Çavuş Çeşmesi
Çavuş Çeşmesi”, “Servi Mahallesi Çeşmesi”
Çeşmenin üzerinde bulunan kitabede M. 1779 yılında Abdurrahman Çavuş adında biri tarafından yaptırıldığı yazılıdır.
Zemzem-âsâ çeşme kıldı âsâr-ı Câvidân
Abdurrahman sâhibü’l-hayrât ser-heng-i dîvân
Gel Hüseyin’in aşkına iç bil …? târîhin
Derd-i ‘atşa su gibi nakd-i devâ oldu revân
Sene 1193
“Büyük oranda tahrip olan çeşmenin, yalnızca kitabesi sağlam olarak günümüze kadar gelebilmiştir. Arkasında çamaşırlığı bulunan çeşme bağımlı çeşmeler grubundadır. Günümüzde bu çamaşırlık, ayakkabıcı dükkânı olarak kullanılmaktadır. Çamaşırlığın duvarı içerisine gömülmüş halde olan çeşmenin, kalan izlerinden yuvarlak kemerli olduğu anlaşılmaktadır. Bu yuvarlak kemer iki yanda Erken Bizans Dönemi’ne (M.S.330–565) tarihlenen, farklı ölçülerdeki çifte sütunceli bloklara oturmaktadır. Kemer nişi içerisinde dört satırlık bir kitabe yer almaktadır. Yolun seviyesinin yükselmesinden dolayı çeşmenin su akıtılan deliği zemine oldukça yakın konumdadır ve suyunun akmadığı görülmektedir. Çeşmenin kurnası yoktur.” -Yasemin Verim, 2019
“Kalan izlerden çeşmenin yuvarlak kemerini taşıyan ayakların devşirme malzeme olduğu görülmektedir.” -Yasemin Verim, 2019
Ali Paşa Çeşmesinin bulunduğu köşeden Kara Ahmet Sokağına girince yolun sonunda Gültaş İş Hanının karşısında, sadece mermer kitabesi ile çeşmenin mermer cephesinin sol üst köşe bölümü kalan bir duvar görülür. Burada eskiden bir çeşme bulunduğu ve zamanla önce suyunun kesildiği sonra da mermer yüzünün ve havuzunun parça parça yıpranarak yıkılıp sadece bu iki parçasının kaldığı anlaşılıyor.
Bu çeşmenin yeniden ihya edilerek suyunun Ali Paşa’dan ve Çatal Mescid Çeşmesinden temin edilmesi mümkündür. Zira etrafında işyerleri bulunmaktadır ve akıtılan suyun etraftan geçenler tarafından ve işyerleri sakinlerince kullanılacağı aşikârdır. Üstelik böyle kitabeli olan çeşmelerimizin sayısı da çok değildir. -Mustafa Kalyon, 2010.
Servi Mahallesi, Servi Sokak’ta Menderes Caddesi’ne inen yolun sol tarafında eski bir evin duvarında bulunmaktadır. Çeşmenin kitabesi ve yapımında kullanılan mermer ve taş birkaç blok kalmıştır.
Kitabe:
Zemzem-âsâ çeşme kıldı âsâr-1 Câvidân Abdurrahman sâhibü-l hayrat ser-heng-i divân Gel Hüseyin’in aşkına iç bil…?tarihin Derd-i atşa su gibi nakd-i devâ oldu revân Sene 1193 H. (177936
Kitabedende anlaşıldığı gibi 1779 yılında Abdurrahman Çavuş adında bir hayırsever tarafından yaptırıldığı yazmaktadır. Çeşmenin arka duvarında çamaşırlığı bulunduğunu oradan geçen bir hanımdan öğreniyoruz. Çeşmenin bloklara oturmaktadır. bilgisi kaynaklarda bulunuyor. Çeşmenin üzeri boyanıp sıvandığından yalnızca kitabesi belirgin olarak görülmektedir. Fakat kitabe iyi durumda okunabilmekte,
çeşmenin suyu akmayan demir lülesi görünmektedir.
Çeşmenin duvarında olan dükkan çamaşırlık olarak kullanılmakta çeşme de çamaşırlık da kullanılmamakta işlevselliğini yitirmiş durumdadır. -Ayşe Doğan Elarslan, 2022.
Kitabesi: Çeşmenin sülüs hatlı Osmanlı Türkçesiyle hakkedilmiş, dört satırlık inşa kitabesi vardır. -Ali Tekin, 2021.
Metin: -١ زمزم اسا چشمه قيلدى آسا جاودان -۲ عبدالرحمن صاحب الخيرات سرهنگ ديوان ى -۳ کل حسينك عشقنه -٤ درد عطشا صو کبى نقد دواء اولدى روان سنه ١١٩۲
Okunuşu: - Zemzem-âsâ çeşme-i kıldı âsâs-ı câvidân 2- Abdurrahman sâhibü’l-hayrât serheng-i dîvân-ı 3- Gel Hüseynin aşkına iç ……. tarihin 4- Derd-i atşa su gibi nakd-i devâ oldu revân Sene 1192
Malzeme ve Teknik: Çeşmede taş, mermer, devşirme malzeme ve harç kullanımı görülmektedir. Gövde küfeki taşından, kitabe mermerden ve çift sütunlar devşirme mermer malzemeden yapılmıştır. Ayna taşı, kireç harcıyla sıvandığı için malzeme seçilememektedir. Gövde yer yer betonarme harçla sıvanmıştır. -Ali Tekin, 2021.
Mimari: Sokak üzerindeki bir dükkânın cephesinde görülen ve bağımlı çeşmeler grubuna giren yapı, mevcut haliyle haraptır ve yapıdan günümüze kuzeydoğu cephesinin bir kısmı, kemerin bir bölümü, ayna taşı, çift sütunlar ve kitabesi gelmiştir. Kitabesine göre XVIII. yüzyılın son çeyreğinde (1778–1779) yaptırılan çeşmenin kemer formunun yarım daire olabileceği akla gelmektedir. Kemer ve alttaki düz profilli başlığın yekpare biçimde işlendiği görülmektedir. Çeşmenin mevcut yüksekliği 1.78 m, genişliği ise 2.30 m’dir. 0.50x1.03 m ölçülerindeki ayna taşının üzerinde işlevsiz bir lüle vardır. Ayna taşının 0.20 m üzerinde, 0.41x0.42 m ölçülerinde kareye yakın dikdörtgen çerçeveli kitabesi, arkadaki duvar içine yerleştirilmiştir. -Ali Tekin, 2021.
Süsleme: Başlıktaki profilli silme ve devşirme ayaklar cepheyi hareketlendiren unsurlardandır. -Ali Tekin, 2021.
Tarihlendirme: Çeşme, kitabesine göre H. 1192/M. 1778–1779 yılında Divan çavuşu Abdurrahman tarafından yaptırılmıştır. -Ali Tekin, 2021.
Mevcut Durum: Kültür ve Turizm Bakanlığı Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu tarafından 17.07.1987 tarih ve 3552 sayılı kararla tescillenen çeşme kullanılmamaktadır. -Ali Tekin, 2021.
Bir süredir sadece saha faaliyetleri ve araştırma/okuma yapıyorum. Bu vesileyle haftasonu gidip gördüğüm, sözde pınarları ile ünlü fakat gerçekte artık o devrin çoktan kapandığı Kütahya’dan, sadece ayakları ve kemerinin bir kısmı kalmış bir çeşme hikayesi ile yeniden karşınızdayım.
Çeşmemiz, Servi Mahallesinde, Kara Ahmet ve Servi Sokaklarının kesiştiği noktada ve buradaki bir dükkanın cephe duvarını oluşturuyor görünümünde. İsabet olmuş zira sanıyorum bu durum olmasaydı bu harabe bugünleri de görmez, çevresinde sürekli hareket olmasa kitabesi çoktan kaybolabilirdi.
Çeşme yukarıda da bahsettiğim gibi oldukça büyük sayılabilecek bir genişlikte, kemerlli ve iki büyük ayağı var. Zamanla yolun yükselmesi sonucu oluğu aşağıda kalmış. Uzun yılların ve pınarları sadece türkülerinde kalmış Kütahya’nın sahiplenmemesi ile kemerinin büyük kısmı yok olmuş ve sadece sağ ayağın üzerinde bir kısmı kalmış. Lakin kitabesi gayet iyi şekilde korunmuş. Eski fotoğraflarına göre kitabesi en azından temiz ve halen okunabilir haliyle duruyor. Tescil durumunu bilemiyorum fakat tescilli olsa sanırım bu kadar kolay boyanamaz (ki bence isabet olmuş) ve en azından sağında solunda bir tescil kaydı bulunurdu. -Halil Ölmez.
Kitabe bahsettiğim gibi oldukça sağlam ve kısmen okunaklı. Sadece dükkan sahibinden ricamız oldur ki kitabenin önü kapanmasın. Bu kitabelerin amacı dua almaktır. Çeşmenin eski hali ve kitabesi metinde yanlışlıklarıyla/eksiklikleriyle birlikte Mustafa Kalyon tarafından hakkında herhangi bir tarihi bilgi verilmeden yayınlanmış. Kitabenin benim okuduğum metni şöyledir;
“Zemzem-i asâ çeşme-i kıldı asâs-ı câvidân
Abdurrahman sahibü’l-hayrat serheng-i dîvan (divan çavuşu)
Gel Hüseynin aşkına iç ……. tarihin
Derd-i ataşa su gibi nakd-i devâ oldu revân.
Sene 1193” (Miladi 1779/80)
Buradan anladığımız kadarıyla Haseki Mehmed veya Silahdar Mehmed Paşalardan birinin divan çavuşu olan Abdurrahman Ağa çeşmenin banisidir. Rahmet olsun. Suyunu bugüne değin akıtmayı başaramamışız. Keşke ihya etsek. Zira daha evvel farklı durumlarda da bahsettiğim gibi bu kitabeler bizim hakkında öğünmekten başka birşey yapmadığımız Anadolu Eyaleti dönemimizin birer kanıtı aynı zamanda.
Biz tarihe karşı sorumluluğumuzu kısmen yerine getirmek için bu kaydı yapalım da gerisini zaman gösterir elbet. Fotoğrafların günceli tarafımızdan, eski hali ve kitabenin kararmış hali yukarda bahsettiğimiz Mustafa Kalyon’un kitabından alınmıştır. Bir kelimeden emin olamadım kitabedeki çözmeye çalışacağım inşaallah. Şimdi sormak lazım Kütahya’nın pınarları bunu mu hakediyor? -Halil Ölmez.
