اصفهان یکی از شهرهای پیشینه دار کشور است که در مقاطع مختلف پایتخت بسیاری از حکومت ها بوده و از این رو، مرز و قلمرو آن طی دوران متفاوت، متغیر بود. در این شهر جاذبه های بی نهایتی وجود دارد و به همین واسطه به آن لقب نصف جهان داده اند. یکی از همین جاذبه ها، گورستان تخت فولاداست.
البته اصفهان آرامستان های باستانی معروف دیگری هم دارد؛ اما این گورستان تاریخی به دلیل گستردگی و وجود آرامگاه بسیاری از بزرگان و همچنین برخورداری از ابنيه های قدیمی، اهمیت ویژه تری در لیست جاذبه های این شهر دارد. در گذشته های دور، بزرگان آرامگاه شخصی داشتند یا در همان خانه خودشان به خاک سپرده می شدند.
پیش از عصر صفوی، آرامستان ها در اصفهان، همان قبرستان های موجود در محلات بودند اما پس از این دوره، گورستان تخت فولاد به با اهمیت ترین آرامستان این شهر تبدیل شد و اکثر متوفيان این شهر را در دل خاک خود نگه می داشت. در بین مردم اصفهان، این آرامستان با عناوین لسان الارض و بابا رکن الدین نیز شناخته می شود و دیرینگی آن به قرن چهارم هجری تا زمان معاصر بر می گردد. اگر برای اولین بار است که می خواهید از مستر بلیط هتل تهیه کنید، رزرو هتل شامل تخفیف می شود، کافی است تا به صفحه هتل مراجعه کرده و از کد استفاده کنید.
موقعیت جغرافیایی تخت فولاد به گونه ای است که در قسمت جنوبی رودخانه زاينده رود و منتهی الیه محورهای قدیمی شمال به جنوب اصفهان قرار گرفته است. چنانچه تصمیم دارید از گورستان تخت فولاد در اصفهان بازدید نمایید، توصیه می کنیم با مجله مستر بلیط همراه باشید تا اطلاعات کامل تری در خصوص آن بدست آورید.
تاريخچه گورستان تخت فولاد
تا کنون به طور دقیق زمان روی کار آمدن گورستان تخت فولاد مشخص نشده اما بررسی ها نشان می دهد که پیشینه آن به قبل از اسلام بر می گردد. یکی از قبرهای موجود در آن متعلق به یوشع نبی، یکی از پیامبران یهود بوده که در تکیه لسان الارض قرار دارد. طبق گفته های شاردون در عصر دیلمیان، فردی به نام پولاد بازو که یک سرداران جنگ بود، در این نقطه از اصفهان، کوشکی ساخته بود که در آن تخته سنگی نهاده و از روی آن بازی کشتی گیران را به نظاره می نشست.
یکی دیگر از بزرگانی که در این مکان دفن شده، عارف عالی قدر بابا فولاد حلوایی است که سنگ مزارش، تاریخ قرن پنجم را نشان می دهد. متاسفانه اطلاعاتی از این اینکه آیا لقب او برگرفته از این محل است یا نام این محل برگرفته از نام وی، در دسترس نیست. قبل و بعد از عصر صفوی، اینجا مکانی برای گرد هم آمدن درویشان بود که اتفاقا خانقاهی نیز در آن ساخته بودند که با عنوان بقعه بابا رکن الدین معروف است.
در عصر صفویه فقط بزرگان در آرامستان تخت فولاد دفن می شدند و به نوعی یک قبرستان خصوصی بشمار می رفت. در همان ادوار در مجاورت این مکان کاروانسرایی برپا گشت که آخرین استراحتگاه مسافرانی محسوب می شد که از سمت جنوب به اصفهان وارد می شدند.
به هنگام فرمانروایی شاه سلیمان صفوی، اراضی این قبرستان گسترش یافت به گونه ای که چهارصد تکیه و خانقاه در آن بنا نمودند. سال های پایانی حکومت صفوی به ویژه دوران سلطان حسین، با زمان ویرانی تکایای تخت فولاد، مصادف بود. این ملا محمد باقر مجلسی بود که دستور بیرون راندن اهل تصوف از اصفهان و ویران کردن تکایای آنان در این قبرستان را صادر کرد. بعد از این اتفاق، گورستان نام برده به یک آرامستان عمومی تبدیل شد.
در زمان قاجار و حکومت فتحعلی شاه، یک تکیه برای مادر شاهزاده در آن بنا شد، اما با این وجود باز هم مورد تخریب قرار گرفت. بیشترین تخریب ها در این قبرستان به عصر ناصری و هنگام فرمانروایی ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه بر می گردد. او اکثر سازه های دوران صفویه را به عمد ویران ساخت.
در عصر معاصر و در سال 1363 هیچ میتی در این قبرستان دفن نشد (به جز شهدای جنگ تحمیلی)، و این کار در آرامستان جدیدی با عنوان باغ رضوان، ادامه یافت. با خرید بلیط هواپیما اصفهان خود را در کمترین زمان ممکن به این شهر زیبا برسانید.
نقشه و معرفی بخش های مختلف
در گورستان تخت فولاد با مساحت حدود ۷۵ هکتار، مساجد، کاروانسراها و آب انبارهایی وجود داشت که اکنون همگی ویران شده اند و آثاری از آنها دیده نمی شود. در ضلع جنوب غربی گورستان دو مصلی مربوط به عصر صفوی موجود بود که یک مورد آنها به سفارش حاج محمد تقی نقشینه در سال 1300 مورد بازسازی قرار گرفت؛ اما سرانجام هر دو ویران و به جای آنها مصلی جدید اصفهان بنا گردید.
مساجد متعددی در این محیط وجود داشت مثل: مسجد تکیه خوانساری مربوط به عصر صفویه و مسجد تکیه آقا مجلس مربوط به عصر قاجار که همگی ویران شده اند اما مسجد رکن الملک باقی مانده است.
همه آب انبارهای آن نیز تخریب شده اند از جمله: آب انبارهای تکیه کازرونی، آقا مجلس، بابا رکن الدین، چهارسوقی و شهشهانی. شما در این آرامستان هنرهای متعدد بشریت را خواهید دید که اتفاقا زیبایی محصور کننده ای دارند مثل: هنر گچ بری، کاشی کاری، خوش نویسی، حجاری، شعر، نگارگری، طراحی و نقاشی که در بیشتر بقعه ها به کار گرفته شده اند.
می توان هنر معماری و کاشی کاری را در بقعه آقا حسین خوانساری، مقبره محمد کاظم واله، تکیه بابا رکن الدین و میرفندرسکی دید. هنر خطاطی به وضوح در مقبره واله، مادر شاهزاده و میرفندرسکی قابل رویت است. در این گورستان نقاشی تصویری از شیخ بهایی، میرفندرسکی و رکن الملک وجود دارد که در آرامگاه بزرگان واقع شده اند. مزار آقا محمد بیدآبادی، سنگ مزار شیخ محمدتقی نجفی اصفهانی و حسینقلی خان ایلخان بختیاری نیز از هنر سنگ تراشی بی بهره نبوده اند.
شرايط بازديد
برای رفتن به اصفهان و بازدید از آرامستان تخت فولاد وسایل نقلیه مختلفی در دسترس دارید. چنانچه تصمیم شما این بود که در هزینه ها صرفه جویی نمایید، بلیط قطار اصفهان یا اتوبوس آن را تهیه کرده تا قدری هزینه ها کنترل کنید.
گورستان تخت فولاد می تواند برای علاقمندان به تاریخ کهن یک گزینه مناسب باشد. رفتن به این جاذبه فرهنگی بدون پرداخت ورودی انجام می شود و نیازی به دریافت بلیط نیست. ساعات بازدید نیز از 09:00 صبح آغاز شده و تا 17:00 عصر ادامه خواهد داشت و در تمام فصول سال می توان به دیدن این آرامستان بروید.
راه های دسترسی به گورستان تخت فولاد
از آنجا که کلانشهر اصفهان به سیستم مترو مجهز است، می توانید قسمتی از مسیر رسیدن به گورستان تخت فولاد را با مترو بروید. اگر شرایط استفاده از این وسیله نقلیه را نداشتید، حتما امکان استفاده از اتوبوس و تاکسی فراهم است. برای دریافت بلیط سفر به اصفهان می توانید به وب سایت مستر بلیط مراجعه نمایید.
آدرس: اصفهان، خیابان مصلی، چهارراه دهش.
اهمیت گورستان تخت فولاد اصفهان
جالب است بدانید که خود گورستان تخت فولاد و تک به تک آثار موجود در آن در لیست آثار ارزشمند کشور به ثبت رسیده اند. این مکان های ثبت شده که متعلق به عالمان، عارفان و بزرگان ایران است، به شرح زیر است:
- تکیه میرفندرسکی ملقب به تکیه بختیاری ها
- سنگ قبر بابا فولاد حلوائی
- مقبره بابا رکن الدین
- تکیه آغا باشی
- تکیه آقا حسین خوانساری
- تکیه آقامجلسی (سید ابوجعفر)
- تکیه بروجردی ها
- تکیه تویسرکانی
- تکیه جویباره ای
- تکیه خاتون آبادی
- تکیه ریزی ها
- تکیه سید العراقین
- تکیه شهشهانی
- تکیه فیض
- تکیه لسان الارض
- تکیه مادر شاهزاده
- تکیه محمد جعفرآباده ای
- تکیه میرزا رفیعا
- تکیه واله (والهیه)
- تکیه چهارسوقی
- تکیه کازرونی
- تکیه کلباسی (ابوالمعالی)
- آرامگاه بید آبادی
- آب‌انبار کازرونی
- شبستان مسجد مصلی
- مسجد رکن الملک
- تکیه فاضل هندی
مقبره شخصیت های معروف در تخت فولاد
میرفندرسکی، بابا رکن الدین، آیت الله محمدتقی رازی، میرزا جهانگیرخان قشقایی، سردار اسعد بختیاری، نجف قلی خان بختیاری، داراب افسر بختیاری، محمد کاظم واله اصفهانی، علامه شیخ مرتضی ریزی، سید ابوالحسن شمس آبادی، علامه شیخ مرتضی ریزی، جلال الدین تاج اصفهانی، حسن کسائی، ملا اسماعیل خواجویی، عبد الحسین سپنتا، محمد حسین اشنی، حاج آقا رحیم ارباب، شیخ فضل الله ذوعلم، نورالدین اشنی، شیخ اسد الله ایزدگشسب شمس گلپایگانی، سیده نصرت امین، بدیع الزمان تبریزی، میرزا بدیع الزمان حسینی گنابادی، خاکشیر اصفهانی، محمدعلی مکرم اصفهانی، سید محمد صمصام، محمد صادق تخت فولادی، سید زین العابدین طباطبائی ابرقوئی و بی بی مریم بختیاری.
گورستان تخت فولاد در ادوار مختلف
- قبرستان تخت فولاد در عصر صفویه
در زمان پادشاهی صفویان، این آرامستان در اوج شهرت خود به سر می برد. ساخت تکیه ها و مصلای بزرگ آن با عنوان مقبره بابا رکن الدین، باعث شد این گورستان بیش از پیش مورد توجه علما قرار بگیرد. اصفهان در زمان صفویان، دارای امامزاده ها و آرامگاه های خصوصی زیادی بود و همچنین 12 قبرستان وسیع و بنام دیگر داشت اما تخت فولاد به خاطر مقبره بسیاری از بزرگان مانند میرفندرسکی و غیره به کانون توجه تبدیل شد.
- قبرستان تخت فولاد در عصر افشاریه و زندیه
زمانی که حکومت های افشاریه و زندیه روی کار آمدند، به شهر اصفهان کمتر بها داده شد و از این رو، تکیه های موجود در این آرامستان در معرض تخریب قرار گرفتند، همچنین هیچ بنای چشمگیری طی این مدت در این مکان ساخته نشد. باغ های اطرف آرامستان یکی پس از دیگری ویران شد و بر قبر عالمانی همچون بهاالدین محمد اصفهانی فاضل هندی و ملا محمد اسماعیل خواجویی، تکیه ای ساخته نشد. فقط چند بقعه محقر در این دوران اضافه کردند.
- قبرستان تخت فولاد در عصر قاجاریه
در زمان قاجاریه و زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، این آرامستان بیشتر مورد توجه قرار گرفت اما در هنگام به تخت نشینی محمد شاه و ناصر الدین شاه قاجار تعداد زیادی از آثار موجود در این قبرستان به عمد ویران شد. ناگفته نماند که برخی تکیه ها نیز در هم عصر در تخت فولاد ساخته شد که بیشتر آنها به بزرگان و علما تعلق داشت مثل: تکیه حاج محمد جعفر آباده ای، تکیه شهشهانی و تکیه آقا سید محمد ترک.
- قبرستان تخت فولاد در عصر پهلوی
در عصر پهلوی چندین تکیه به گورستان تخت فولاد اضافه و برای مقبره علما، بقعه ساخته شد. با نزدیک شدن به اواخر عمر حکومت پهلوی، این آرامستان دیگر ظرفیت نداشت و رضاشاه نیز به خاک سپردن اموات در آرامستان های شهر را منع کرده بود. همه گورستان های شهری ویران شدند و با این اوضاع زمین های کشاورزی و برخی از تکایا به عنوان قبرستان مورد استفاده قرار گرفت.
- قبرستان تخت فولاد در عصر معاصر
با شروع انقلاب اسلامی و بعد از آن، قسمت جنوبی این مکان به تکیه شهدا لقب گرفت. پس از اینکه جنگ تحمیلی نیز آغاز شد، شهدا را در این آرامستان به خاک می سپاردند و تکیه های لسان الارض، کوهی، بروجنی ها و ملک به تکیه شهدا اضافه شدند. پس از اینکه باغ رضوان بنا گردید، اموات را در این مکان دفن کردند و از سال 1363 به بعد نیز کاملا متروکه شد.