımlı ve tek cephelidir. Farklı ölçülerdeki dinlenme sekisinin ortasındaki yalak, yol kodunun zamanla yükselmesinden dolayı, altta kalmıştır. Çeşmenin yüksekliği 2.50 m, genişliği 2.08 m ve derinliği ise 0.20 m’dir. 0.33x0.79 m ölçülerindeki çeşme nişini örten yarım daire kemer, yanlarda devşirme çift sütun üzerindeki başlıklar üzerine oturmaktadır. Kemer kavsi, cepheden 0.07 m çökertilerek hareketlendirilmiştir. Ayna taşı bulunmayan çeşmenin, nişi üzerinde demir bir kapak ve hemen üzerinde yarım daire kemerli bir tas nişi bulunmaktadır. Tas nişinin 0.38 m üzerinde, 0.26x0.63 m ölçülerinde kitabe vardır. Çeşmenin üstü sundurma bir çatıyla kapatılmıştır. -Ali Tekin, 2021.
Süsleme: Kitabede şemse motiflerinin içerisindeki çiçek motifleri tek süsleme unsurudur. -Ali Tekin, 2021.
Tarihlendirme: Eski Zeryen Sokakta yer alan çeşme, kaynaklarda Paşa Çeşmesi267 olarak anılmaktadır. Kitabesine göre H. 1177/M. 1763–1764 yılında, Hamamcı Hacı Hüseyin Ağa tarafından yaptırılmıştır. -Ali Tekin, 2021.
Mevcut Durum: Kültür ve Turizm Bakanlığı Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu tarafından 17.07.1987 tarih ve 3552 sayılı kararla tescillenen çeşme, günümüzde sağlamdır ve kullanılmaktadır. -Ali Tekin, 2021.
Eski hükümet konağı civarında, Zeryen Sokak ve Mahvel Sokak’ın kesiştiği yerde artık bir binanın parçası gibi görülen bir çeşme vardır. 255 yıllık bu çeşme Kütahya’nın kitabeli çeşmelerinden olmakla birlikte dönem mimarisini yansıtan ve aynı dönem ilimiz diğer örneklerine oldukça benzeyen kemerli bir mimari örneğidir. Kemer tipi ve bu kemeri taşıyan ayaklar geçenlerde paylaştığımız ve kemeri değilse de son derece buna benzer kemer ayakları duran Divan çavuşu Abdurrahman Ağa’nın çeşmesini andırır. Çeşme miladi 1763/64'te Hamamcı Hacı Hüseyin Ağa tarafından yaptırılmış. Kitabedeki son satırından çeşmenin H. 1177'de ilk defa yaptırıldığı fakat sonradan tamir edildiği anlaşılmaktadır. -Halil Ölmez.
