Çatal Çeşme
Sultanbağı Çatal Çeşme
Tarihi: Çeşmenin üzerinde yer alan dört satırlık kitabesinde, H. 1218, M.1803–1804 yıllarında onarım sırasında bu çeşme yaptırılmış olmalıdır. Bu nedenle çeşme daha önceki bir tarihte yapılmıştır.
-Yasemin Verim, 2019.
Kitabe: Mermer zemin üzerine yazılmış dört satırlık kitabede:
Bu çeşme-i rana yön gösterip devran edip ikbal
Zeyn-el Abidin tamir ve ihya etti alel al
Felek duar ideni görmüş değil …?
Hudanın kudreti ab-ı hayat iç eyleme ihmal
Bina evveli ziyr-ü zeyn-ü asa idi cana
Kıyamen bir zeman
Beyt-i hüda’ya etti istikbal
Teberruk kastiyle Rüşdi didi tamire tam tarih
Bu çeşme-i bir sü şürb-revan Allah-ü alemhal
H.1218 M. 1803–1804 Bu onarım kitabesinden de anlaşılacağı üzere mescidin çeşme ve çamaşırlığın daha önce yapıldığı ve H. 1218, M. 1803–1804 tarihinde, Ağaçköylü Zeynel Abidin isimli bir hayır sahibi tarafından onarım ve ihya edildiği anlaşılmaktadır. -Yasemin Verim, 2019.
Mimari Özellikleri: Çeşme, Çatal Cami Mescidi ya da Ahi Arslan Mescidi olarak da bilinen yapının güneydoğu köşesinde ezan köşkünün hemen altında yer almaktadır. Bağımlı çeşmeler grubundadır. Mescidin duvarıyla bitişik konumdadır. Çeşmenin eni 84 cm, yüksekliği ise 99 cm’dir. Kareye yakın dikdörtgen formlu beton malzemeden yapılmış çeşmenin ön yüzüne mermer kullanılarak inşa edilen dört satırlık onarım kitabesi yer almaktadır. Kitabe 43 cm yüksekliğinde ve 84 cm genişliğindedir. Kitabenin hemen altında yer alan lüle kullanılmamış, lülenin hemen üstüne yerleştirilmiş bir musluk vasıtasıyla suyun akışını sağlanmıştır. Çeşmenin önünde yer alan 1.94 m boyunda ve 76 cm eninde uzunlamasına yerleştirilmiş suyun gideğenini sağlayan yalak bulunur. Mescidin içerisinde zemin katında çeşmenin çamaşırlığı bulunmaktadır. Çamaşırlığın batı duvarında üç adet, doğu duvarında ise iki adet ocak nişi ve çamaşır tekneleri bulunmaktadır. -Yasemin Verim, 2019.
Süsleme Özellikleri: Çeşmede herhangi bir süsleme ögesi yoktur.
-Yasemin Verim, 2019.
Malzeme ve Teknik: Çeşme beton malzemeden yapılmış olup üzerinde yer alan kitabe mermer malzeme kullanılarak yapılmıştır. Çeşmenin lülesinde ise bakır kullanılmıştır. -Yasemin Verim, 2019.
Sultanbağı Caddesi Sultanbağı Mahallesi, Tellal Çeşme’nin karşı sırasında Çatalçeşme Mescidi duvarına bağlı, Çatalçeşme ve çamaşırlık bulunmaktadır. Hangi tarihte ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Tamamen ahşap bir yapı olan mescit küçük mahalle mescitlerinin güzel bir örneği olarak görülür.
Mescidin sağ alt tarafında cadde üzerinde camii duvarına bitişik kitabeli, gür akan bir çeşmesi vardır. Alınlıksız, kemersiz düz cephe çeşmesi olduğu görülür. Çatalçeşme’nin, demirden yapılan iki lülesi, yola doğru uzanan yalağı, su içmek için tası, sağ yan tarafında Besmele yazılı bir çinisi vardır.
Çeşmenin hemen duvarında çamaşırlık mevcuttur. Kuzeyde bulunan demir kapıdan girilen çamaşırlığın sağda iki, karşıda üç olmak üzere beş ocağı, beş çamaşır taşı, iki devamlı akan çeşmesi ve iki havuzu mevcuttur. Aydınlık, havadar bir mekandır. Suları akmasına rağmen şu an kullanılmamaktadır. -Ayşe Doğan Elarslan, 2022.
Ahi Arslan Mescidi’nin Sultanbağı Mahallesi’ndeki diğer mescitlerle karıştırılmaması için Çatalçeşme Mescidi olarak anıldığı yazılmaktadır! Her ne kadar yapım tarihi ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmese de çeşme üzerindeki kitabede:
Bu çeşme-i raana yön gösterip devran edüp ikbâl Zeynel Abidin ki tamir ve ihya etti a’lel âl. Felek duur ideni görmüş değil Hüdanın kudreti ab-ı hayat iç eyleme ihmâl. Bina evveli ziyrü zeyn-ü âsâ îdî cânâ, Kıyamen bir zaman Beyt-i Hüda’ya etti istikbal. Teberrük kasdile Rüşdi tamire tam tarih, Bu çeşme-i bir su şûrp revan Allah-u A’lemhal Sene 1218 (-M. 1803–04)
Bu kitabeden H.1218 yılında çeşmenin Zeynel Abidin isminde, o dönemde Kütahya’da bulunan hayırsever bir zat tarafından tamir ettirildiğini, vaktiyle binanın ve çeşmenin şen olduğunu görüyoruz. Bazı kadı sicillerinde çeşmeyi tamir ettiren Zeynel Abidin adlı kişinin Ağaçköylü olduğu, bu zatın Kütahya’da önemli görevlerde bulunduğu yazmaktadır. Aynı kadı sicillerinde daha sonra yapılan tamirler hakkında da kayıtlar bulunmaktadır. Çatalçeşme Mescidi, çeşmesi ve çamaşırlığıyla iki yüzyıldan fazladır halen kullanılmaktadır. Hala insanların ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Böyle tarihi yapıların ayakta kalmasının en önemli nedeni ecdadımızın kurduğu vakıflar ve insanımızın değerlerine sahip çıkmasıdır. Camii, çeşme, hamam, türbe vb. yapıların korunması ve onarımı için bulunduğu mahallenin sakinlerinden mütevelli oluşturulmuş, bu sayede tarihi eserler dediğimiz kültür mirasımız ayakta kalmıştır. -Ayşe Doğan Elarslan, 2022.
Sultanbağı Mahallesi’nde Dellal Çeşmesi’ni geçtikten sonra “İmam avlusu” diye bilinen yere ayrılan sokağın başındadır. Üstünde aynı isimle anılan mescidin altında çamaşırlık ve güneydoğu köşesinde de kitabeli çeşmesi bulunmaktadır.
Mermer üzerine yazılan kitabe:
Bu çeşme-i rana yön gösterip devran edib ikbal Zeyn-el âbidin ki tamir ve ihya etti alel al
Felek duar ideni görmüş değil …………………
Hudanın kudreti ab-ı hayat iç eyleme ihmal
Bina evveli ziyr-ü zeyn-ü asa idi cana
Kıyamen bir zeman Beyt-i hüda’ya etti istikbâl
Teberruk kasdiyle Rüşdi didi tamire tam tarih
Bu çeşme-i bir sü şürb-revan Allah-ü alemhal
Sene: 1218 Hicri- miladi: 1803–4
Bu tamir kitabesinden mescidin çeşme ve çamaşırlığın daha önce yapıldığı ve 1218 hicri tarihinde Zeynel Abidin isimli bir hayır sahibi zat tarafından yeniden tamir ve ihya edildiğini anlıyoruz.
Çeşme ve çamaşırlığın suyu gür ve temiz olup çevresinde geniş bir yerleşim sahası olduğu için hanımlar tarafından sevilerek kullanılmaktadır. Çamaşırlık güney cephesinde iki geniş penceresi ile hem aydınlık hem de havadar olduğu için kullanışlıdır. Bunun yanında suyunun bol temiz olmasından dolayı hanımların tercih sebebidir. Çamaşırlıkta kapıdan girişte sağda iki, karşıda üç ocak ve bu ocakların karşılarında da beş çamaşır taşı bulunmaktadır. Kuzey tarafındaki musluktan akan gür su, güneye doğru uzanan iki uzun havuzda toplanmakta ve her iki tarafta çamaşır yıkayan hanımların çamaşırlarını rahatlıkla yıkamalarını ve durulamalarını temin etmektedir. -Mustafa Kalyon, 2010.
Malzeme ve Teknik: Çamaşırhanede taş, ahşap ve harç kullanımı görülmektedir. Yapı, dıştan betonarme harçla sıvanıp boyanmıştır. İçte ise yer yer kaba yonu taş malzeme görülmekle birlikte, üzerinin betonarme harçla sıvandığı anlaşılmaktadır. Üst örtü ve taşıyıcı ahşaptır. Çamaşır taşları küfeki taşından yapılmıştır. -Ali Tekin, 2021.
Mimari: Mescidin alt katında yer alan çamaşırhane, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı üzeri ahşap kirişlemeli düz tavandır. Güney cephedeki iki pencereden girişe yakın olanı kapatılmıştır. Bu cephede bir de çeşme yer almaktadır. Doğu cephenin köşesine açılan dikdörtgen formlu giriş kapısı dışında, diğer cepheler sağır tutulmuştur. Yol kotundan aşağıda olan giriş kapısından, üç basamaklı bir merdiven yardımıyla ana mekâna ulaşılmaktadır. Duvar kalınlığı 0.50 m’dir. Çamaşırhane, içten 6.81x5.25 m ölçülerinde dikdörtgen planlıdır. Merkezdeki tek ahşap direk, kirişlemeli düz tavanı taşımaktadır. Doğu cephede 0.99 m ve 0.94 m genişliğinde iki, batı cephede 1.01 m, 1.11 m ve 1.04 m genişliğinde üç olmak üzere toplam beş tane yarım daire kemerli ocak nişi yer almaktadır. Kuzey cephenin ortasında bir musluk ve önünde kuzey-güney doğrultuda, 2.54x0.58 m ölçülerinde iki bölümlü yalak bulunmaktadır. Yalağın iki yanına 2.29x0.98 m ve 2.50x0.97 m ölçülerinde birer çamaşır taşı yerleştirilmiştir. -Ali Tekin, 2021.
Süsleme: Yapıda herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. -Ali Tekin, 2021.
Tarihlendirme: Çamaşırhaneye ve mescide ait bir kitabe bulunmamakla beraber, yapının önündeki çeşmeye ait bir tamir kitabesi (1803–1804) bulunmaktadır. Hamza Güner, mescidin, 1803–1805 yılları arasında mütesellim görevinde bulunan Mehmet Ağa tarafından inşa ettirildiğini, Hacı Süleyman Ağa zâde İsmail Efendi tarafından 1830- 1831 yılında da tamir ettirildiğini söylemektedir240. Ara Altun ise mescidin ilk halini XVIII. yüzyılın ikinci yarısına tarihlemektedir241 . Çamaşırhanenin, ilk tasarımdan mı yoksa sonradan mı olduğu konusunda bilgimiz yoktur. -Ali Tekin, 2021.
Mevcut Durum: Kültür ve Turizm Bakanlığı Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu tarafından 17.07.1987 tarih ve 3552 sayılı kararla tescillenen çamaşırhane, asıl işlevini sürdürmektedir. -Ali Tekin, 2021.
