Goede bedoelingen
Wat is er tegen vrede?
Geschreven op 26 Januari 2012
Een aantal jaren geleden maakte ik een muziekproject op Cyprus. Vanwege de prachtige ligging van de hoofdstad Nicosia leek het me wel een mooi idee om musici op de daken en balkons te zetten aan weerszijden van de buffer zone die het Turkse van het Griekse gedeelte scheidt. Muziek kon zo een gevoel van overeenkomst, van een gedeeld heden, versterken. Dat project maakte ik omdat ik totaal niet begreep wat mensen bezielde om het land in tweeën te delen en geen vrede te willen met de andere kant. Wat is er tegen vrede? Alleen op macht of winst beluste slechteriken willen geen vrede.
Een aantal musici en andere Cyprioten vond het een mooi idee. Ze waren het eens dat de situatie van vijandigheid lang genoeg had geduurd…
Maar ik sprak ook mensen die een vies gezicht trokken als ik het woord vrede uitsprak. Ze hadden dit woord te vaak gehoord. Het betekende voor hun niets anders dan: “mislukking”, “deceptie”.
Een jaar later was ik in Israël. Ook daar klinkt “Vrede” niet als het vriendelijke Shalom waarmee je elkaar begroet. Bij het woord vrede krijg je vaak een, hoe zeg je dat, een meewarige blik, een grijns, een zucht. Vrede betekent daar: praatjes, politieke spelletjes en vooral: eindeloos uitstel.
Veel Israeliërs geloven daarnaast dat vrede hetzelfde is als veiligheid. Hoe meer hekken, muren en afschrikkende werking, hoe meer vrede.
Een Palestijnse vriend legde me uit dat het concept van vrede alleen betekenis heeft als er onenigheid is tussen twee partijen. Nou, dat leek me evident wat betreft Israël en Palestina. Toch zag hij het anders.
Palestijnen zijn bezet. Ze maken geen aanspraak op iets dat niet van hun is. Ze hebben in principe ook helemaal niets tegen de aanwezigheid van Joden, zolang ze zelf in hun eigen huis mogen blijven wonen. Maar als je mensen onderdrukt en zelfs tot wanhoop drijft, krijg je verzet, opstand. Het opheffen van de bezetting en het stoppen met de onderdrukking is geen vredesproces maar gewoon rechtvaardigheid net als het teruggeven van gestolen knikkers ook geen vrede stichten is maar gewoon normaal doen.
Het uitgangspunt bij vrede is dat partijen gelijkwaardig zijn en het samen eens worden over de nieuwe werkelijkheid. Gelijkheid is in het westen een belangrijk begrip waar alle wetten op zijn gebouwd. In veel andere plekken is het een modern concept dat niet altijd aansluit bij de wijze waarop de samenleving al eeuwenlang is geordend.
Niet gelijkheid, maar waardigheid is daar de kern. Een man kan nog zo arm zijn, zijn waardigheid geeft hem zelfvertrouwen, identiteit. Respect is meer waard dan rijkdom.
Al jaren terug leerde ik hoe Het Duitse Rijk na haar nederlaag in de eerste wereldoorlog geen respect kreeg. De Vrede van Versailles was opgelegd door de winnaars en had tot doel het Duitse Rijk de schade van de oorlog terug te laten betalen. Op zich een rechtvaardig voorstel zou je denken. Wie schuld heeft krijgt straf. Deze vernedering bleek echter de beste voedingsbodem voor een compleet waanzinnig idee van superioriteit en overmoed met vreselijke gevolgen.
Na ’45 kreeg Duitsland in plaats van straf juist economische steun. Dat heeft goed gewerkt. We hebben bijzonder vriendelijke buren gekregen omdat er behalve vrede gesloten, ook respect gesticht werd.
“Respect stichten” is een begrip dat geen enkele hit geeft op Google. Het bestaat dus blijkbaar niet.
Toch lijkt het me een waardevolle aanvulling op het idee van Vrede.
Wat vrede precies is, wordt bepaald door de normen en uitgangspunten van de sterke partij, de winnaar of de meerderheid. Respect is daarentegen juist afhankelijk van een subtiele relatie waarbij beide partijen een wederzijdse verstandhouding ontwikkelen. Als dat ontbreekt blijft de Vrede niet meer dan een kil contract, afgedwongen of zelfs opgelegd.
Een goed voorbeeld hiervan is Nederland.
We hebben hier momenteel de regel dat mensen met een andere culturele achtergrond zich moeten aanpassen en hun eigen traditionele gebruiken dienen in te ruilen tegen frisse blonde waarheden. Zo ontstaat er een keurige, ordelijke maatschappij. Een brave vrede zou je kunnen zeggen, niks mis mee.
Maar let op: dit aanpassen is slechts éénrichtingsverkeer.
Bij een steekproef onder 200 zeer ontwikkelde en tolerante Nederlanders bleken er slechts 4 te weten hoe je goedemorgen in het Turks zegt.
Zonder interesse in de cultuur, de denkbeelden en tradities die een vreemdeling meebrengt, zonder gevoel en nieuwsgierigheid te hebben voor omgangsvormen, waarden en subtiliteiten van de nieuwkomer, blijft deze vrede misschien braaf, maar niet respectvol.
Nederland mist het vocabulaire van respect. We kennen het woord wel, maar niet de waarde ervan. Het is op dat gebied een ontwikkelingsland. In België al zijn we berucht om onze lompheid.
In het Midden-Oosten leeft iedereen in verschillende groepen, families en ook vaak religies. De moderne tijd heeft dat alleen maar diverser gemaakt.
Zo waren de Palestijnen honderd jaar geleden Christen, Moslim, Aleviet, Druze, Joods, Zigeuner, Bedoeïne, noem maar op. Nu zijn de Palestijnen behalve dat allemaal ook Libanees, Canadees, Vlaardings, Israëlisch, etcetera.
In Nederland is iedereen gelijk. Althans, dat zijn de regels. Er zijn wel verschillen maar we proberen de maatschappij zo in te richten dat ze er niet toe doen, dat we er geen “last” van hebben. Op tal van manieren moet iedereen examen doen in gelijkheid. En wat gelijkheid precies is, wordt bepaald door een specifieke minderheid.
Daarom is ons begrip van Vrede zo beperkt. Als wij Vrede sluiten is het een zakendeal, een overeenkomst waarbij onderlinge onenigheden volgens duidelijke regels worden ingekaderd.
Regels maken echt contact overbodig. Zolang je volgens de regels leeft hoef je niet gevoelig te zijn voor de subtiele werkelijkheid van de ander.
Vrede zonder contact is koud en levenloos. Zonder contact ontstaan vooroordelen, alleen op afstand maken mensen beslissingen waar anderen enorm onder kunnen lijden. Als je contact hebt, volgt respect vanzelf. Vrede is dan een natuurlijk en vanzelfsprekend resultaat van menselijke interactie.
Hebben we het woord Vrede eigenlijk wel nodig? Het is versleten, opgebruikt, leeggezogen. En voor vrede vechten is als met verf je kleding willen wassen of met vuur verkoeling willen brengen. Vrede ontstaat vanzelf, als de voorwaarden hiervoor aanwezig zijn. Hoe zou het zijn het woord Vrede te vergeten? En in plaats van een vredesonderhandelingen, vredesbesprekingen of een vredesbeweging ons richten op contact? Contact is praktischer. Ik weet hoe je het moet maken. Ik weet hoe het belemmerd wordt.
Maar in de krant staat het raar. De strijdende partijen hielden indirecte contactbesprekingen… De internationale contactbeweging is aan verjonging toe… In Darfur is een contactverdrag getekend… Dat klinkt niet lekker.
Laten we de Vrede bewaren. Maar laat het meer zijn dan een zakendeal. Laat het een begrip zijn waarmee gevoeligheid voor de niet-materiële rijkdom van de ander wordt aangeduid. En laten we beseffen hoever we, ook in Nederland, nog verwijderd zijn van een samenleving waarin contact tussen ongelijken vanzelfsprekend, verrijkend en inspirerend is.