De poëzie van normale dingen

Alleen in de concertzaal uiten wij nog gevoelens

Dit stuk verscheen op 21 November 2009 in de opiniebijlage van het NRC

We moeten onze perceptie openstellen voor de poëzie van normale dingen. Heb de moed stereotypen in hoofden te doorbreken zonder die plek meteen met de eigen waarheid op te vullen.

Componist. Was gisteren spreker op de TEDx-conferentie in Amsterdam. Componeerde en begeleidde in 2005 een muziekstuk uitgevoerd door Turks-Cypriotische en Grieks-Cypriotische muzikanten, scholieren en zangers aan beide kanten van de grenslijn.

Er is een duidelijke scheiding tussen de kunst en ons dagelijks leven. De scheiding tussen voorstelling en pauze, toneel en zaal, tussen concertgebouw en de rest van de stad. Deze scheiding is eigenlijk nog vrij jong. Het is nog maar honderd jaar geleden dat we concertzalen en musea gingen bouwen. Kunst was altijd een onderdeel van rituelen. Kunst was iets om te beleven, om aan deel te nemen. Al eeuwen worden wij geconfronteerd met dingen die we rationeel niet kunnen verklaren. We hebben rituelen bedacht om een plaats te geven aan mysteries als geboorte, vruchtbaarheid, liefde en de wisseling van de jaargetijden. Maar inmiddels hebben we niet meer zo’n behoefte aan rituelen. We gebruiken onze hersenen om de wereld om ons heen te verklaren, en we laten het aan professionals over om gevoelens uit te drukken. Dit noemen we kunst, en kunst is niet de werkelijkheid. Kunstmatig betekent: niet echt. Welnu. Emoties en gevoelens zijn wél echt. Kunst is een prachtig hulpmiddel om tot onder de oppervlakte van de werkelijkheid door te dringen. Kunst zegt iets wat niet in woorden is te vatten. Kunst geeft het ambigue vorm. Ze vindt een vorm voor het onderbewuste, het niet-logische, de paradox. Waarom haar dan van het leven gescheiden? Het leven bestaat uit emoties, gevoelens. Wij worden door veel meer beheerst dan alleen door onze logica, onze hersenen.

De moderne kunst kan alle vormen aannemen — soms zetten kunstenaars zelfs gewone voorwerpen in een museum. Maar wie een stopcontact of brandblusser gaat staan bewonderen, zet zichzelf voor gek. Hoe komt dat? Waarom mogen we niet de zeer complexe en gelaagde werkelijkheid van een brandblusser, de fraaie vorm en mooie rode kleur bewonderen?

We zijn beschroomd om onze gevoelens te uiten. Daarom hebben we een veilig oord, een museum of concertzaal nodig. Maar de scheiding van onze gevoelens van ons dagelijks leven zal ons niet helpen om de complexe werkelijkheid onder de oppervlakte, de onderbewuste wereld van de intuïtie te begrijpen.

Joshua Bell, een van de grootste hedendaagse violisten, speelde een paar jaar geleden verkleed als straatmuzikant in een metrostation in Washington de mooiste en moeilijkste composities. Maar niemand herkende de schoonheid van zijn muziek. Zelfs onze beste kunstenaar ziet geen kans onze verwachtingen, onze platte werkelijkheid te doorbreken. Ik schrik daar erg van. Zijn wij totaal mechanisch geworden? Mensen kunnen de schoonheid zelfs niet zien als ze er bovenop staan. Blijkbaar zien we alleen wat we verwachten. We zijn blind voor de schoonheid van onze omgeving. We volgen het patroon. Willen we de wereld veranderen, en laten we dat doen, dan moeten we door de oppervlakte breken. Dan moeten we contact maken. Dan moeten we de taal van de emoties en intuïtie spreken en verstaan.

Ik ben ongerust. Ons vernuft lijkt maar een beperkte invloed op het menselijk gedrag te hebben. De gevoelens, emoties en onderbewuste drijfveren beslissen voor ons. Onze instincten en intuïtie hebben de macht. Onze hersenen dekken alles toe. We bedenken mooie rationele constructies om slim en diepzinnig te lijken. Maar we houden onszelf en anderen voor de gek. Als we lichamelijk in elkaars nabijheid zijn, zenden we complexe informatie als lichaamstaal en gebaren uit. Maar als de informatie verder weg is, zijn we afhankelijk van de berichtgeving door media. Deze media moeten ons vermaken en om onze aandacht strijden. Vooral de informatie over verre culturen, andere landen, plaatsen die we niet uit eigen ervaring kennen, heeft te lijden van de vervlakking van de werkelijkheid die het nieuws geeft. De televisie brengt ons de uitzonderingen, het geweld, het bizarre, een geconstrueerde werkelijkheid die ver verwijderd is van dat wat er werkelijk gaande is.

We moeten onze perceptie openstellen voor de poëzie van heel normale dingen. Heb alstublieft de moed om ruimte te scheppen en de stereotypen in andermans hoofden te doorbreken zonder die open plek meteen met uw eigen waarheid op te vullen. We hebben geen behoefte aan lege symbolen. We hoeven alleen maar ons vernuft te doorbreken en subtiele verwarring tot onze werkelijkheid toe te laten.