Uit de maalstroom stappen, vertragen en handelen.
Welk idee, inzicht of innovatie heeft Nederland veranderd — of zal dit in de toekomst gaan doen?
Dit artikel werd geschreven in Juli 2013
In NRC Next verschijnt op 1 september 2011 een artikel van 5659 woorden. Het beslaat bijna de hele krant. Het nieuws is verdrongen naar de stroken aan de zijkanten. Het is een essay van Rolf Dobelli met de strekking: Het volgen van het nieuws is een schadelijke verslaving. We zijn massaal gegrepen door een obsessionele zucht naar vluchtige informatie. Vraag je af wat er een maand of jaar geleden in de krant stond. Kun je er iets van terughalen? Heeft het iets bijgedragen aan je begrip van de wereld? Stap eruit. Bevrijd je.
Het essay heeft mijn leven veranderd. Ik dacht dat ik iets waardevols deed als ik vluchtig de krant doorbladerde, snel het laatste nieuws online checkte of een journaal terugkeek (een televisie heeft het al nooit gehaald in mijn huiskamer). Dobelli beschreef helder en stevig onderbouwd dat het helemaal niet handig, nuttig of verrijkend is.
Lullig voor de krant die het publiceerde, maar ik heb mijn abonnement opgezegd. Het is bevrijdend om een onderwerp waarvan ik meer wil weten aan te pakken met een essay of boek van een paar duizend woorden in plaats van losse flarden uit de krant. In plaats van Radio 1 tijdens het etenkoken en de afwas — vaste prik de laatste 10 jaar — speel ik nu een luisterboek af. In plaats van wachten tot er een onderwerp op de radio is dat me boeit druk ik op play en ik ben direct waar ik zijn wil.
Rob Wijnberg werd ontslagen als hoofredacteur van NRC Next en werkt nu aan een nieuw platform dat een alternatief wil gaan bieden voor de dagelijkse maalstroom van infosnacks. Het initiatief kreeg in korte tijd ongeveer 20.000 betalende leden. Zij willen advertentievrij gevoed worden met verhalen die zich onttrekken aan hypes, symplificatie en overdrijving. Zouden dat de mensen zijn die Dobellis stuk uitlazen? Of die uit zichzelf ziek werden van de snelle suikers uit de nieuwsmedia?
Het is een plan dat niet alleen tegengif biedt tegen de verspilling van onze aandacht, maar kans biedt op de daadwerkelijke aanpak van problemen die er zijn. Want om iets te veranderen heb je grip op de zaak nodig, toegang tot complexiteiten die schuilgaan achter een nieuwsfeit, toegang tot twijfel en onzekerheid die journalisten zo graag bedekken.
In de krant lees je over wat er mis is gegaan. Een goede krant legt uit hoe dat zover gekomen is. Maar ruimte om te brainstormen over structurele oplossingen is er niet, laat staan dat de lezer wordt geholpen te onderzoeken welke actie hij of zij zelf kan ondernemen. Er wordt achteruit gekeken: hoe heeft dit kunnen gebeuren? Men is druk met het vinden van de schuldigen. Als die gevonden zijn gaan we weer terug naar het leven van alledag, tot er weer iets misgaat. Het signaleren van problemen die kunnen gaan ontstaan is niet nieuwswaardig. Geleidelijke, slopende ontwikkelingen in de samenleving zijn saai en kun je altijd weerleggen met een uitzondering op de regel.
Als je ziet hoeveel er scheef zit in de wereld, kun je overmand raken door verdriet en zorgen of juist onverschillig je schouders ophalen. Er is ook een derde weg: Stel jezelf de vraag: Kan ik hier iets zelf iets concreets in betekenen? Meestal kan het. Ook jij kan iets doen aan vrouwenhandel, discriminatie tegengaan, eenzaamheid bij ouderen verzachten of een optimistische wetenschappelijke vondst bekend maken. Het enige is: je kunt het niet allemaal tegelijk.
Zaak is om zo nu en dan één ding te kiezen, en daar tijd voor te maken. Uit de veelte van mogelijkheden een klein ding te halen dat de moeite waard is, en je te verbinden hieraan. Schrijvers, denkers en dromers kunnen ons verleiden om mee te gaan de diepte in en alle terreurverdachten, Berlusconi, Moszkovic en de huizenmarkt de rug toe te keren. De vertragers van onze aandacht, mensen die anderen mee op een avontuurlijk zijspoor krijgen, zullen de ruimte gaan krijgen. Het zal even wat moeite kosten, maar we zijn er aan toe.