Hoe zit dat nou met het Nationaal Zorgfonds?

Zorg raakt ons allemaal. Niet alleen omdat we er met z'n allen zo ongelofelijk veel geld aan uitgeven (bijna 100 miljard), maar vooral omdat we graag goed en respectvol worden opgevangen wanneer we ons het meest kwetsbaar voelen en omdat alleen het beste goed genoeg is als je leven op het spel staat.

Tegelijkertijd is er veel onduidelijk over de zorg. Hoewel onze zorg volgens onderzoeken bij de beste van de wereld hoort, staan de kranten vol met schrijnende verhalen. En hoewel politici regelmatig schande spreken van keiharde bezuinigingen, zijn onze zorguitgaven ook de laatste jaren behoorlijk gestegen en zijn ze tussen 1999 en 2011 zelfs verdubbeld.

Feit en fictie

Iedereen heeft een mening over onze zorg, al lijken de feiten soms ver te zoeken. Of, preciezer uitgedrukt: iedereen lijkt z'n eigen feiten te hebben. Wat dat betreft lijkt het zorgdebat in Nederland een beetje op de Brexit-discussie in het Verenigd Koninkrijk: vraag iemand wat de feiten zijn, en je weet direct z'n standpunt.

Vraag iemand wat de feiten zijn, en je weet direct z’n standpunt.

De afgelopen jaren heb ik als dagvoorzitter regelmatig discussies mogen leiden in de zorg — discussies met patiënten, professionals en bestuurders. Het onderwerp intrigeert me, juist ook omdat de belangen zo groot zijn en de meningen zo verdeeld.

Nationaal Zorgfonds

De afgelopen maanden timmert de SP flink aan de weg met een nieuw initiatief: het Nationaal Zorgfonds. Gefascineerd door hun website, viel me op dat de praktische uitwerking van het plan nog wel wat vaag bleef en de aannames niet altijd goed onderbouwd waren. Vandaar dat ik ze vorige maand een mailtje heb gestuurd met twaalf vragen over het initiatief. Gewoon, als nieuwsgierige burger. En, dat pleit zeker voor de mensen achter het Nationaal Zorgfonds: twee weken later kreeg ik een uitgebreid antwoord. Hulde!

En, dat pleit zeker voor de mensen achter het Nationaal Zorgfonds: twee weken later kreeg ik een uitgebreid antwoord. Hulde!

Omdat ik zelf geen expert ben op dit gebied en het soms lastig vond om het realiteitsgehalte van de antwoorden te beoordelen, maar ook omdat ik begreep dat er inmiddels nog steeds veel vragen zijn over het initiatief, zal ik hieronder de antwoorden publiceren. De toekomst van onze zorg verdient een goed debat en ik ben ervan overtuigd dat dat het beste kan op basis van zo volledig mogelijke informatie.

Vragen en antwoorden

Vraag 1: “De kwaliteit gaat omlaag”. Uit welke cijfers blijkt precies dat de kwaliteit van de zorg sinds de afschaffing van het ziekenfonds omlaag is gegaan? (Objectieve en controleerbare cijfers over de kwaliteit van de zorg, niet een opiniepeiling van Maurice de Hond.)

Huisartsen, patiëntenverenigingen en bepaalde politieke partijen doen met grote regelmaat onderzoek naar de kwaliteit zorg. Hieruit blijkt zonder uitzondering dat mensen op de werkvloer ervaren dat de kwaliteit van de zorg afneemt, dat de werkdruk oploopt en dat er minder handen aan het bed zijn. De fixatie op kosten leidt tot mindere kwaliteit: https://www.skipr.nl/actueel/id17879-zorgstelsel-fnuikt-kwaliteit-chronische-zorg.html

Het CPB heeft in 2010 gemeld dat voor de kostenstijging geen verklaring is te vinden in de geboden kwaliteit.

In internationale vergelijkingen staan we in de middenmoot. Bijvoorbeeld op de algemeen gerespecteerde NUMBEO-lijst van goede zorgstelsels staan we op plek 29. In de Bloomberg-lijst van efficiënte zorgsystemen zelfs op plek 40 (zie ook antwoord op de volgende vraag)

Vraag 2: “De werkelijkheid is dat […] de verspilling explosief [is] gegroeid”. Waar blijkt dat precies uit?

Wanneer er met 9 bedrijven, 25 zorgverzekeraars en 61 polissen gewerkt wordt en per ziekenhuis een contract moet worden afgesloten, is het geen verrassing dat dit leidt tot meer kosten voor management. Ook zien we dat het oude ziekenfondsstelsel lagere uitvoeringskosten had (terwijl er toen ook geklaagd werd over bureaucratie) te weten 2,5% van de totale zorgkosten. In het huidige stelsel zijn de uitvoeringskosten van de zorgverzekeraars 4%.

De OESO zegt in haar vergelijking tussen landen en hun zorgkosten en zorgkwaliteit dat in landen waar een groter percentage van de zorg betaald wordt uit private verzekeringen het zorgstelsel duurder is. In landen waar een groter deel wordt betaald door een zorgfonds zijn de kosten lager. De private zorgverzekeraars vergroten de bureaucratie en drijven de prijs op.

Vraag 3: “Verzekeraars besteden jaarlijks alleen al 500 miljoen euro zorggeld aan reclame en marketing.” Waar is dit getal op gebaseerd? Welke kosten worden precies meenomen om tot die 500 miljoen te komen?

Uit een in 2013 verschenen rapport van oa de consumentenbond blijkt dat verzekeraars in 2012 maar liefst 541 miljoen uitgaven aan marketing gericht op nieuwe klanten. Dit getal is altijd ontkend door zorgverzekeraars zonder echter met de juiste getallen te komen.

Uit de Marktscan van de Zorgverzekeringsmarkt 2015 blijkt dat zorgverzekeraars aan reclame en acquisitie 236 miljoen euro hebben besteed. De kosten van commerciële afdelingen zijn echter niet apart inzichtelijk gemaakt. Deze kosten zitten dan ook niet in het genoemde bedrag. Het ontwikkelen van merken, campagnes enzovoorts behoort natuurlijk wel tot de rekening van het overstapcircus. De verschillende merken en polissen bestaan bij de gratie van de zogenaamd kiezende verzekerde.

Het is daarom veilig om te stellen dat het om minimaal 500 miljoen op jaarbasis gaat. Wellicht nog meer.

Waarop is de aanname gebaseerd dat het overhevelen van veel taken naar één organisatie leidt tot minder bureaucratie?

Vraag 4: “Weg met de onnodige bureaucratie: 1,3 miljard” Waarop is de aanname gebaseerd dat het overhevelen van veel taken naar één organisatie leidt tot minder bureaucratie? (De ervaringen met het nieuwe ministerie van Veiligheid & Justitie lijken dat niet te staven?)

Als er één keer een contract gesloten moet worden ipv meerdere of tientallen keren, bespaart dat evident op de bureaucratie.

Zie ook antwoord op vraag 2

Vraag 5: Ik lees op uw site niets over alle mensen die nu bij zorgverzekeraars werken. Hoeveel banen verwacht u dat door uw pan verloren zullen gaan bij zorgverzekeraars? Waar is dat cijfer op gebaseerd? En wat is uw perspectief voor hen?

Dat hebben we niet geheel inzichtelijk omdat we nog niet concreet hebben hoeveel mensen het Nationaal ZorgFonds nodig zal hebben. maar het klopt wel dat dit bij de zorgverzekeraars — voornamelijk bij de inkoop, marketing en controle-afdelingen — banen zal kosten. Een deel van de kennis bij de zorgverzekeraars is ook nodig in het Nationaal ZorgFonds. Die mensen kunnen dus wellicht worden opgenomen in het fonds. Maar dat zal niet voor iedereen gelden. Mensen waar geen werk in het fonds voor gevonden kan worden, moeten begeleid worden naar ander werk. Wij willen daar graag de reserves van zorgverzekeraars voor inzetten, die zijn gevuld met premiegeld voor onvoorziene kosten.

De afgelopen jaren is ‘manager in de gezondheidszorg’ de snelst groeiende beroepsgroep geweest. Daar zal een einde aan komen.

Vraag 6: Wat verwacht u dat de uitvoeringskosten zullen zijn van dit nieuwe Zorgfonds? Waar is die berekening op gebaseerd? En hoe verhoudt die zich met bijv. het Ziekenfonds, dat met een veel beperkter takenpakket (?) in 2005 reeds uitkwam op 2,5% (bron: CVZ Zorgcijfers kwartaalbericht, 1e kwartaal 2010, p 49).

We gaan dit in kaart proberen te brengen, maar het is lastig omdat de precieze vormgeving natuurlijk afhangt van toekomstige besluitvorming. Maar we gaan in het najaar met een paar scenario’s komen.

Vraag 7: “Het afschaffen van het eigen risico kost ruim 3 miljard euro”. Het CPB spreekt over 3,7 miljard euro (bron: Zorgkeuzes in Kaart, 2015). Op welke berekening is uw cijfer gebaseerd? Het verschil is belangrijk, omdat het rekensommetje eronder niet langer de kosten van afschaffing dekt.

Wij gaan uit van 3,2 miljard euro (begroting 2016). Het CPB beweert dat de zorgkosten met 0,5 miljard omhoog gaan als het eigen risico wordt afgeschaft, omdat het een drempel is om zorg te krijgen. Wij stellen dat ter discussie. Het eigen risico leidt er toe dat veel mensen (20%!) wel eens zorg mijdt en zij komen met verergerde aandoeningen in zwaardere zorg terecht.

Het afschaffen van het eigen risico zal er voor zorgen dat iedereen op tijd de zorg krijgt die nodig is. Want hoewel het eigen risico niet voor de huisarts geldt, zien we toch dat veel mensen niet meer naar de huisarts gaan uit angst voor een verwijzing naar de specialist. Door het eigen risico af te schaffen, krijgt de huisarts weer zijn poortwachtersfunctie. Wij vertrouwen de huisarts dat hij of zij niet onnodig doorverwijst.

Vraag 8: Volgens uw site levert het afschaffen van de zorgverzekeraars 2,8 miljard op. Waar zijn deze cijfers op gebaseerd? Kunt u de precieze berekening delen?

Dit bedrag is opgebouwd uit 1,3 miljard (minder bureaucratie, zie antwoord op vraag 4) en 1,5 miljard uit het afschaffen van de verzekeraars. Dit bedrag bestaat uit A, B en C:

A. Gemiddeld is er de afgelopen jaren meer dan 1 miljard winst gemaakt door de zorgverzekeraars. Bij het Nationaal ZorgFonds is dit niet meer nodig.

B. Per jaar zijn de zorgverzekeraars meer dan een half miljard kwijt aan klantenbinding en reclame. Bij een Nationaal ZorgFonds wordt dit overbodig.

C. In het oude ziekenfondsstelsel waren de uitvoeringskosten van de ziekenfondsen 2,5% van de totale zorgkosten. In het huidige stelsel zijn de uitvoeringskosten van de zorgverzekeraars inclusief aanvullende verzekering 4%. 1,5% van de totale kosten van de Zorgverzekeringswet, zijnde circa 46 miljard. = 0,7 miljard.

Omdat A, B en C niet zomaar bij elkaar opgeteld kunnen worden is het totaalbedrag van 2,2 miljard verlaagd tot 1,5 miljard. Maar het zou dus heel goed meer kunnen zijn.

Hoe verhoudt deze berekening zich tot het CPB-rapport waarin wordt becijferd dat afschaffing van het zorgverzekeringsstelsel juist 5 miljard kost en de compensatie voor zorgverzekeraars kan oplopen tot 20 miljard?

Vraag 9: Hoe verhoudt deze berekening zich tot het CPB-rapport Zorgkeuzes in Kaart (2015), waarin wordt becijferd dat afschaffing van het zorgverzekeringsstelsel juist 5 miljard euro kost en de compensatie voor zorgverzekeraars kan oplopen tot ruim 20 miljard? Waarom zijn deze cijfers weggelaten op uw site?

Vraag 10: Hoe denkt u deze 25 miljard te betalen. Danwel: op basis van welke cijfers en aannames komt u tot welke andere berekening van de kosten?

In ons voorstel verliezen de zorgverzekeraars hun wettelijke taak om de zorgverzekeringswet uit te voeren. Dit is wezenlijk anders dan het opkopen, nationaliseren, enzovoorts. Deze route is niet door het CPB doorgerekend.

Dat er echter kosten zijn die samenhangen met het omvormen, is evident. Wij stellen voor dat zorgverzekeraars de keuze wordt geboden om hun organisatie op te laten gaan in het Nationaal ZorgFonds met als voorwaarde dat zij, vanuit hun uit maatschappelijke gelden opgebouwde reserves, bijdragen aan de omvormingskosten.

Vraag 11: “Het basispakket wordt uitgebreid met fysiotherapie, ggz en tandzorg.” Wat zijn volgens u de extra kosten van deze uitbreiding? Waar is die berekening op gebaseerd? En wie gaat die kosten dragen?

Het basispakket wordt uitgebreid met fysiotherapie, ggz en tandzorg die de afgelopen jaren voor een groot gedeelte uit de basisverzekering zijn wegbezuinigd. Daarmee wordt de meest gebruikte noodzakelijke zorg vergoed in het basispakket. De uitbreiding van het basispakket kost 2,5 miljard. Aanvullende verzekeringen worden zo grotendeels overbodig gemaakt, die kosten mensen nu in totaal 1,8 miljard. En mensen hoeven geen aanvullende verzekering meer te nemen die ook honderden euro’s per jaar kost. 84 procent van de bevolking heeft een aanvullend pakket, gemiddeld 240 euro per jaar.

Dat kan betaald worden door een eerlijke bijdrage te vragen van grote bedrijven en door belastingontwijking aan te pakken.

Wat wordt volgens u de premie van het nieuwe uitgebreide basispakket zonder eigen risico?

Vraag 12: Wat wordt volgens u de premie van het nieuwe uitgebreide basispakket zonder eigen risico? Waar is die berekening op gebaseerd? Dat lijkt me een cruciaal cijfer voor iedereen die uw alternatief overweegt.

Met het Nationaal ZorgFonds geven we niet méér geld uit aan de zorg als nu het geval is, we geven het wel beter uit aan de zorg. Er wordt zo fors bespaard dat het eigen risico wordt afgeschaft. Dat betekent per saldo dus een verlaging.

De uitbreiding van het basispakket kan leiden tot een kostenstijging van 0,7 miljard. Maar ook hier geldt het preventieprincipe. Iemand die regulier naar de tandarts gaat, heeft later minder hoge kosten. Iemand die met rugklachten snel naar de fysio kan, valt niet uit met een hernia. Bij iemand die met trauma of een angststoornis een beroep op de geestelijke gezondheidzorg kan doen, is de kans op verergering (en ontsporing en de kosten die dat met zich meebrengt) veel minder.