Winkelen of Ontmoetingskunst?
Van contactgestoord muziekwinkelen naar bruisende ontmoetingskunst
Geschreven 12 Oktober 2008
Schrijven over muziek is als zwemles op het droge. Je komt niet vooruit en het is ook niet lekker. Toch moet het nu even.
Het is indrukwekkend hoeveel nieuwe liedjes, sonates en symphonieën er dagelijks bijgecomponeerd worden: elke muziekmaker is nu te horen op myspace, wereldwijde contacten zijn continu real time op je computer toegankelijk en een programma als last fm overspoelt je met muziekjes die afgestemd zijn op jouw eigen smaak. Het fenomeen muziek lijkt werkelijk onuitputtelijk. Toch zijn we tenmidden van de immer groeiende massa gestyleerd geluid iets waardevols kwijtgeraakt en is de rol die muziek in ons leven speelt fundamenteel veranderd.
Tegenwoordig is muziek een belangrijk onderdeel van een persoonlijke customized omgeving die ieder naar eigen smaak inricht. Net als je interieur kies je zorgvuldig welke elementen je van IKEA koopt, wat in een design winkel en wat op de rommelmarkt. Muziek is deel van je accesoires die je dagelijks leven de juiste kleur en gemak geven.
Enkele decennia geleden was dat anders. Muziek bepaalde je identiteit. Wat je mooi vond, dat was je. Muzikanten waren de architecten van belevingswerelden waar je wel of niet in thuishoorde. Muziek verbond mensen, het verwoordde een gevoel van samenhang, het kleurde de tijd.
Een concert was dus ook meer dan een gelegenheid om muziek te luisteren. Het was een ontmoeting van gelijkgestemden, een broederlijke samenkomst waar je meer deelnemer dan toeschouwer was.
In langvervlogen tijden (maar in landen zonder westerse levensstijl nog steeds) was muziek organisch verbonden met de rituelen die het leven ordenden. Muziek was versmolten met het dagelijks bestaan en was daarom in eerste plaats iets om te doen. Deelnemen aan zang, dans of een andere vorm van gestyleerd gedrag bepaalde je plek temidden van de anderen.
Sinds kunstbeoefening professioneel werd (grofweg in de loop van de 19e eeuw) is muziek steeds meer iets om op gepaste afstand met respect naar te luisteren. Hoewel het doen steeds meer op de achtergrond kwam bleef muziek een sociaal fenomeen. De bezoekers van een concert bevestigen immers nog steeds hun plaats in de sociale orde door hun keuze voor een specifiek genre en natuurlijk de toegangsprijs en vaak ook de rang in een zaal die ze betalen.
De laatse tien jaar is naar mijn idee ook deze overzichtelijkheid aan het verdwijnen. (Godzijdank!) Mensen vinden heel veel mooi en maken zich weinig zorgen om de sociale code’s die een bepaald muziekgenre plachten af te bakenen. Publiek is vrij en komt dus naar een concert omdat de sfeer goed is, hij bekenden tegen komt, maar vooral omdat hij benieuwd is naar de muziek.
Dat is een vooruitgang. Je gaat naar een concert omdat je zelf wil, niet omdat het van je wordt verwacht.
Maar we zijn ook iets kwijtgeraakt. Mensen hebben weinig binding met wat ze zien of horen. Handig als we zijn geworden in het voortdurend scannen van alle informatie die radio, tv en vooral internet over ons uitstorten, selecteren we ook in het enorme aanbod muziek dat wat ons op dit moment even leuk lijkt, om daarna weer verder te surfen. Dat werkt goed als je muziek ziet als eten: we consumeren dagelijks, soms hebben we zin in iets specifieks, vaak staan we nauwelijks stil bij wat er bij ons binnenkomt, soms geven we veel geld uit voor een piekervaring en dankzij een enorm aanbod is er altijd wat nieuws om te proberen.
Maar als je muziek ziet als de taal van je gevoel, een subtiel medium dat indrukken en gewaarwordingen die onmogelijk in woorden of begrippen passen tot leven wekt, dan werkt het minder. Want je kunt eindeloos shoppen in instant emotie en perfect het juiste liedje vinden bij je stemming maar dat is iets anders dan je gevoel verdiepen en door te dringen tot de ziel van bepaalde muziek. Die ziel kun je vinden door je te verbinden met het verhaal dat de muziek vertelt. Dus niet door vanuit je eigen perspectief te zoeken naar een inkleuring van jou individuele kader maar juist het persoonlijke even te verliezen en je over te geven aan een andere wereld.
Dat lukt niet achter je pc. Ook meestal niet via een i-pod. Hiervoor wil je de muzikanten voelen, de sfeer van een concert proeven en aanwezig zijn bij het unieke moment dat de muziek ontstaat en weer verdwenen is. Hiervoor moet je contact maken met de bron van muziek en aansluiting vinden bij de wereld achter de noten.
Veel muziekliefhebbers komen daar niet ver mee. Het is namelijk wel zo verleidelijk om vanuit je eigen veilige wereldje allerlei vluchtig moois binnen te halen zonder enige verplichting of wisselwerking aan te gaan. Net als je achteloos aan een etalage voorbij kunt gaan zonder dat de paspoppen zich gepasseerd voelen, lijken ook de muzikanten niet erg aangedaan te zijn van het publiek dat al het aangeboden vertier snel en oppervlakkig scant en voorbijgaat aan de mogelijkheid echt contact te maken. Integendeel, ze maken hun website, mailen flyers rond, leuren met cd-tjes alsof het publiek inderdaad bestaat uit domme klanten die kopen of doorlopen.
Onder één van de 10 nieuwsbrieven en uitnodigingen die ik vandaag per e-mail binnenkreeg stond: No more news from us? Well… nobody’s perfect. Just reply with ‘remove’ in the subject.
Zo gaat dat.
Het lijkt erop dat muzikanten evenmin interesse hebben in hun luisteraars als andersom. Ze trekken zich weinig aan van de overvoerdheid van hun publiek en ondanks de overdaad aan muziekjes en optredens proberen ze alleen maar wanhopiger hun eigen klanken boven het gedruis uit te laten klinken.
Maar de medemens heeft geen oren voor het geploeter of getoeter van de zoveelste virtuoos of kabaalmaker. Hij kent hem immers niet echt, net als hij de marktkoopman of volvo dealer slechts ziet als leverancier van dagelijkse gebruiksartikelen. Hij neemt kennis van de nieuwste noten, checkt even of ze hoger of harder zijn dan de nieuwe noten van vorige week maar wordt er verder niet meer warm van, ook niet als ze in een mooi doosje komen of opgenomen zijn in een ver en arm land.
Maar muziek is meer dan een gebruiksartikel, muziek kan verdieping geven aan je eigen gevoel, nuance en verfijning aanbrengen in je binnenwereld. Het geeft je als het ware de kans om een uitgebreid vocabulair te krijgen van datgene dat zonder woorden is.
Want bestaat muziek eigenlijk niet pas als het als muziek ervaren wordt? Muziek is niet de trillende lucht die je trommelvlies beroert, maar de gewaarwording binnen in jezelf die je weg doet dromen of juist tot dansen aanzet. De artiest, de muziekmaker is daarom niet slechts degene die een instrument bespeelt, maar evengoed hij die in zich zelf het geluid als muziek herkent.
Muziek is meer dan een product dat geproduceerd, gedistribueerd, verkocht en geconsumeerd wordt. Muziek is gedeeld gevoel, verfijnde communicatie die subtiele relaties en verbanden tussen mensen schept.
Om dit wonderlijke fenomeen de ruimte te geven moeten musici inzien dat de tijd dat noten genoeg waren voorbij is. Ze moeten hun steriele opname- en repetitie studio’s verlaten en plekken scheppen waar luisteraars zich betrokken voelen bij het verhaal dat de muziek vertelt. Hier kunnen levende ontmoetingen ontstaan. De traditionele afstandelijke verhouding tussen luisteraar en maker kan op veel manieren doorbroken worden en musici en publiek kunnen ervaren gelijkwaardig deel te zijn van een uniek stukje tijd. Muziek zal dan nooit opraken want op deze wijze is het weer iets om te doen, om te beleven, om bij te horen en dat gaat door zolang er mensen zijn.