Qatar, een land met nog geen drie miljoen inwoners speelt nu een grote rol in het conflict waarbij de Taliban het voor het zeggen hebben in Afghanistan. Als je kijkt naar oppervlakte, inwonersaantal of slagkracht heeft het land niks in te brengen, maar toch verhuizen steeds meer landen hun ambassades vanuit Kabul naar de hoofdstad van Qatar, Doha. Waarom?
De schrijnende beelden vanuit Afghanistan dit jaar zijn je vast niet ontgaan. De Taliban die stapje voor stapje de overhand kreeg in het land, waardoor de lokale bevolking massaal op de been ging en zich vastklampten aan vliegtuigen in de hoop een plekje te kunnen bemachtigen in een van de gecharterde toestellen die klaarstonden. Toch werden deze vluchtmiddelen op een gegeven moment vanwege veiligheidsredenen ook niet meer ingezet. De achtergebleven bevolking in Afghanistan is aan haar lot over gelaten.
Moeizaam proces
‘’De grens ging na de machtsovername van de radicaalislamitische Taliban in augustus dicht. Het Nederlands kabinet heeft laten weten nog eenentwintighonderd mensen uit Afghanistan naar ons land te halen. Dit proces verloopt echter moeizaam, omdat er maar weinig vluchten vanuit Kabul vertrekken. Het proces van overbrenging gaat langzaam, maar gestaag door, laten de bewindslieden weten. Sinds begin september hebben bijna vijfhonderd mensen Nederland bereikt. Bijna driehonderd personen reisden via Qatar en bijna tweehonderd via Pakistan.’’
Het is moeilijk om in Afghanistan een paspoort te bemachtigen en zonder een paspoort kunnen mensen het land niet verlaten. ‘’Het kabinet zoekt naar creatieve mogelijkheden om ze aan reisdocumenten te helpen of op een andere manier te faciliteren bij hun overkomst.’’ Aldus Nu.nl.
Zorgwekkende situatie
‘’Het kabinet noemt de situatie in Afghanistan zorgwekkend. Bijna drieëntwintig miljoen mensen verkeren in acute voedselonzekerheid. Sinds de Taliban aan de macht zijn, neemt het aantal mensenrechtenschendingen toe en worden vrijheden ingeperkt, aldus de bewindslieden.’’ Laat Nu.nl weten.
‘’In deze chaotische situatie speelt Qatar een sleutelrol aangezien landen hun ambassades daar vestigen uit veiligheidsredenen. Ook Nederland heeft haar ambassade naar Qatar verhuist. Dat zei demissionair minister Kaag van Buitenlandse Zaken tijdens haar bezoek aan het land. De laatste Nederlandse diplomaten verlieten Afghanistan in september toen de evacuatiemissie stopte, omdat het te onveilig werd. Het ministerie heeft steeds gezegd dat de ambassade in Kabul weer opengaat zodra de veiligheidssituatie het toelaat. In Qatar is een vertegenwoordiging van de Taliban gevestigd. Zo kan contact tussen het Westen en Afghanistan beter onderhouden worden.’’ Aldus het NOS nieuws.
Twintig jaar terug in de tijd
Tekst: Een spoor van terreur van New York tot Parijs
‘’De eerste dag van Gert Van Langendonck als correspondent in New York was 11 september 2001. De aanslagen deden hem de volgende twee decennia in het Midden-Oosten belanden. Gert Van Langendonck is sinds 2020 correspondent voor NRC in Parijs. Daarvoor was hij correspondent in New York, Bagdad, Rabat, Beiroet en Cairo. In: NRC, 10 september 2021'’
“Elf september 2001 is mijn eerste werkdag als Amerika-correspondent voor de Belgische krant De Morgen. Ik ben extra vroeg opgestaan en heb mijn chef nog een artikel voorgesteld: iets over de ‘pink slip parties’ voor mensen die hun baan kwijt zijn door het barsten van de internetbubbel. Dit kan even wachten, zal de chef later droogjes antwoorden. Wanneer het eerste bericht binnenkomt, ga ik op het dak van mijn huis kijken. Vanaf de 47ste verdieping op de hoek van 10th Avenue en 51st Street heb je een perfect zicht op de torens. Het dringt op dat moment nog niet door dat er iets historisch aan het gebeuren is. Een ongeluk met een sportvliegtuigje misschien? Ik weet nog niet dat ik de volgende twee decennia in het Midden-Oosten ga doorbrengen. Toch maar eens gaan kijken. Ik wil de fiets nemen. Ik kan de sleutel niet vinden, en wat als iemand hem steelt? De metro dan. Maar die stopt ermee. Mensen gillen dat ook Washington is aangevallen. Het begint te dagen. Ik zoek een taxi. Maar de New Yorkse taxichauffeurs, vaak moslims of sikhs, hebben de geopolitieke situatie in een oogwenk ingeschat. Zij verdwijnen allemaal richting Queens. Lopen dan maar. Mijn volgende, en blijvende herinnering, verschilt heel erg van de beelden die 9/11 hebben gedefinieerd, van de mensenmassa die in paniek wegvlucht en over de Brooklyn Bridge Manhattan uitstroomt. Ik sta ten noorden van de torens, hun afwezigheid nog verhuld door een enorme stofwolk. Het is volkomen stil, op een enkele gasontploffing na. Overal staan verwoeste politie- en brandweerwagens, de inzittenden bedolven onder het puin. Ik ben alleen, behalve, vreemd genoeg, een Zwitserse en een Franse journalist. Dan komt uit de stofwolk een brandweerman gestrompeld, wit van het stof. We spreken hem aan. Maar de man antwoordt niet. Hij loopt naar een hek, klampt zich eraan vast en staart richting New Jersey. Een man loopt voorbij. Zegt: „We’re going to have to nuke a few small countries.”
2006-Arabische Lente: Libanon/Caïro
“Het volgende hoofdstuk speelt zich grotendeels zonder getuigen af. Al-Qaida, inmiddels Islamitische Staat van Irak geworden, ontketent met bloedige aanslagen een orgie van sektarisch geweld. Hele wijken van Bagdad lopen leeg, miljoenen Irakezen verkassen naar Jordanië, Syrië of Zweden. Zelf ga ik vanaf 2006 in Libanon wonen en later, wanneer de Arabische Lente is losgebarsten, in Caïro. Democratie is plots minder belangrijk voor de Amerikanen als mensen in bevriende dictaturen erom vragen. Joe Biden, dan Obama’s vicepresident, verdedigt Hosni Mubarak tot de laatste snik. „Ik zou hem geen dictator noemen. Hij is onze bondgenoot op veel vlakken,” zegt Biden, die Mubarak afraadt om af te treden. Wanneer, Abdel Fattah al-Sisi in 2013 aan de macht komt, en een repressie invoert waarbij die van Mubarak verbleekt, staan westerse staatshoofden in de rij om hem met egards te ontvangen. Democratie in het Midden-Oosten, dat was even leuk, maar uiteindelijk geniet het beproefde steunen van sterke mannen in de oorlog tegen de terreur toch de voorkeur. Niet alle problemen in het Midden-Oosten zijn terug te voeren tot de Amerikaanse invasie in 2003. Maar IS was nooit zo groot geworden als Amerikaans proconsul Paul Bremer in 2003 niet het Iraakse leger naar huis had gestuurd, plus iedereen die ooit lid was geweest van Saddams Ba’athpartij, waardoor die in de armen van AlQaida werden gedreven. Bremer, tegenwoordig skileraar in Colorado, verdedigt die beslissing nog altijd, vorige maand nog in een opiniestuk in The Wall Street Journal, waarin hij stelt dat Irak, anders dan Afghanistan, wel een succesverhaal is.”
De laatste regel van dit stukje tekst uit het artikel Een spoor van terreur van New York tot Parijs viel mij op. Het toont aan dat de invasie van Amerika in Afghanistan in 2001 tot 2021 geen succes is geweest en dat het anders had moeten lopen.
Tekst: The clash
Ook Joel Achenbach schrijft in de Washington Post over de botsing tussen het Westen en de Islam vanaf de dag dat Amerika werd getroffen door meerdere aanslagen twintig jaar geleden:
‘’Two professors, two academic theories, one big difference. Depending on which is right, September 11 may mark a brief battle against terrorism, or an endless struggle between Islam and the West.’’
‘’The first idea was triumphalist. It came from an obscure young Washington think tank dweller named Francis Fukuyama. He called his thesis “The End of History,” and although that sounded apocalyptic, he was attempting to deliver good news. Fukuyama argued that the historical process that had seen Samuel P. Huntington in what he calls “the clash of civilizations,” foresees prolonged cultural conflict erupting along civilizational fault lines. Photo: AFP. the rise of feudalism, monarchism, communism, fascism and various other isms had come to its conclusion. Democracy and free markets — the core values of Western civilization — had proved victorious over all competing systems. There was no better way to organize human affairs. Game over. But there was this other idea. It was darker. Indeed it sounded like a medieval nightmare. The theorist was a Harvard professor named Samuel P. Huntington-Fukuyama’s former teacher, as it happens. Huntington summed up his theory in a dramatic phrase: “The Clash of Civilizations.”
Wie zijn de Taliban?
Hebben we het over Afghanistan, dan gaat het al snel over de Taliban. Mannen met baarden, tulbanden, een streng Islamitisch gedachtegoed en verantwoordelijk voor veel geweld. Volgens velen ligt het lot van Afghanistan nu in hun handen. Dus rijst de vraag: wie is de Taliban en wat willen ze precies?
De beweging ontstond eind jaren tachtig in Pakistan. Na het terugtrekken van de Sovjets in 1988 ontstond er chaos in Afghanistan. Hierin zagen de Taliban hun kans om de macht te grijpen. Het begon als een Islamitische en fundamentalistische, politieke beweging in de provincies Kandahar en Helmand. De beweging werd opgericht door Afghanen die in Pakistan werden onderwezen op streng Islamitische scholen. Ze keerden in de jaren negentig terug naar hun land. Daar vochten toen na een jarenlange oorlog verschillende krijgsheren om de macht. De Taliban wilde de orde terugbrengen.
Na 1994 breidde de macht van de Taliban zich steeds verder uit over het land en in 1996 werd de hoofdstad Kabul ingenomen. Vanaf dit punt werd het Islamitisch Emiraat Afghanistan uitgeroepen. In het begin waren mensen daar nog blij mee. Alles werd goedkoper en de orde werd teruggeroepen. Maar het regime van de fundamentalistische Taliban was ook erg streng. Het dragen van een boerka werd verplicht en onderwijs voor meisjes en vrouwen werd verboden. Daarnaast werden veel sporten en bepaalde muziek verboden. Wie zondigde werd zwaar gestraft. Toch was de aandacht van de wereld niet echt op Afghanistan gericht, tot de aanslagen op 11 september 2001, in New York. De aanslagen werden geclaimd door de terreurgroep Al-Qaida, en waren voorbereid in Afghanistan. Maar de Taliban die daar aan de macht waren weigerden de leider van Al-Qaida, Osama Bin Laden, uit te leveren. Dat lieten de Verenigde Staten niet gebeuren. George Bush die toen de president van Amerika was, beviel het Amerikaanse leger om Afghanistan datzelfde jaar nog binnen te vallen.
Hoeveel Talibanstrijders er nu zijn is niet duidelijk. Schattingen lopen van enkele tienduizenden tot vijfentachtigduizend strijders. De lokale bevolking vreest dat het strenge regime van de Taliban weer de overhand krijgt nu de beweging het weer voor het zeggen heeft in het land.
Inval van de VS
Het conflict dat nu gaande is in Afghanistan speelt al twintig jaar lang, maar je kan zeggen dat de bom nu letterlijk en figuurlijk is gebarsten nadat de VS haar troepen heeft teruggetrokken uit het land. De oorlog in Afghanistan begon in 2001 en was een aanleiding na de aanslagen op meerdere doelen in de Verenigde Staten op 9/11. Als reactie op deze aanslagen vielen de strijdkrachten van de verenigde Staten nog hetzelfde jaar Afghanistan binnen, samen met de strijdkrachten van het Verenigd Koninkrijk, Australië, Frankrijk en de Noordelijke Alliantie. Samen vormden ze het International Security Assistance Force oftewel ISAF. De stationering van voormalige militaire NAVO-eenheden werd in december 2014 beëindigd.
Met de Noordelijke Alliantie worden de strijdkrachten van het Noorden van Afghanistan bedoeld. Ook zij vochten tegen de Taliban. Het was overigens de laatste tegenstander van de Taliban, tot de Verenigde Staten in 2001 binnenvielen. Begin september van 2001 verzwakte de Noordelijke Alliantie, omdat leider Achmed Sjah Massoed overleed. Vanaf 1996 vocht hij tegen de Taliban.
Islamitisch Emiraat Afghanistan
De VS verdreef samen met de Noordelijke Alliantie en de troepen van de ISAF de Taliban. Hiermee kwam in feite een einde aan het Islamitisch Emiraat Afghanistan, zoals het land onder het Talibanregime heette. Het Islamitisch Emiraat Afghanistan werd in 1996 gesticht toen de Taliban aan de macht kwamen in Afghanistan. De Taliban hebben voorheen nooit het hele land beheerst. Op het hoogtepunt was nog altijd het noorden van Afghanistan in handen van de Noordelijke Alliantie.
Alleen Pakistan, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten erkende de Taliban-regering. De Verenigde Naties erkenden het regime niet. Vandaar dat er in VN-verband werd gesproken over Islamitische Staat Afghanistan. Later werd het Islamitisch Emiraat Afghanistan vernoemd naar de Islamitische Republiek Afghanistan.
Zakendoen met de Taliban
‘’Wie tegenwoordig zaken wil doen met de Taliban kan niet om Qatar heen. De bijzondere relatie die het kleine landje heeft maakt het de ideale gesprekspartner in de chaos rond de Westerse evacuatie. Ook demissionair minister Sigrid Kaag (Buitenlandse Zaken) maakt daar gebruik van. Qatar stond niet voor niets bovenaan het programma van het bliksembezoek Sigrid Kaag aan diverse landen om de evacuatie uit Afghanistan weer op gang te brengen. Als je zaken wil doen met de Taliban brengt alleen Qatar uitkomst. De nieuwe machthebbers in Kabul hebben er in de hoofdstad Doha een diplomatieke vertegenwoordiging. Met de Golfstaat als intermediair vermijd je rechtstreeks contact dat zou kunnen worden uitgelegd als een erkenning van het nieuwe regime. Kaag gebruikte haar bezoek aan Qatar allereerst om te overleggen over de evacuatie van nog honderden Nederlanders en Afghanen naar Nederland’’.
‘’Voorts had de minister indirect een boodschap aan de taliban. Zij moeten zorgen voor een politiek proces waarbij niemand wordt uitgesloten. Ook de mensenrechten, in het bijzonder vrouwenrechten, dienen te worden gerespecteerd, aldus Kaag. Het zijn voorwaarden voor hervatting van de humanitaire hulp. Kaag was een van de vele bewindslieden die de Golfstaat aandeden. Dankzij de bijzondere relatie met de taliban is Qatar (300.000 inwoners en rijk aan enorme gasvelden) plotseling uitgegroeid tot een internationaal zwaargewicht.’’
‘’Begin september schoof Qatar aan bij het virtuele spoedberaad onder leiding van de Amerikaanse minister Antony Blinken. Daarbij spraken de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan, Canada, Turkije, de Europese Unie, de NAVO, en dus ook Qatar over hun inspanningen om de crisis rond Afghanistan de komende weken te bezweren.’’
‘’De Amerikaanse president zocht een neutrale plek om met de taliban te kunnen overleggen over een ordelijke terugtrekking van zijn troepen uit Afghanistan. De contacten leidden vorig jaar tot een ‘vredesakkoord’ van de VS met de taliban, waarvan de meeste afspraken overigens door toedoen van de taliban niet lang stand hielden’’, aldus het AD.
Toch zijn de eerste tekenen zichtbaar dat de Taliban het nu moeilijk krijgt. Niet door militaire inzet van het Amerikaanse leger of de rest van de wereld, maar verassend genoeg door een andere extremistische beweging. IS-K, een lokale tak van de terreurbeweging IS die begin vovember een aanslag pleegde op een ziekenhuis in Kabul waarbij negentien Talibanstrijders omkwamen. Voor het eerst sinds September zijn er grootschalige rollen verdeeld, waarbij 44 leden van de Taliban de functie van bijvoorbeeld politiechef of provinciaal gouverneur toegewezen hebben gekregen. Dit moet ervoor zorgen dat de orde in het land bewaard word, voor zover dat haalbaar is.
Qatar als bemiddelaar
Naar aanleiding van de machtsgreep van de Taliban verhuizen steeds meer landen hun ambassades tijdelijk van Kabul naar de hoofdstad van Qatar, Doha. Het land heeft hierdoor een centrale sleutelrol in het conflict in Afghanistan gekregen.
‘’De Golfstaat speelt de laatste jaren een belangrijke rol in de Afghaanse politiek. Het land heeft banden met de Verenigde Staten, maar staat ook op goede voet met de Taliban. In Qatar staat de grootste Amerikaanse legerbasis van het Midden-Oosten. Tegelijk huisvest het land sinds 2013 ook een kantoor van de Taliban. Zo heeft het de ideale diplomatieke positie om de rol van bemiddelaar op zich te nemen.’’ Aldus het NOS nieuws.
Maar volgens het AD slaat Qatar niet alleen bruggen tussen de Taliban en de Verenigde Staten en hun bondgenoten. ‘’Het land speelt al weken een cruciale rol bij de evacuatie van buitenlanders en van Afghanen die hun leven niet zeker zijn omdat zij voor de inmiddels vertrokken Westerse interventiemacht hebben gewerkt. Ook verleent Qatar de Taliban civiele technische assistentie om de internationale luchthaven van Kabul draaiend te houden. Bovendien doen internationale organisaties waaronder die van de VN, een beroep op Qatar om de vastgelopen hulpverlening aan de Afghaanse bevolking weer op gang te brengen.’’
Soft power
Politicoloog van de Universiteit van Amsterdam, Paul Aarts, geeft een duidelijk beeld van Qatar als communicatiepunt tussen Amerika en de Taliban. Ook vertelt hij waarom juist Qatar gekozen is als bemiddelaar in dit conflict.
“De relaties tussen Qatar en de Taliban zijn niet van dit jaar, die gaan veel verder terug en bestaan al jaren. Er is een officiële vestiging in Doha, de hoofdstad van Qatar. Dit is overigens niet de officiële ambassade en ook niet met een vlag erbij van het Islamitisch Emiraat Afghanistan, zoals de Taliban hun land het liefst willen noemen. Maar het gaat wel om een officiële diplomatieke post en die is nu nog belangrijker geworden sinds de Amerikaanse terugtrekkingen uit Afghanistan. Qatar is een soort scharnierpunt geworden voor al het diplomatieke en logistieke verkeer, om mensen uit Afghanistan te krijgen nadat de Taliban daar de macht hebben overgenomen.”
Maar waarom is Qatar uitgekozen om de rol als bemiddelaar op zich te nemen? “Qatar is echt een heel klein landje, met vooral veel buitenlanders. Ongeveer negentig procent van de bevolking is buitenlands en een royale tien procent zijn burgers van de staat Qatar. Het is een klein gebied en ligt in een turbulente regio, met grote buurlanden zoals bijvoorbeeld Saudi-Arabië waarmee de relaties niet altijd vriendelijk verlopen. Zo’n land als Qatar voelt zich dus erg onzeker. Wat kun je daaraan doen? To push above your weight, vind ik zelf een mooie en toepasselijke uitdrukking. Je gaat jezelf als klein landje enorm opblazen en belangrijker maken dan je op grond van je aantal inwoners en vierkante kilometers bent. Daar is Qatar goed in geslaagd. Door zich te profileren op het wereldtoneel is het land vele malen belangrijker geworden dan je zou verwachten. Daar komt het begrip soft power om de hoek kijken. Jezelf een plek op dat wereldtoneel verschaffen waardoor je veel minder last hebt van die onzekerheid die je zou hebben qua status als klein landje.”
Goede banden
‘’Qatar heeft al heel lang goede banden met de Moslimbroederschap, in de gehele Arabische regio. Ook hebben ze redelijk goede banden met diverse radicaalislamitische bewegingen, ook al is vaak niet duidelijk hoe die relaties er precies uitzien. Bijvoorbeeld in Syrië tijdens de oorlog de afgelopen tien jaar. In het begin van die oorlog had Qatar hele goede relaties met de Al-Nusra beweging. Dat was de lokale tak van Al-Qaida. Ook hebben ze goede banden met Hamas in de Gazastrook. In die hoek zou je ook de Taliban kunnen plaatsen, al is dat een héle grove generalisatie. De Taliban is namelijk een bijzonder strenge islamitische beweging, vele malen ‘recht in de leer’ dan de Moslimbroederschap. De band die Qatar met de Taliban heeft opgebouwd was en is op dit moment overigens echt een succes.”
“Wat Qatar eveneens bijzonder maakt is de grote hoeveelheid gas die het land bezit. Het heeft op twee na (Rusland en Iran) namelijk de grootste gasvoorraden ter wereld. Dat betekent dat het een grote speler is op het energie-wereldtoneel. Onder andere daarom ook is Qatar een belangrijk militair steunpunt geworden voor de westerse troepenmacht in de Golfregio. In Al Udeid ligt de grootste Amerikaanse militaire basis in die hele Perzische-Golfregio. Dat zegt wel wat over het belang dat de Amerikanen hechten aan de relatie met Qatar.”
Communicatiepunt
“Op een gegeven moment waren de relaties tussen de Taliban en de Amerikanen zo verzuurd dat zonder de tussenkomst en hulp van Qatar je er bijna niet aan durft te denken hoe de terugtrekking van het Amerikaanse leger, en de evacuatie van grote aantallen buitenlanders, anders was verlopen. We hebben nu al die verschrikkelijke beelden uit Afghanistan gezien en dat gaat natuurlijk nog steeds door. Veel mensen die daar weg willen maar die dat gewoonweg niet kunnen. Zonder Qatar zou dat een nog groter drama zijn geweest. Of er een andere kandidaat beschikbaar was om de rol van Qatar op zich te nemen, ik vrees het niet. Dus ik denk dat de Amerikanen en de Europeanen, alle landen die hun burgers in Afghanistan hadden werken, Qatar op hun blote knieën mogen bedanken dat ze deze klus op zich hebben genomen.”
