Çamlıbahçe’yi nasıl keşfettik
Germiyan Sarayı Bahçesi’ni, Kütahya’nın Gülhane Parkı’nı nasıl bulduk. Ve bu bahçe üzerine sonradan yapılan Çamlıbahçe’yi nasıl keşfettik
2022 yılıydı. Kütahya’yı heyecanla ve merakla çalışmaya başlamanın ardından bir yıl geçmişti. Çaylar, dereler, tarihi yapılar, konaklar, sokaklar, çeşmeler, anılar, resimler… Artık Yakupoğlu’nun Kütahya için ne kadar inanılmaz bir şey yaptığını öğrenmiştik.
Ben (Abdullah Reha Nazlı), arada bir sokaklara bir şey görmeye gittiğimiz kardeşim Ensar (Ensar Bekir Nazlı) ve her gün 1 saat toplantı yapmaya başladığımız İsmail (Germiyanoğlu) ve haftada bir söylediğim çizimleri gönderen Ceren ile birlikte Kütahya’nın kurdu olmuştuk.
Bir fotoğraf gördük. “Çamlı Bahçe” yazıyordu. Bu isim bir yerlerden tanıdıktı. Yakupoğlu’nun Dülgerler Konağı resminin altında “Çamlı bahçelikler önü” yazardı.
Oraya gittik. Konağın yerinde “Çamlıbahçe İşhanı”ve “Çamlıbahçe Apartmanı” vardı.
Sokaklardan birinin ismi “Çamlı Sokak”, birinin ismi “Bahçe Sokak”, birinin ismi “Çamlıbahçe Sokak” idi. Şehir bize bir şeyler anlatmaya çalışıyordu.
Google’da “Çamlıbahçe” diye arattığımızda tek bir şey çıkıyordu: “Çamlıbahçe Sokak”. Üzerine tek yazı yazılmamış, tek anı internete not düşülmemişti. Sınırlarını tespit etmek zor oldu. 50 yıl önce yok olduğu için net hatırlayan kimse yoktu.
Fuat Paşa’nın Kütahya’daki çalışmalarını okurken cevabı bulduk. Yeşil Cami’yi, Daire-i Askeriye binasını, Taşköprü’yü yaptırdığı gibi bugün bölgedeki muazzam çınarları da diktirmiş. Yetmemiş, bu bölgeye çamlar diktirmiş. Halk arasında “Çamlıbahçe” denilmeye başlanmış.
1970'lerde pazar yeri yapmak için ağaçları kesmişler. Yakupoğlu’nun bazı resimlerinde sitem vardır. Burası da onlardan biriydi. Elbette o şehrin yüzlerce yıllık hafızasının aniden silinişine tanık oluyordu. Biz de benzer bir dönemden geçiyoruz. Çamlıbahçe’nin çirkin bir pazar yeri yapılmasına içerlemişti. 50 yıl sonra bizi bile üzen bir vakadır.
O günlerde Cumartesi Pazarı yeni yıkılmıştı. Buranın park olması gerektiği ile ilgili kamuoyunda konuşmalar vardı.
Bir yıl önce, Kütahya 1413 kitabı için Germiyan’ı araştırırken Germiyan Sarayı’nın burada olduğunu keşfetmiştik. Fuat Paşa’nın yaptırdığı Hükümet Sarayı, bu eski sarayın yerine yapılmıştı. Önündeki Saray Hamamı da Germiyan eseri idi. Burası saray bölgesi idi, ismi de Saray Mahallesi idi.
Evliya Çelebi’yi açıp bakınca Germiyan Sarayı’nın “büyük bir bahçesi” olduğundan bahsettiğini gördük. Ve “hamamları” diyordu. Küçük Hamam da Germiyan eseri idi. Acaba bahçe oraya kadar ulaşıyor olabilir mi diye düşündük.
Germiyan Sarayı, şimdi şehrin tam ortası. Ama tarihteki konumu oldukça ilginçti. Selçuklu ile savaşarak Kütahya’yı almış aşiret buraya geldiğinde sarayını şehrin uzağına kurmuş. O zamanlar şehrin dışında olan Behdi Çayı’nın diğer kenarına. Dolayısıyla bahçe de burada kalıyor olmalıydı.
Demek ki burası Germiyan Sarayı’nın bahçesi olmalıydı. Bir zamanlar şehrin önemli bir bölgesi olsa da kışla yapılana kadar unutulmuş, Fuat Paşa sonrası yeniden canlanmış bir bölgeydi. Fuat Paşa çamları, eski bahçenin yerine diktirmişti.
Çamlıbahçe’yi gösteren esas resim, Ali Paşa Cami minaresinden çekilmişti. Dülgerler Konak da hapishane de Yeşil Cami de gözüküyordu.
Yakupoğlu’nun kitaplarda geçmeyen bir resmine ulaşmak bizi çok mutlu etti. Çünkü bugünkü Zafer Meydanı, o zamanlar Kışlaönü’nden Selmanların Konak’a bakınca Çamlıbahçe bariz şekilde görülüyordu.
O arada Belediye başkanı ile yıkılan pazar yeri inşaatında karşılaştık. Buranın eski Germiyan Sarayı bahçesi olduğunu söyledik. Bölgedeki şehir hafızasından bahsettik. Bir de o günlerde “Çamlıbahçe” ismiyle belgesel hazırladık. Oranın yeniden pazar yeri değil park yapılması kararında şehrin büyük etkisi var ama isminin “Çamlıbahçe” olması kesinlikle projemizin bir sonucu oldu. Çünkü biz videoyu çekene kadar oraya “Çamlıbahçe” diyen tek bir kişi kalmamıştı. Şehre küçük bir etkimiz olmuş oldu.
Burası muhtemelen Kütahya’nın “Gülhane Parkı”ydı. Arkasında Taşköprü’den Ali Paşa Cami önüne kadar büyükçe bir alanda olduğunu düşünüyoruz. Fuat Paşa’nın çamları diktirdiği ve “Çamlıbahçe” dediği alansa nispeten küçük ama şehir için önemli bir yerdi.
Etraftaki binaları zaten 3D tasarlamıştık. Çamlıbahçe olarak simüle etmek kolay oldu. Ağaçlar ve çayı ekledim.
Bir kenarından Behdi Çayı akar. Bir tarafı Yeşil Cami ve eski bir açık hava sinemasıdır. Bir köşesinde Dülgerler Konak vardır. Bir köşesi Kütahya Lisesi’dir. Bir tarafında da Germiyan eseri Saray Hamamı vardır.
Çamlıbahçe’den Kütahya Lisesi’ne geçen bir köprü olmalıydı. İçgüdüsel olarak ekleidğimiz bu köprüyü eski Kütahyalılar onayladı.
Sonradan Yeşil Cami minaresinden çekilmiş müthiş bir fotoğraf kaybın büyüklüğünü daha iyi gösterdi. Saray Hamamı, Saray ve Kışla gözüküyor. Ama Kütahya Lisesi tam karşımızda olduğu halde ağaçlardan gözükmüyor bile.
Saray Hamamı önünden akan çayın tek bir fotoğrafı bile yok. Islah edildikten sonra uzaktan etrafını çevreleyen betonlarla birlikte fotoğrafı var. KÜTOPYA’da ise pırıl pırıl akan şekilde tasvir ettik.
Gözümüze tuhaf gelen yolların altından dere aramak gerektiğini bu şekilde anladık. Hayat boyu pazar yerindeki bu yolu tuhaf bulurdum. Meğer bir zamanlar buradan Behdi Çayı akıyormuş.
Behdi Çayı ilk ıslah edilen ve ilk kapatılan dere. Yunan işgalinde çekilmiş fotoğraflarda bile bir bölümünün üstünün araba yolu yapıldığı gözüküyor.
Bunlardan bir yıl sonra yakın zamanda bulduğumuz bu fotoğraf ise bizi çok duygulandırdı. Çamlıbahçe’nin çamlarının yeni dikildiği zaman. Dülgerler Konak, Kütahya Lisesi, Saray ve Gazi Kemal Okulu.
Dağınık bir şekilde bir yerlerde duran çok küçük bilgileri tek bir şekilde derleyebilmek projemize büyük bir motivasyon sağladı. Bir kez derlediğinde artık kaybolmasını inanılmaz zorlaştırmış oluyoruz. Bir anı, bir sokak ismi, bir seyyahın bir cümlesi, birkaç eski fotoğraf birleşince koca bir şehir sembolü yeniden gündeme geldi.
Germiyan Sarayı’nı apayrı, çok detaylı çalışacağız. Şimdilik 600 yıl önceki hali çalıştığımız dosyada aynı konuma ağaçları ekledik ve Germiyan Sarayı bahçesinin nasıl gözüktüğünü, Çamlıbahçe’den yüzyıllar önce buranın nasıl olduğunu hissetmeye çalıştık.
Artık Çamlıbahçe yazınca üzerine konuşulmuş pek çok başlık çıkıyor. Bölgeye biraz betonlu da olsa yeniden park yapılıyor, ismi Çamlıbahçe. İnternette Çamlıbahçe’nin eski fotoğrafları dolaşıyor. Ve yeni öğrenen pek çok kişi güzel şeyler konuşuyor. Ama Çamlıbahçe sadece ilk durağımızdı. Biz yolumuza devam ettik.
Abdullah Reha Nazlı
18.01.2024
