100 jaar Sacre du Printemps.

Een geruisloze verjaardag

Dit artikel is geschreven in April 2013

Vorige week was het 100-jaar geleden dat de première van het ballet Le Sacre du Printemps een storm van protest veroorzaakte, de kunsten voorgoed veranderde en een nieuwe tijd inluidde. De verjaardag verstreek geruisloos.

Natuurlijk gebeurde er wel het een en ander. Het Noord Nederlands Orkest speelde het stuk op de markt. “Een groot succes” meldde de organisatie. Het kwam nog even op het journaal voorbij in een item van 27 seconden. En de bespiegelingen in het NRC over de impact van de Sacre kunnen zo aan Wikipedia worden toegevoegd, zo netjes en informatief.

Ik had me graag gemengd in een debat over de vraag of kunst ons leven nog op kan schudden zoals dat in 1913 gebeurde. Over hoezeer we, net als een eeuw geleden, in de ban zijn van irrationele angsten en onzekerheid. En of de hedendaagse ontwerpers van dans- en muziekstukken nu hetzelfde lef hebben als Stravinsky en Nijinski toen. Maar het was stil.

Misschien kijk ik verkeerd? Debatten en discussies spelen zich natuurlijk al lang niet meer af op de opiniepagina’s van kranten. De gedrukte pers loopt immers achter de feiten aan want op Twitter wordt elke kwestie binnen een paar uur alweer vervangen door een nieuwe vlaag van opwinding. Maar ook digitaal kwam de rol van de Sacre en de kracht van kunst niet aan bod.

Was ik er maar bij geweest in 1913. Dan had ik kunnen proeven van de cocktail van verbazing, woede en bevrijde vreugde. Er vielen tien gewonden naar verluid. Het publiek van notabelen in het chique Parijse theater splitste zich in voor- en tegenstanders die een strijd aangingen die het orkest overstemmen zou.

Een keerpunt in de geschiedenis. De makers wilden niet vleien of de zinnen strelen maar brachten een waanzinnig, apocalyptisch statement. En iedereen was erbij. Althans, iedereen die er toe deed in Parijs. Een paar honderd man.

Nu doet iedereen er toe. Elk van de miljoenen meningen krijgt een fijn, afgebakend plekje voor opwinding in een eigen stroom tweets, comments of posts. We komen elkaar niet meer tegen op één plek waar de slimste, scherpste denkers en sprekers de boventoon voeren. De stand van het land wordt niet meer bepaald op een specifiek podium, figuurlijk maar ook heel letterlijk. We hoeven niet meer naar het theater omdat het hoort of omdat anderen ons daar verwachten. We kiezen uit ontelbaar veel opties om onze avond te besteden. Mocht je in een theater of concertzaal komen waar iets vreselijks gebeurt, dan is het dus ook je eigen schuld. Niet de kunst is fout, maar je keuze. Voor je mening geldt hetzelfde. Als je mensen spreekt met een totaal ander denkbeeld dan jezelf, dan is er niet iets mis met hun gedachtegang, maar zit je blijkbaar in het verkeerde café of online forum.

In 1913 voelde men zich bedrogen. Beledigd. Concert- en theaterzaal waren het domein van de verenigde notabelen die hun mening en denkbeelden deelden met de kunstenaars van die tijd. Nu is een podium geworden tot een winkel vol mooie, veelzijdige producten. Het theater adverteert met de laatste aanbiedingen en het publiek kent zijn rol als passieve consument.

Kunst die ons raakt in de kern van wie wij zijn, onze gevestigde denkbeelden uitdaagt of een tastbare vorm geeft aan zoiets abstracts als een tijdsgeest is achterhaald. Het bestaat niet meer. Of dat waar is en of dat erg is had ik graag besproken. Ik had pleidooien willen horen over de rol van het onzegbare in een tijd dat alles gezegd mag worden, voorbeelden willen zien van hedendaagse kunstenaars die wel degelijk onderhuidse gevoelens en verlangens aan het licht brengen of analyses over verontrustende Hollywoodfilms die nu onze blik op de samenleving verstoren. De première in Aurora, Colorado van The Dark Knight Rises liep ook mis. En heeft The Matrix onze blik op de “werkelijkheid” niet aangepakt zoals ook Freud dat destijds wist te doen?

Maar het is stil.

Honderd jaar geleden kwam het publiek van het Théâtre des Champs-Élysées in opstand. Verhalen gaan dat de stoelen door de lucht vlogen. Vandaag is de concertzaal een plek waar alleen tussen de delen door wat gekuch en gerochel klinkt en men in de pauze bij een glas wijn de ene respectabele uitvoering vergelijkt met een andere. En als een componist of choreograaf iets indrukwekkends maakt en je daar persoonlijk van ondersteboven bent, dan zijn er niet meer dan een handjevol mensen om je ervaring te delen. (Behalve als je voor de krant mag schrijven natuurlijk. Dan kun je roepen dat het betekenisvol was. Vier sterren geven. Niemand zal zich aangesproken voelen.)

100 jaar Sacre is blijkbaar geen moment om stil te staan bij het verlies van impact van kunst. Klassieke muziek en dans zijn definitief museumstukken geworden.