Het Andere

Japanse eigenheid

Dit artikel verscheen eerder in Trans artists, 2004.

In Japan verwachtte ik Bunraku, Noh en Kagura, maar kwam juist perfecte punkers, gothic-meisjes of hiphoppers tegen, en je hebt er dus de beste salsabands, countrygroepen en reggahmuffin’ van de wereld.

De buurvrouw van de familie Sato waar ik verbleef in Tokio maakt de meest Franse gebak wat ik ooit at, en een andere kennis was gespecialiseerd in Amerikaanse brownies. Ook heb ik nooit zo authentiek Mexicaans gegeten als bij de Matsuura familie en een vriendin in Osaka maakt pasta op z’n Italiaanst.

Toch is juist dit klakkeloos kopiëren precies wat het Japans maakt, en ligt een belangrijk deel van de Japanse eigenheid daarom niet in een bepaalde culturele uiting, maar in de manier waarop wordt omgegaan met authenticiteit.

Als buitenstaander zie je wat je snapt. Concrete dingen, stijlen, producten. De hedendaagse Japanse cultuur zit alleen minder in dingen dan in de manier waarop dingen worden gebruikt. Zo grijpt je analyse telkens mis.

Is daarom Japan niet echt in trek bij toeristen? Zeker in de grote steden is het uiterlijk zo westers, dat je niet goed merkt hoe ver je eigenlijk van huis bent. Het is nauwelijks echt exotisch en daarom minder leuk dan iets anders verreoosters.

Toen ik bijvoorbeeld in Afrika was, was de hele reis een plaatjesboek. Alles is anders en bijzonder en je kijkt je ogen uit.

Omdat veel aspecten van het Japanse leven op het eerste gezicht moeiteloos in een bekend hokje passen, lijkt het verschil met het westen maar een paar procent. Voor het gemak rond je het dan naar beneden af; je denkt dat je in een cultuur bent die je snapt en vergeet al snel dat je de halve aarde bent omgevlogen.

Door de schijnbare herkenning van uiterlijke vormen, passeert de vreemdheid zo als het ware moeiteloos het check point waar nieuwe ervaringen normaal van een label of hokje worden voorzien. Het Andere is undercover, wordt op het eerste gezicht niet opgemerkt en slaat toe op momenten dat je het helemaal niet aan ziet komen. Als een paard van Troje ontstaat een verwarring vanuit het binnenste die zo subtiel is dat het niet direct snapbaar is.

Kennis maakt het Andere onschadelijk. Zolang je alles kunt analyseren kunnen nieuwe ervaringen keurig en begrijpelijk worden opgeborgen.

Mijn avontuurlijke bezoek aan Afrika was heel begrijpelijk en ik heb er veel geleerd over mijzelf en de wereld. In Japan was ik vooral in verwarring, heb ik in eerste instantie niets geleerd, maar ben een beetje aangetast van binnenuit.